08-06-2006, Saat: 11:54 PM
Kayna?? bilinmeyen, a??kta sat?lan veya da??t?lan, denetimsiz i?me sular? ve bu sularla y?kanm?? sebze ve meyvelerin, "yaz hastal???" deyince akla ilk gelen nedenlerin ba?l?nda yer ald??? belirtildi.
Bu hastal?klar aras?nda ilk s?ray? besin zehirlenmeleri al?rken; tifo, paratifo, viral hepatit ve yaz ishalleri de bu ?ekilde bula??yor. Yaz aylar?nda s?k g?r?len enfeksiyonlarla ilgili bilgi veren Anadolu Sa?l?k Merkezi Enfeksiyon Hastal?klar? B?l?m Ba?kan? Prof. Dr. Semra ?alangu, yaz aylar?nda havan?n s?cakl??? nedeniyle zaman?n b?y?k b?l?m?n?n ev d???nda, a??k havada ge?irildi?ini belirterek, "Bu y?zden, yaz aylar?nda s?kl??? artan baz? sa?l?k sorunlar? do?rudan do?ruya a??k havada bulunmakla ilgilidir. B?cek ?s?rmas?, y?lan sokmas?, g?ne? veya s?cak ?arpmas? gibi. ?rne?in G?neydo?u Anadolu illerimizde, y?reye ?zg? say?labilecek bir 'yaz hastal???' bile vard?r. Gece s?cak nedeniyle damda uyuyanlar ve damdan d??enler, yaz aylar?nda travmalar?n say?ca artmas?na sebep olurlar. Yaz aylar?nda suda bo?ulma say?s?n?n da artt???n? biliyoruz. Demek ki baz? t?bbi olaylar?n art???, do?rudan do?ruya ?evre fakt?rlerine ba?l?d?r. Bunlara yaz hastal?klar? yerine yaz kazalar? da diyebiliriz" dedi.
Yaz aylar?nda s?cakl?k nedeniyle v?cudun b?y?k k?sm?n?n a??kta kalmas?, k?sa kollu ve ?ort bi?iminde giysilerin tercih edilmesinin tatarc?k, ar?, sivrisinek gibi eklembacakl?lar?n sokmas?n? ve bunlar arac?l??? ile bula?an hastal?klar?n artmas?n? kolayla?t?rd???n? dile getiren ?alangu, "Bu hastal?klar?n bir k?sm? sadece b?cek ?s?r???na kar?? alerjik bir reaksiyon olarak ortaya ??kabilir ve lokal tedaviyle k?sa s?rede d?zelebilir. Ama s?tma, tatarc?k hummas? gibi hastal?klar ?zg?n tedavi gerektirir. Bu hastal?klar da, yine y?reye ?zg?d?r. Yani herhangi bir sivrisinek sokmas? s?tmaya yol a?maz. S?tma, ancak bir b?lgede yerle?ik ise, yaz aylar?nda g?r?lme s?kl??? artabilir" a??klamas?nda bulundu.
Yaz aylar?nda s?cakl?k art??? nedeniyle insanlar?n, gerek buharla?ma gerek terleme ?eklinde ?ok miktarda s?v? kaybetti?ine de de?inen ?alangu, "Bu kaybedilen s?v?y? yerine koymak, susuzlu?u gidermek i?in al?nan s?v?lar, yaz hastal?klar?n?n bir di?er nedenidir. ?zellikle kayna?? bilinmeyen, a??kta sat?lan veya da??t?lan, denetimsiz i?me sular? ve bu sularla y?kanm?? sebze ve meyveler, yaz hastal??? deyince akl?m?za ilk gelen hastal?klar?n ba?l?ca sebebidir. Bu hastal?klar aras?nda ilk s?ray? besin zehirlenmeleri al?r. Tifo, paratifo, viral hepatit ve yaz ishalleri de bu ?ekilde bula??rlar" uyar?s?nda bulundu.
"BA?IRSAK ENFEKS?YONLARI YAZIN DAHA SIK G?R?L?YOR"
?alangu'nun a??klamas?na g?re, ba??rsak enfeksiyonlar?n?n yaz aylar?nda daha s?k g?r?lmesinin bir nedeni, su kayb?n?n artmas?na ba?l? olarak susama hissinin artmas? ve bu gereksinimi kar??lamak i?in de temiz olup olmad???na ald?rmadan her t?rl? i?ece?in daha fazla t?ketilmesi. Bir di?er neden de artan s?cakl?k nedeniyle yiyeceklerin daha ?abuk bozulmas?. Yaz aylar?nda k?rda piknik yapanlar?n, ?o?unlukla y?rede bulunan p?nar veya ?e?me sular?n? i?me suyu olarak kulland???n? belirten ?alangu, "Oysa bu sulara insan veya hayvan d??k?s?n?n ya da at?klar?n?n kar??m?? olmas?, suyu kirletir. Bu kir g?zle g?r?len bir ?ey de?ildir. Suda bulunan ve ba??rsak enfeksiyonlar? gibi hastal?klara sebep olan mikroplar g?zle g?r?lmez. ??me suyu olarak kullan?lmasa bile, kirli su ile y?kanm?? meyvelere de mikrop bula??r. ?zellikle ?i? olarak ve kabu?u soyulmadan yenilen yiyecekler daha ?ok risk ta??r. Bu sular? kullanarak haz?rlanan ve i?eceklerin i?ine at?lan buz, daha da tehlikelidir" a??klamas?nda bulundu.
Yaz aylar?nda yiyeceklerin, pi?irilmi? olsalar bile, mutlaka buzdolab?nda saklanmas? gerekti?inin alt?n? ?izen ?alangu, s?cakta kalan ve ?zellikle a??kta sat?lan yiyeceklerin, ?zerlerine konan sineklerin mikrop ta??mas? yan?nda, mikroplar?n proteinli g?dalar ?zerinde daha kolay ?remesi y?z?nden adeta "zehirli" hale geldi?ini kaydediyor. Bu durumda "yeme?in kokmas?" asl?nda o yiyecek ?zerinde mikroplar?n a??r? ?ekilde ?o?almas?ndan ba?ka bir ?ey de?il. ?alangu, "S?tl? ve mayonezli yiyecekler, et, krema bu a??dan olduk?a fazla risk ta??r. Bu ?ekilde kirlenmi? sular?n ve bu sularla haz?rlanm?? i?eceklerin i?ilmesi; bu sularla y?kanm?? salata gibi yiyeceklerin ?i? olarak yenmesi, a??kta sat?lan veya otel-tatil k?y? gibi yerlerde "a??k b?fe"lerde sergilenen uzun s?re a??kta bekletilmi? yiyeceklerin yenmesi bu besinler ?zerindeki mikroplar?n ba??rsaklara ge?erek hastal?k yapmas?na neden olur. Asl?nda, midenin asit yap?s? bu mikroplara kar?? ?nleyici bir engel olu?turur. Ama mide hastas? oldu?u i?in mide asidini azalt?c? ila? kullananlarda bu koruyucu engel ortadan kalkar ve onlar ba??rsak enfeksiyonlar?na daha kolay yakalan?rlar" de?erlendirmesini yapt?.
"?SHAL, ENFEKS?YON BEL?RT?S?"
Ba??rsak enfeksiyonlar?n?n ?o?unda en ?nemli belirtinin ishal oldu?unu kaydeden ?alangu, di?er belirtileri ??yle a??kl?yor:
"??nk? ba??rsaklar, bu beklenmeyen misafiri, yani yiyecek-i?eceklerle gelen mikroplar? d??ar? atmaya ?al???rlar. Bazen ishalden ?nce hastal?k, bulant? ve kusmayla ba?lar. E?er mikroplar ba??rsak duvar?n? istila etmezse, sadece toksinleri arac?l???yla hastal??a sebep olursa, ishal ?ok say?da, bol ve sulu d??k?lama ?eklindedir. D??k?da cerahat ve kan yoktur. Ate? y?ksek de?ildir. Kar?n a?r?s? ya yoktur ya da hafiftir. ?shalle ?ok miktarda su ve tuz kaybedildi?i i?in dil kurudur. Kaybedilen tuzlar ve s?v? yerine konulmazsa; hastan?n tansiyonu d??er, bitkinle?ir. Kolera ?rne?inde oldu?u gibi kaybedilen s?v?y? yerine koymakta yetersiz kal?n?rsa, b?brek yetmezli?i geli?ebilir, hasta da kaybedilebilir."
S?v? kayb?n?n ?ocuklarda ve ya?l?larda daha tehlikeli oldu?unun alt?n? ?izen ?alangu, "Yiyecek-i?eceklerle al?nan mikroplar, ba??rsak duvar?n? istila etmi?se kanamaya yol a?abilir. Halk aras?nda kanl? ishal diye bilinen dizanteri bunun tipik ?rne?idir. D??k? kanl?, cerahatlidir. Genellikle hastan?n ate?i ve kar?n a?r?s? vard?r. D??k?lama say?s? fazlad?r ama miktar? azd?r. Tifo, yiyecek ve i?eceklerle bula?t??? halde ishalin ?n planda olmad??? bir ba??rsak enfeksiyonudur. Tifonun en ?nemli, bazen tek belirtisi ate?tir. Ba? a?r?s?, deride ve ?zellikle kar?n b?lgesinde k?rm?z? lekeler, dalg?nl?k hali tifoyu akla getirmelidir" uyar?s?n? yapt?.
?shalin tek tedavisinin kaybedilen s?v?y? yerine koymak oldu?unu bildiren ?alangu, "Kaybedilen s?v? sadece sudan ibaret de?ildir. Suyla birlikte sodyum, potasyum, klor, bikarbonat gibi ya?amsal ?nemi olan, 'elektrolit' dedi?imiz tuzlar da kaybedilir. Bu nedenle, sadece su i?mek, ishalle kaybedilen s?v? gereksinimini kar??lamaz. ??ilen s?v?n?n i?inde bu elektrolitlerin de olmas? gerekir. ?ay ve kahvede bu elektrolitler yoktur ama kolal? i?ecekler hem elektrolit i?erdikleri hem de ?ekerli olduklar? i?in ishal tedavisinde tavsiye edilebilir" dedi.
?shalin ?ocuklarda daha s?k g?r?ld???n? ifade eden ?alangu, "?ocuklar da kolal? i?ecekleri severler. Ba?ka s?v?lar? i?mek istemeseler bile, i?tah? kesilmi? ?ocuklar genellikle kolay? pek reddetmez" a??klamas?n? yapt?.
"KES?LMEYEN ?SHAL, HAYAT? TEHL?KE"
Kaybedilen s?v? ve tuzlar? yerine koymak i?in i?ine ?eker ve biraz tuz kat?lm?? portakal suyu, i?ine biraz muz kat?lm?? tuzlu ayran gibi i?eceklerle farkl? se?enekleri ?neren ?alangu, "Eczanelerde sat?lan 'oral rehidratasyon paketleri' her ya?taki hasta i?in ?nerilir. Bu paketlerden bir tanesi bir litre suya kat?larak hastaya i?ebildi?i kadar i?irilmelidir. Her d??k?lamadan sonra 1-2 bardak i?irilerek kaybedilen s?v?n?n yerine koyulmas? ?nerilebilir. Bulant? ve/veya kusma nedeniyle a??z yolundan s?v? alamayan hastalara, vakit ge?irilmeden, damar yoluyla serum verilmelidir. Sadece tuzlu veya sadece ?ekerli olan serumlar, tedavide yetersiz kal?r. Verilecek serumlar, t?pk? a??zdan al?nanlarda oldu?u gibi, yeterince elektrolit ve ?zellikle bikarbonat i?ermelidir" diye konu?tu.
Tedavide dikkat edilmesi gereken en ?nemli noktan?n ishali kesmeye ?al??mak oldu?unun alt?n? ?izen ?alangu, "?shal, bir korunma, ba??rsa?a girmi? olan mikroplar? ba??rsaktan uzakla?t?rma yoludur. Hele kanl? ve cerahatli ishal varl???nda asla ishal kesici ila? kullan?lmamal?d?r. A??r? su kayb?na yol a?an, kan ve cerahat i?ermeyen bol sulu ishallerde, daha fazla su kayb?na engel olmak i?in ishal kesici ila?lar verilebilir ama bu konuda karar? hekim vermelidir" dedi. ?alangu'nun a??klamas?na g?re, s?v? kayb? a??z yolundan kar??lanam?yorsa, hasta bulant? veya kusma, a??r? i?tahs?zl?k nedeniyle a??zdan s?v? alam?yorsa mutlaka hastaneye ba?vurulmal?. ??nk? bu durumda, hastaya serum vermek gerekiyor. Ayr?ca a??zdan s?v? verilmesine ra?men a??z ve dil kurulu?u devam eden, kar?n derisinin esnekli?i ve gerginli?i kaybolan, tansiyonu d??en hastalar da hastaneye g?t?r?lmeli.
"SALGIN TEHD?D?NDE BEL?RT?LER OLU?MASA DA DOKTORA G?D?LMEL?"
Ate?, kar?n a?r?s? ve kramplar, hastan?n hastaneye g?t?r?lmesini ve d??k?da etken mikrobun ne oldu?unun anla??lmas? i?in "d??k? k?lt?r?" denilen tahlilin yap?lmas?n? gerektiren belirti. Okul, otel, i?yeri yemekhanesi gibi yerlerde ortaya ??kabilecek toplu besin zehirlenmesi durumunda da belirtilerin a??rla?mas?n? ve herkesin ishal olmas?n? beklemeden, ayn? yemekten yemi? olan herkesin hastaneye gitmesini tavsiye eden ?alangu, "Toplu besin zehirlenmelerinin en s?k sebebi, stafilokok dedi?imiz mikroplard?r. Bunlar?n ?retti?i toksin, ayn? yemekten yiyen ki?ilerin bir k?sm?nda ilk saatlerde kusma ve ishale yol a?ar; baz? ki?iler durumu daha kolay ve ?abuk, hatta ishal bile olmadan atlat?rken baz?lar? kusma ve ishal nedeniyle ?oka girebilir. Benzer ?ekilde, bir tatil y?resinde ishal vakalar?n?n g?r?lme s?kl???n?n artmas?, bir salg?n? akla getirir. Bu durumda da ishal olan herkesin, durumu ?ok a??r olmasa bile, etkenin saptanmas? amac?yla sa?l?k kurulu?lar?na ba?vurmas? gerekir. B?ylece ishal salg?n?n?n nereden kaynakland??? bulunacak ve ba?kalar?n?n hastalanmas? ?nlenebilecektir" ?eklinde konu?tu.
Yaz aylar?nda en ?ok hangi yiyeceklerin t?ketilmesi gerekti?ine de de?inen ?alangu, "En ?ok dikkat edilmesi gereken yiyecekler a??kta sergilenen, buzdolab?nda saklanmayan yiyeceklerdir. A??kta sat?lan lahmacun, buzdolab?nda saklanmayan k?yma, s?t, yo?urt, kaymak, krema gibi yiyecekler tehlikelidir. Her ?eyden ?nce yiyeceklerin taze olmas?na, paketlenmi? olarak pazarlanan yiyeceklerin ?zerindeki son kullanma tarihinin ge?memi? olmas?na dikkat edilmelidir. A??kta sat?lan dondurmalar da mutlaka denetimli ve g?venli kurulu?lardan sat?n al?nmal?d?r" uyar?s? yap?yor. A??kta sat?lan veya sergilenen yiyeceklerin en ?nemli tehlikelerinden birisinin de yiyece?i haz?rlayan ki?ilerin elleri oldu?unu hat?rlatan ?alangu, "Eller, mikroplar?n bula?mas?nda ve yay?lmas?nda en ?nemli ara?lard?r. Bu nedenle personelin temizli?inden emin olmad???m?z yerlerde, s?rf tatmak amac?yla bir ?eyler yemek, ishale davetiye ??karmak olabilir" dedi.
Buzdolab?nda saklanan ama ?ok tehlikeli olan bir hususa da dikkat ?eken ?alangu, "??eceklerin i?ine at?lan buzun hangi sudan yap?ld???n? bilmek m?mk?n de?ildir. Bu nedenle, yaz aylar?nda serinletici bir ?eyler i?mek istedi?imizde, i?ine buz atmak yerine a?z? kapal? olarak so?utulmu? i?ecekler tercih etmek daha do?ru olacakt?r" tavsiyelerinde bulundu.
"ZEH?RLENEN K??? BOL SIVI ALMALI"
Zehirlenen ki?ilerin bol s?v? almas?n? isteyen ?alangu, ?unlar? s?yl?yor:
"Sadece su yeterli olmad???ndan, ?ay, meyve sular?, maden suyu, ayran gibi i?ecekler verilebilir. ?shal tamamen kesilinceye kadar s?t i?memek ve s?tl? besinlerden uzak durmak do?ru olur. Baz? ishalli hastalarda, ge?ici bir enzim eksikli?i nedeniyle, ishal kesilse bile s?te tahamm?ls?zl?k g?r?lebilir. ?i? sebze ve meyve gibi posal? g?dalar? yememek, bunun yerine ha?lanm?? sebze p?relerini, meyve sular?n? tercih etmek gerekir. Pirin? ?orbas?, ?ay, k?zarm?? ekmek ve beyaz peynir halk?n ?ok iyi bildi?i ve genellikle ishal durumunda hemen uygulamaya ba?lad??? bir yemek listesidir. Buna ?zgara et veya k?fte, ha?lanm?? patates, az ya?l? makarna eklenebilir. Sal?al? ve soslu yiyeceklerden, k?zartmalardan ka??nmak gerekir."
B?cek, ar? sokmas?yla olu?an alerjik belirtilerden de bahseden ?alangu, "Baz? insanlar, ar? sokmas?na kar?? do?u?tan alerjiktir. Bu ki?ilerde ar? sokmas? 'anafilaktik ?ok' ve ?l?mle sonu?lanabilir. Ar? sokmas? y?z?nden tansiyonu d??m?? veya ?oka girmi?, ya da y?z?-g?z? ?i?mi?, k?zarm??, soluk alamaz olmu? bir hastada, ayn? olay?n tekrarlamas? ya?amsal tehlike olu?turur. Bu ki?iler, ar?lara kar?? daha dikkatli olmal? ve her zaman yanlar?nda alerjik belirtileri ?nleyecek adrenalin, kortizon gibi ila?lar bulundurmal?d?rlar. Ar?lar?n bulunabilece?i ormanl?k alanlara giderken kapal? giyinmeli ve tek ba?lar?na gitmemelidirler" dedi.
?alangu'nun bildirdi?ine g?re, di?er b?cek sokmalar?nda ortaya ??kan alerjik g?stergeler genellikle ka??nma, a?r?, lokal ?i?lik gibi. Sistemik belirtiler ise pek g?r?lm?yor. T?rkiye'de ?ld?r?c? zehri olan zehirli ?r?mcek yok ama zehirli akrepler bulunuyor. ?zellikle a??k havada ve yerde yatarken veya ??plak ayakla dola??rken meydana gelen b?cek sokmalar?nda, a?r? ve ?i?lik art?yorsa hemen bir sa?l?k kurulu?una ba?vurmak gerekiyor. Y?renin ?zelli?ine g?re, y?resel akrep ve y?lan zehirlenmelerinin s?k g?r?ld??? b?lgelerdeki sa?l?k ocaklar?nda, zehrin yay?lmas?n? ?nleyecek ba????k serumlar bulunuyor. ?ocuklarda g?r?len yaz hastal?klar? i?in anne ve babalara tavsiyelerde bulunan ?alangu, ?unlar? kaydetti:
"?ocuklardaki yaz hastal?klar?n?n en s?k sebepleri a??r? giydirmeye ba?l? a??r? terleme sonucu halk deyimiyle isilik veya pi?ikler; ishal sonucu a??r? su kayb?; b?cek sokmalar? ve hayvan ?s?r?klar?d?r. Anne-babalar ishalde 'suyun zararl? olmad???n?' bilmeli. ?ocuklar yaz?n bol su i?meli ve s?k s?k y?kanmal?. Bir di?er ?nemli nokta da dondurma konusu. Dondurma, temiz olarak haz?rlan?rsa, asl?nda ?ok sa?l?kl? bir besin. Ama temizlik ko?ullar?na ?ok dikkat edilmesi gerekiyor. Son olarak, yaz?n pikni?e giden ve kayna?? bilinmeyen kaynaklardan su i?enlere bir ?neri, bu sular? kaynatmadan i?meyin."
(?HA)
Bu hastal?klar aras?nda ilk s?ray? besin zehirlenmeleri al?rken; tifo, paratifo, viral hepatit ve yaz ishalleri de bu ?ekilde bula??yor. Yaz aylar?nda s?k g?r?len enfeksiyonlarla ilgili bilgi veren Anadolu Sa?l?k Merkezi Enfeksiyon Hastal?klar? B?l?m Ba?kan? Prof. Dr. Semra ?alangu, yaz aylar?nda havan?n s?cakl??? nedeniyle zaman?n b?y?k b?l?m?n?n ev d???nda, a??k havada ge?irildi?ini belirterek, "Bu y?zden, yaz aylar?nda s?kl??? artan baz? sa?l?k sorunlar? do?rudan do?ruya a??k havada bulunmakla ilgilidir. B?cek ?s?rmas?, y?lan sokmas?, g?ne? veya s?cak ?arpmas? gibi. ?rne?in G?neydo?u Anadolu illerimizde, y?reye ?zg? say?labilecek bir 'yaz hastal???' bile vard?r. Gece s?cak nedeniyle damda uyuyanlar ve damdan d??enler, yaz aylar?nda travmalar?n say?ca artmas?na sebep olurlar. Yaz aylar?nda suda bo?ulma say?s?n?n da artt???n? biliyoruz. Demek ki baz? t?bbi olaylar?n art???, do?rudan do?ruya ?evre fakt?rlerine ba?l?d?r. Bunlara yaz hastal?klar? yerine yaz kazalar? da diyebiliriz" dedi.
Yaz aylar?nda s?cakl?k nedeniyle v?cudun b?y?k k?sm?n?n a??kta kalmas?, k?sa kollu ve ?ort bi?iminde giysilerin tercih edilmesinin tatarc?k, ar?, sivrisinek gibi eklembacakl?lar?n sokmas?n? ve bunlar arac?l??? ile bula?an hastal?klar?n artmas?n? kolayla?t?rd???n? dile getiren ?alangu, "Bu hastal?klar?n bir k?sm? sadece b?cek ?s?r???na kar?? alerjik bir reaksiyon olarak ortaya ??kabilir ve lokal tedaviyle k?sa s?rede d?zelebilir. Ama s?tma, tatarc?k hummas? gibi hastal?klar ?zg?n tedavi gerektirir. Bu hastal?klar da, yine y?reye ?zg?d?r. Yani herhangi bir sivrisinek sokmas? s?tmaya yol a?maz. S?tma, ancak bir b?lgede yerle?ik ise, yaz aylar?nda g?r?lme s?kl??? artabilir" a??klamas?nda bulundu.
Yaz aylar?nda s?cakl?k art??? nedeniyle insanlar?n, gerek buharla?ma gerek terleme ?eklinde ?ok miktarda s?v? kaybetti?ine de de?inen ?alangu, "Bu kaybedilen s?v?y? yerine koymak, susuzlu?u gidermek i?in al?nan s?v?lar, yaz hastal?klar?n?n bir di?er nedenidir. ?zellikle kayna?? bilinmeyen, a??kta sat?lan veya da??t?lan, denetimsiz i?me sular? ve bu sularla y?kanm?? sebze ve meyveler, yaz hastal??? deyince akl?m?za ilk gelen hastal?klar?n ba?l?ca sebebidir. Bu hastal?klar aras?nda ilk s?ray? besin zehirlenmeleri al?r. Tifo, paratifo, viral hepatit ve yaz ishalleri de bu ?ekilde bula??rlar" uyar?s?nda bulundu.
"BA?IRSAK ENFEKS?YONLARI YAZIN DAHA SIK G?R?L?YOR"
?alangu'nun a??klamas?na g?re, ba??rsak enfeksiyonlar?n?n yaz aylar?nda daha s?k g?r?lmesinin bir nedeni, su kayb?n?n artmas?na ba?l? olarak susama hissinin artmas? ve bu gereksinimi kar??lamak i?in de temiz olup olmad???na ald?rmadan her t?rl? i?ece?in daha fazla t?ketilmesi. Bir di?er neden de artan s?cakl?k nedeniyle yiyeceklerin daha ?abuk bozulmas?. Yaz aylar?nda k?rda piknik yapanlar?n, ?o?unlukla y?rede bulunan p?nar veya ?e?me sular?n? i?me suyu olarak kulland???n? belirten ?alangu, "Oysa bu sulara insan veya hayvan d??k?s?n?n ya da at?klar?n?n kar??m?? olmas?, suyu kirletir. Bu kir g?zle g?r?len bir ?ey de?ildir. Suda bulunan ve ba??rsak enfeksiyonlar? gibi hastal?klara sebep olan mikroplar g?zle g?r?lmez. ??me suyu olarak kullan?lmasa bile, kirli su ile y?kanm?? meyvelere de mikrop bula??r. ?zellikle ?i? olarak ve kabu?u soyulmadan yenilen yiyecekler daha ?ok risk ta??r. Bu sular? kullanarak haz?rlanan ve i?eceklerin i?ine at?lan buz, daha da tehlikelidir" a??klamas?nda bulundu.
Yaz aylar?nda yiyeceklerin, pi?irilmi? olsalar bile, mutlaka buzdolab?nda saklanmas? gerekti?inin alt?n? ?izen ?alangu, s?cakta kalan ve ?zellikle a??kta sat?lan yiyeceklerin, ?zerlerine konan sineklerin mikrop ta??mas? yan?nda, mikroplar?n proteinli g?dalar ?zerinde daha kolay ?remesi y?z?nden adeta "zehirli" hale geldi?ini kaydediyor. Bu durumda "yeme?in kokmas?" asl?nda o yiyecek ?zerinde mikroplar?n a??r? ?ekilde ?o?almas?ndan ba?ka bir ?ey de?il. ?alangu, "S?tl? ve mayonezli yiyecekler, et, krema bu a??dan olduk?a fazla risk ta??r. Bu ?ekilde kirlenmi? sular?n ve bu sularla haz?rlanm?? i?eceklerin i?ilmesi; bu sularla y?kanm?? salata gibi yiyeceklerin ?i? olarak yenmesi, a??kta sat?lan veya otel-tatil k?y? gibi yerlerde "a??k b?fe"lerde sergilenen uzun s?re a??kta bekletilmi? yiyeceklerin yenmesi bu besinler ?zerindeki mikroplar?n ba??rsaklara ge?erek hastal?k yapmas?na neden olur. Asl?nda, midenin asit yap?s? bu mikroplara kar?? ?nleyici bir engel olu?turur. Ama mide hastas? oldu?u i?in mide asidini azalt?c? ila? kullananlarda bu koruyucu engel ortadan kalkar ve onlar ba??rsak enfeksiyonlar?na daha kolay yakalan?rlar" de?erlendirmesini yapt?.
"?SHAL, ENFEKS?YON BEL?RT?S?"
Ba??rsak enfeksiyonlar?n?n ?o?unda en ?nemli belirtinin ishal oldu?unu kaydeden ?alangu, di?er belirtileri ??yle a??kl?yor:
"??nk? ba??rsaklar, bu beklenmeyen misafiri, yani yiyecek-i?eceklerle gelen mikroplar? d??ar? atmaya ?al???rlar. Bazen ishalden ?nce hastal?k, bulant? ve kusmayla ba?lar. E?er mikroplar ba??rsak duvar?n? istila etmezse, sadece toksinleri arac?l???yla hastal??a sebep olursa, ishal ?ok say?da, bol ve sulu d??k?lama ?eklindedir. D??k?da cerahat ve kan yoktur. Ate? y?ksek de?ildir. Kar?n a?r?s? ya yoktur ya da hafiftir. ?shalle ?ok miktarda su ve tuz kaybedildi?i i?in dil kurudur. Kaybedilen tuzlar ve s?v? yerine konulmazsa; hastan?n tansiyonu d??er, bitkinle?ir. Kolera ?rne?inde oldu?u gibi kaybedilen s?v?y? yerine koymakta yetersiz kal?n?rsa, b?brek yetmezli?i geli?ebilir, hasta da kaybedilebilir."
S?v? kayb?n?n ?ocuklarda ve ya?l?larda daha tehlikeli oldu?unun alt?n? ?izen ?alangu, "Yiyecek-i?eceklerle al?nan mikroplar, ba??rsak duvar?n? istila etmi?se kanamaya yol a?abilir. Halk aras?nda kanl? ishal diye bilinen dizanteri bunun tipik ?rne?idir. D??k? kanl?, cerahatlidir. Genellikle hastan?n ate?i ve kar?n a?r?s? vard?r. D??k?lama say?s? fazlad?r ama miktar? azd?r. Tifo, yiyecek ve i?eceklerle bula?t??? halde ishalin ?n planda olmad??? bir ba??rsak enfeksiyonudur. Tifonun en ?nemli, bazen tek belirtisi ate?tir. Ba? a?r?s?, deride ve ?zellikle kar?n b?lgesinde k?rm?z? lekeler, dalg?nl?k hali tifoyu akla getirmelidir" uyar?s?n? yapt?.
?shalin tek tedavisinin kaybedilen s?v?y? yerine koymak oldu?unu bildiren ?alangu, "Kaybedilen s?v? sadece sudan ibaret de?ildir. Suyla birlikte sodyum, potasyum, klor, bikarbonat gibi ya?amsal ?nemi olan, 'elektrolit' dedi?imiz tuzlar da kaybedilir. Bu nedenle, sadece su i?mek, ishalle kaybedilen s?v? gereksinimini kar??lamaz. ??ilen s?v?n?n i?inde bu elektrolitlerin de olmas? gerekir. ?ay ve kahvede bu elektrolitler yoktur ama kolal? i?ecekler hem elektrolit i?erdikleri hem de ?ekerli olduklar? i?in ishal tedavisinde tavsiye edilebilir" dedi.
?shalin ?ocuklarda daha s?k g?r?ld???n? ifade eden ?alangu, "?ocuklar da kolal? i?ecekleri severler. Ba?ka s?v?lar? i?mek istemeseler bile, i?tah? kesilmi? ?ocuklar genellikle kolay? pek reddetmez" a??klamas?n? yapt?.
"KES?LMEYEN ?SHAL, HAYAT? TEHL?KE"
Kaybedilen s?v? ve tuzlar? yerine koymak i?in i?ine ?eker ve biraz tuz kat?lm?? portakal suyu, i?ine biraz muz kat?lm?? tuzlu ayran gibi i?eceklerle farkl? se?enekleri ?neren ?alangu, "Eczanelerde sat?lan 'oral rehidratasyon paketleri' her ya?taki hasta i?in ?nerilir. Bu paketlerden bir tanesi bir litre suya kat?larak hastaya i?ebildi?i kadar i?irilmelidir. Her d??k?lamadan sonra 1-2 bardak i?irilerek kaybedilen s?v?n?n yerine koyulmas? ?nerilebilir. Bulant? ve/veya kusma nedeniyle a??z yolundan s?v? alamayan hastalara, vakit ge?irilmeden, damar yoluyla serum verilmelidir. Sadece tuzlu veya sadece ?ekerli olan serumlar, tedavide yetersiz kal?r. Verilecek serumlar, t?pk? a??zdan al?nanlarda oldu?u gibi, yeterince elektrolit ve ?zellikle bikarbonat i?ermelidir" diye konu?tu.
Tedavide dikkat edilmesi gereken en ?nemli noktan?n ishali kesmeye ?al??mak oldu?unun alt?n? ?izen ?alangu, "?shal, bir korunma, ba??rsa?a girmi? olan mikroplar? ba??rsaktan uzakla?t?rma yoludur. Hele kanl? ve cerahatli ishal varl???nda asla ishal kesici ila? kullan?lmamal?d?r. A??r? su kayb?na yol a?an, kan ve cerahat i?ermeyen bol sulu ishallerde, daha fazla su kayb?na engel olmak i?in ishal kesici ila?lar verilebilir ama bu konuda karar? hekim vermelidir" dedi. ?alangu'nun a??klamas?na g?re, s?v? kayb? a??z yolundan kar??lanam?yorsa, hasta bulant? veya kusma, a??r? i?tahs?zl?k nedeniyle a??zdan s?v? alam?yorsa mutlaka hastaneye ba?vurulmal?. ??nk? bu durumda, hastaya serum vermek gerekiyor. Ayr?ca a??zdan s?v? verilmesine ra?men a??z ve dil kurulu?u devam eden, kar?n derisinin esnekli?i ve gerginli?i kaybolan, tansiyonu d??en hastalar da hastaneye g?t?r?lmeli.
"SALGIN TEHD?D?NDE BEL?RT?LER OLU?MASA DA DOKTORA G?D?LMEL?"
Ate?, kar?n a?r?s? ve kramplar, hastan?n hastaneye g?t?r?lmesini ve d??k?da etken mikrobun ne oldu?unun anla??lmas? i?in "d??k? k?lt?r?" denilen tahlilin yap?lmas?n? gerektiren belirti. Okul, otel, i?yeri yemekhanesi gibi yerlerde ortaya ??kabilecek toplu besin zehirlenmesi durumunda da belirtilerin a??rla?mas?n? ve herkesin ishal olmas?n? beklemeden, ayn? yemekten yemi? olan herkesin hastaneye gitmesini tavsiye eden ?alangu, "Toplu besin zehirlenmelerinin en s?k sebebi, stafilokok dedi?imiz mikroplard?r. Bunlar?n ?retti?i toksin, ayn? yemekten yiyen ki?ilerin bir k?sm?nda ilk saatlerde kusma ve ishale yol a?ar; baz? ki?iler durumu daha kolay ve ?abuk, hatta ishal bile olmadan atlat?rken baz?lar? kusma ve ishal nedeniyle ?oka girebilir. Benzer ?ekilde, bir tatil y?resinde ishal vakalar?n?n g?r?lme s?kl???n?n artmas?, bir salg?n? akla getirir. Bu durumda da ishal olan herkesin, durumu ?ok a??r olmasa bile, etkenin saptanmas? amac?yla sa?l?k kurulu?lar?na ba?vurmas? gerekir. B?ylece ishal salg?n?n?n nereden kaynakland??? bulunacak ve ba?kalar?n?n hastalanmas? ?nlenebilecektir" ?eklinde konu?tu.
Yaz aylar?nda en ?ok hangi yiyeceklerin t?ketilmesi gerekti?ine de de?inen ?alangu, "En ?ok dikkat edilmesi gereken yiyecekler a??kta sergilenen, buzdolab?nda saklanmayan yiyeceklerdir. A??kta sat?lan lahmacun, buzdolab?nda saklanmayan k?yma, s?t, yo?urt, kaymak, krema gibi yiyecekler tehlikelidir. Her ?eyden ?nce yiyeceklerin taze olmas?na, paketlenmi? olarak pazarlanan yiyeceklerin ?zerindeki son kullanma tarihinin ge?memi? olmas?na dikkat edilmelidir. A??kta sat?lan dondurmalar da mutlaka denetimli ve g?venli kurulu?lardan sat?n al?nmal?d?r" uyar?s? yap?yor. A??kta sat?lan veya sergilenen yiyeceklerin en ?nemli tehlikelerinden birisinin de yiyece?i haz?rlayan ki?ilerin elleri oldu?unu hat?rlatan ?alangu, "Eller, mikroplar?n bula?mas?nda ve yay?lmas?nda en ?nemli ara?lard?r. Bu nedenle personelin temizli?inden emin olmad???m?z yerlerde, s?rf tatmak amac?yla bir ?eyler yemek, ishale davetiye ??karmak olabilir" dedi.
Buzdolab?nda saklanan ama ?ok tehlikeli olan bir hususa da dikkat ?eken ?alangu, "??eceklerin i?ine at?lan buzun hangi sudan yap?ld???n? bilmek m?mk?n de?ildir. Bu nedenle, yaz aylar?nda serinletici bir ?eyler i?mek istedi?imizde, i?ine buz atmak yerine a?z? kapal? olarak so?utulmu? i?ecekler tercih etmek daha do?ru olacakt?r" tavsiyelerinde bulundu.
"ZEH?RLENEN K??? BOL SIVI ALMALI"
Zehirlenen ki?ilerin bol s?v? almas?n? isteyen ?alangu, ?unlar? s?yl?yor:
"Sadece su yeterli olmad???ndan, ?ay, meyve sular?, maden suyu, ayran gibi i?ecekler verilebilir. ?shal tamamen kesilinceye kadar s?t i?memek ve s?tl? besinlerden uzak durmak do?ru olur. Baz? ishalli hastalarda, ge?ici bir enzim eksikli?i nedeniyle, ishal kesilse bile s?te tahamm?ls?zl?k g?r?lebilir. ?i? sebze ve meyve gibi posal? g?dalar? yememek, bunun yerine ha?lanm?? sebze p?relerini, meyve sular?n? tercih etmek gerekir. Pirin? ?orbas?, ?ay, k?zarm?? ekmek ve beyaz peynir halk?n ?ok iyi bildi?i ve genellikle ishal durumunda hemen uygulamaya ba?lad??? bir yemek listesidir. Buna ?zgara et veya k?fte, ha?lanm?? patates, az ya?l? makarna eklenebilir. Sal?al? ve soslu yiyeceklerden, k?zartmalardan ka??nmak gerekir."
B?cek, ar? sokmas?yla olu?an alerjik belirtilerden de bahseden ?alangu, "Baz? insanlar, ar? sokmas?na kar?? do?u?tan alerjiktir. Bu ki?ilerde ar? sokmas? 'anafilaktik ?ok' ve ?l?mle sonu?lanabilir. Ar? sokmas? y?z?nden tansiyonu d??m?? veya ?oka girmi?, ya da y?z?-g?z? ?i?mi?, k?zarm??, soluk alamaz olmu? bir hastada, ayn? olay?n tekrarlamas? ya?amsal tehlike olu?turur. Bu ki?iler, ar?lara kar?? daha dikkatli olmal? ve her zaman yanlar?nda alerjik belirtileri ?nleyecek adrenalin, kortizon gibi ila?lar bulundurmal?d?rlar. Ar?lar?n bulunabilece?i ormanl?k alanlara giderken kapal? giyinmeli ve tek ba?lar?na gitmemelidirler" dedi.
?alangu'nun bildirdi?ine g?re, di?er b?cek sokmalar?nda ortaya ??kan alerjik g?stergeler genellikle ka??nma, a?r?, lokal ?i?lik gibi. Sistemik belirtiler ise pek g?r?lm?yor. T?rkiye'de ?ld?r?c? zehri olan zehirli ?r?mcek yok ama zehirli akrepler bulunuyor. ?zellikle a??k havada ve yerde yatarken veya ??plak ayakla dola??rken meydana gelen b?cek sokmalar?nda, a?r? ve ?i?lik art?yorsa hemen bir sa?l?k kurulu?una ba?vurmak gerekiyor. Y?renin ?zelli?ine g?re, y?resel akrep ve y?lan zehirlenmelerinin s?k g?r?ld??? b?lgelerdeki sa?l?k ocaklar?nda, zehrin yay?lmas?n? ?nleyecek ba????k serumlar bulunuyor. ?ocuklarda g?r?len yaz hastal?klar? i?in anne ve babalara tavsiyelerde bulunan ?alangu, ?unlar? kaydetti:
"?ocuklardaki yaz hastal?klar?n?n en s?k sebepleri a??r? giydirmeye ba?l? a??r? terleme sonucu halk deyimiyle isilik veya pi?ikler; ishal sonucu a??r? su kayb?; b?cek sokmalar? ve hayvan ?s?r?klar?d?r. Anne-babalar ishalde 'suyun zararl? olmad???n?' bilmeli. ?ocuklar yaz?n bol su i?meli ve s?k s?k y?kanmal?. Bir di?er ?nemli nokta da dondurma konusu. Dondurma, temiz olarak haz?rlan?rsa, asl?nda ?ok sa?l?kl? bir besin. Ama temizlik ko?ullar?na ?ok dikkat edilmesi gerekiyor. Son olarak, yaz?n pikni?e giden ve kayna?? bilinmeyen kaynaklardan su i?enlere bir ?neri, bu sular? kaynatmadan i?meyin."
(?HA)