10-15-2006, Saat: 08:05 AM
T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'n?n Ba?bu? Atat?rk'e Ba?l?l???
T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak, Ba?bu? Atat?rk'?n izinden giden T?rk?? d???nceyi Orduda hakim k?lan T?rk direni??isidir. Onun zaman?nda b?t?n askeri okullara al?nan ??rencilerin T?rk ?rk?ndan olmas?, nizamnamelerle ?art ko?ulmu?tu. Ders y?llar?n?n ba??nda, askeri okullar?n ??renci almak i?in gazetelere verdi?i il?nlarda bu ?rk ?art? herkes taraf?ndan okunurdu. Irka o kadar ehemmiyet verilirdi ki T?rkiye’nin baz? mal?m b?lgeleri halk?ndan olan ?ocuklar asker? okula al?nmazd?.
Balkan, Birinci Cihan, ve ?stikl?l sava?lar?n?n verdi?i ac? dersleri unutamayan T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak bu sert, fakat ?ok yerinde karar? ile vatan?n emniyetini saklamak, g?? durumlarda ba??m?za gelmi? olan ihanetlerin de tekrarlanmas?n? ?nlemek istiyordu. Onun bu isabetli karar? asker? okullar d???nda da yava? yava? tatbik olunma?a ba?lam??t?. Zonguldak’taki orta dereceli Maden Mektebi ile Hem?ire Okulu da T?rk ?rk?ndan ??renci se?me?e ba?lam??lard?.
T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak pa?am?z?n ortaya koydu?u ?artlar:
Hava Gedikli Erba? Okulu: Okula kabul ?artlar?n?n birincisi: "Anas? ve babas? T?rk soyundan olmak"
Deniz Gedikli Erba? Okulu: Okula kabul ?artlar?n?n birincisi: "Aslen ve neslen T?rk olmak"
Askeri Orta Okul: Okula kabul ?artlar?n?n birincisi: "Anas? babas? T?rk soyundan olmak"
Askeri Liseler: Okula kabul ?artlar?n?n birincisi: T?rk soyundan gelmek"
Harp Okullar?: Okula kabul ?artlar?n?n birincisi: "T?rk ?rk?ndan olmak"
T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak, (do?um 1876 ?stanbul - ?l?m 12 Nisan 1950 ?stanbul) Mare?al ?nvan? alm?? T?rk komutan?. Cumhuriyet d?neminin ilk, T?rk Silahl? Kuvvetleri'nin 2. Genelkurmay Ba?kan?'d?r.
Ailesi ve ??renim Hayat?
Babas? ?akmako?ullar?ndan, Tophane k?tiplerinden Ali S?rr? Efendi ; annesi ise Varnal? Hac? Bekir Efendi'nin k?z? olan Hesna Han?m d?r. T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak'?n babas? Ali S?rr? Efendi, albay r?tbesiyle Medine'de bulundu?u d?nemde ?lm?? ve Medine'ye g?m?lm??t?r. Ali S?rr? Efendi ile Hesna Han?m?n biri k?z ve ??? erkek olmak ?zere d?rt ?ocuklar? olmu?tur. Osmanl? Ordular?nda top?u albay? olan Ali S?rr? Efendi, ?ocuklar?n? asker yapmay? istemekteydi. Nitekim erkek karde?leri de T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak gibi asker olmu? fakat karde?lerinden Muhtar bey 1912 Balkan Sava??'nda, Nazif Bey ?anakkale Sava??nda ve en k???k karde?i olan Sami Bey ise askeri ortaokula devam etti?i s?rada gen? ya?ta vefat etmi?lerdir.
??renim hayat?na be? ya??ndayken ?stanbul'da Sad?k Hoca Mahalle Mektebi'ne yaz?larak ba?lam??d?. ?ki y?ll?k ??reniminin ard?ndan Sar?yer'deki Hayriye Mektebine devam etti. On ya??na geldi?inde, R??tiye Mektebi 'ne yaz?larak orta ??renimine ba?lad?. Bu okuldaki bir y?ll?k ??renim ard?ndan So?uk ?e?me Askeri R??diyesi'ne yaz?ld?. 1890'da Kuleli Askeri ?dadisi'ne yaz?ld?. 1896'de Harbiye'yi, 1898'de kurmay y?zba?? r?tbesiyle Erkan-? Harbiye Mektebi'ni bitirdi.
Birinci D?nya Sava?? ?ncesi faaliyetleri
Bir s?re Erkan-? Harbiye (Genelkurmay) 4. ?ube'de g?rev yapt?ktan sonra 1899'da Metrovi?e T?meni'nin kurmay heyetinde g?revlendirildi. Balkanlar'daki S?rp ve Arnavut ?etelere kar?? verilen m?cadeleye kat?ld?. K?sa aral?klarla terfi ederek 1907'de miralayl??a (albay) y?kseldi. 1908 y?l?nda ?kinci Me?rutiyet ilan edildi?inde 35. F?rka Komutan? ve Ta?l?ca Mutasarr?f?yd?. 1910'da Arnavutluk'ta ??kan ayaklanmay? bast?rmakla g?revlendirilen Kosova Kolordusu'nun kurmay ba?kanl???'na atand?. 1911'de Trablusgarp Sava?? ba?lay?nca Rumeli'nin savunmas?yla g?revli Garp (Vardar) ordusunun kurmay ba?kanl???na getirildi. Balkan Sava?? (1912-1913) s?ras?nda 21. T?men Komutan Vekilli?i, Vardar Ordusu Harekat ?ubesi Ba?kanl??? yapt?. 1913'te 5. Kolordu Komutanl???'na atand?. Mart 1915'de r?tbesi mirlival??a (tu?general) y?kseltildi. Birinci D?nya Sava??'nda ?anakkale, Kafkas, Suriye ve Filistin cephelerinde sava?t?. 1918'de ferikli?e (korgeneral) y?kseldi.
?anakkale Cephesi'nde T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak
T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'n?n, Balkan Sava?lar? ??kt??? d?nemde 21. Yakova Nizamiye F?rkas? K. Vekilli?i 'nde; 6 A?ustos 1912'de Kosova Kuvay-? Umumiye Kurmay Ba?kanl?? ?'nda; 29 Ekim 1912'de de Balkan Harbi Seferberli?i'nin ba?lang?c?nda Vardar Ordusu K. I. ?ube M?d?rl??? 'nde g?revlendirildi?ini daha ?ncede belirtmi?tik. S?rp Cephesi'nde Vardar Ordusu Harek?t ?ube M?d?r? olarak bulunan T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'n?n ba?ar?l? asker? faaliyetlerine ra?men, Garp Vilayetleri'nde 10 May?s 1913'den itibaren T?rk Hakimiyeti sona ermi?tir. T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a, G?ney Gurubu Komutanl???'na ba?l? V. Ordu Komutan? olarak 13 Temmuz'da kat?ld??? II. Kereviz Dere Muharebesi 'nde ?ngiliz ve Frans?zlara kar?? sava?t?. T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'n?n Komutas?ndaki V. Kolordu Komutanl???na ba?l? IV. - VII. T?m. Komutanl?klar? cephede ve VI. T?m. Komutanl??? ise geride bekletilmekteydi. Bu muharebeler esnas?nda V. Kor. Komutanl???na ba?l?, VII. T?m. Cephesi'ne yap?lan ?ngiliz taarruzlar? ba?ar?s?zl?kla sonu?lanm??t?r. Frans?zlar ise IV. T?m. Cephesi'ne taarruz etmi? fakat beklemedeki VI. T?rk T?m.'nin b?lgede kullan?lmas? ?zerine d??man fazla ilerleme g?sterememi?tir. 13 Temmuz'da cepheye gelen T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'n?n komutas?ndaki XIII. ve XIV. T?menler muharebeye kat?lmam?? fakat 21 Temmuz'dan itibaren cepheye gelerek, I. T?m. hari? y?pranm?? ve yorulmu? eski t?menleri de?i?tirmi?lerdir. Ayr?ca II. Ordu T?menleri'nin b?lgeye (Kereviz Dere-Z???n Dere) gelmeleri ?zerine VI. ve VII. T?menler, Saros Gurubuna g?nderilmi?tir.
T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a, V. Kolordu Komutan? olarak 6 A?ustos ve 13 A?ustos 1915 tarihindeki muharebelere kat?lm??t?r. D??man Kirte istikametinde yapaca?? taarruzlar do?rultusunda Al??tepe'yi almay? planl?yordu. Fakat T?rk direni?i kar??s?nda amac?na ula?amayan d??man ?ok fazla ilerleyememi?tir. 6 A?ustos'ta d??man?n taarruz etti?i Ar?burnu - Conkbay?r? b?lgesine g?nderilen VIII. ve IV. T?m. ile yetinmeyen Vehip Pa?a, 9 A?ustos'ta T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'n?n komuta etti?i V. Kor. Komutanl???na ba?l? V. ve XIV. Kolordular?n son ihtiyatlar? olan 41. ve 28. Alaylar? da bu b?lgeye g?nderdi. B?lgeye g?nderilen bu iki alay Conkbay?r?'n?n d??man eline ge?memesine ve Ba?bu? Atat?rk'?n 10 A?ustos tarihinde Conkbay?r? taarruzuna yard?mc? oldu. Eyl?l 1915 - 9 Ocak 1916 Mevzi Muharebeleri 'nde rahats?zl??? nedeniyle Anafartalar Kurmayl???'ndan Ba?bu? Atat?rk'?n 10 Aral?k 1915'te ayr?lmas? ?zerine bu g?reve T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'ya getirilmi?tir. Bu muharebelerde V. Kolordu Komutan? olarak g?rev alan T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'n?n komutas?ndaki XIII. T?m. 21 Ekim 1915'te Ke?an'a hareket etti. XIV. T?men ise 12 Ocak 1916'da b?lgeden ayr?ld?.
Anafartalar Grup Komutan? olarak Eyl?l - 20 Aral?k 1915 Mevzi Muharebeleri Kuzey Grubu'nda bulunan T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a, Ba?bu? Atat?rk'?n rahats?zl??? nedeniyle cepheden 16 Aral?k 1915'de ayr?lmas? ?zerine bu g?reve getirildi. Anafartalar Grup Komutanl???na ba?l? II. Kor. Kh. ve IV. T?m. 16 Ekim 1915'te cepheden ayr?larak Ke?an'a g?nderildi. II. Kor. Kh.'n?n b?lgeden ayr?lmas? ?zerine yerine XVI. Kor. Kh. te?kil edildi. D??man?n 18 Aral?k'ta ba?lat?p; 20 Aral?k gecesi tamamlad??? tahliyeden sonra bu b?lgedeki birlikler Trakya'ya sevk edildi. Yeni getirilen birliklerden ?anakkale Grup Komutanl??? te?kil edildi. T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'n?n komutas?ndaki Anafartalar Grup Komutanl???na ba?l? T?menlerin b?lgeden ayr?l?? tarihleri:
XIX. T?m. 19 Ocak 1916
XV. T?m. 17 Ocak 1916
XII. T?m. 16 Ocak 1916
VII. T?m. 15 Ocak 1916
XI. T?m. 9 Ocak 1916
IX. T?m. 14 Ocak 1916
VIII. T?m. 13 Ocak 1916
1915 sonras? askeri ve siyasi faaliyetleri
Mondros M?takeresi imzaland???nda sa?l?k nedenleri ile ?stanbul'da bulunuyordu. 24 Aral?k 1918'den 14 May?s 1919'a kadar Erkan?harbiye reisli?i yani bug?nk? kar??l??? Genelkurmay Ba?kanl??? g?revinde bulundu. 1. Ordu M?fetti?li?i, Askeri ?ura ?yeli?i, Ali R?za Pa?a ve Salih Hulusi Pa?a h?k?metlerinde harbiye naz?rl??? (?ubat - Nisan 1920) yapt?. Harbiye naz?rl??? s?ras?nda Anadolu'daki ulusal harekete silah ve cephane g?nderilmesini kolayla?t?r?c? bir tutum izledi.
?stanbul'un ?tilaf Devletleri taraf?ndan resmen i?galinin (16 Mart 1920) ard?ndan Anadolu'ya ge?meye karar veren T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a, Nisan 1920'de Ankara'ya ula?t?. ?stasyonda Ba?bu? Atat?rk taraf?ndan t?renle kar??land?. Birinci d?nem TBMM'ye Kozan milletvekili olarak kat?ld?. 3 May?s 1920'de milli m?dafaa vekilli?ine getirildi. 24 Ocak 1921'de milli m?dafaa vekilli?i ?zerinde kalmak ?zere icra vekilleri heyeti reisli?ini (ba?bakanl?k) de ?stlendi. 26 May?s 1920'de ?stanbul H?k?meti taraf?ndan ulusal hareketin ?nderlerinden biri olarak r?tbesinin kald?r?lmas?na, ni?anlar?n?n geri al?nmas?na ve idam?na karar verildi.
?kinci ?n?n? Zaferi'nin ard?ndan 3 Nisan 1921'de r?tbesi TBMM karar?yla birinci ferikli?e (orgeneral) y?kseltildi. Sakarya Sava??'ndan bir s?re ?nce, ayn? zamanda Garp Cephesi Komutanl??? g?revini de y?r?tt??? i?in Ankara'da s?rekli bulunamayan ?smet Pa?a'n?n (?n?n?) yerine Genelkurmay Ba?kanl??? g?revine getirildi. (3 A?ustos 1921)
14 Ocak 1922'de milli m?dafaa vekilli?i, 9 Temmuz 1922'de icra vekilleri heyeti reisli?i g?revlerinden ayr?ld? ve Genelkurmay Ba?kan? olarak B?y?k Taaruz'un haz?rl?klar?yla ilgilendi. Zaferle sonu?lanan Ba?komutanl?k Meydan Sava??'n?n (30 A?ustos 1922) ard?ndan 31 A?ustos'ta r?tbesi Ba?bu? Atat?rk taraf?ndan meclis ad?na m??irli?e (mare?al) y?kseltildi. Cumhuriyetin ilan?ndan sonra T?rkiye Cumhuriyeti'nin ilk Genelkurmay Ba?kan? oldu
Cumhuriyet D?nemi
Erk?n-? Harbiye-i Umumiye Vekilli?i'nin kald?r?lmas?yla; Erk?n-? Harbiye-i Umumiye Reisli?i 'ne atanan T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a, 30 Ekim 1924'e kadar askerlik g?revinde bulundu. 31 Ekim 1920'de askerlik g?revini, siyasete tercih ederek ?stanbul Milletvekilli?i'nden istifa etti. Erk?n-? Harbiye-i Umumiye Reisli?i g?revini 23 y?l yapt?ktan sonra 12 Ocak 1944'de Asker? ve M?lk? Teka?t Yasas?'na g?re Tahdit-i Sin yani ya? haddinden dolay? emekliye ayr?ld?. VIII. D?nemde TBMM'de Demokrat Parti listesinden ba??ms?z aday olarak ?stanbul Milletvekili se?ildi. 5 A?ustos 1946'da Meclise kat?lan T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a, partisinden ayr?larak; 19 Temmuz 1948'de Millet Partisi'nin kurucu ?yeleri aras?nda yer ald?.
Derleme: T?rkiye Atat?rk??ler Birli?i Te?kilat?
Kaynak: www.turkiyeataturkculerbirligi.tr.cx
(ALINTIDIR)
T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak, Ba?bu? Atat?rk'?n izinden giden T?rk?? d???nceyi Orduda hakim k?lan T?rk direni??isidir. Onun zaman?nda b?t?n askeri okullara al?nan ??rencilerin T?rk ?rk?ndan olmas?, nizamnamelerle ?art ko?ulmu?tu. Ders y?llar?n?n ba??nda, askeri okullar?n ??renci almak i?in gazetelere verdi?i il?nlarda bu ?rk ?art? herkes taraf?ndan okunurdu. Irka o kadar ehemmiyet verilirdi ki T?rkiye’nin baz? mal?m b?lgeleri halk?ndan olan ?ocuklar asker? okula al?nmazd?.
Balkan, Birinci Cihan, ve ?stikl?l sava?lar?n?n verdi?i ac? dersleri unutamayan T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak bu sert, fakat ?ok yerinde karar? ile vatan?n emniyetini saklamak, g?? durumlarda ba??m?za gelmi? olan ihanetlerin de tekrarlanmas?n? ?nlemek istiyordu. Onun bu isabetli karar? asker? okullar d???nda da yava? yava? tatbik olunma?a ba?lam??t?. Zonguldak’taki orta dereceli Maden Mektebi ile Hem?ire Okulu da T?rk ?rk?ndan ??renci se?me?e ba?lam??lard?.
T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak pa?am?z?n ortaya koydu?u ?artlar:
Hava Gedikli Erba? Okulu: Okula kabul ?artlar?n?n birincisi: "Anas? ve babas? T?rk soyundan olmak"
Deniz Gedikli Erba? Okulu: Okula kabul ?artlar?n?n birincisi: "Aslen ve neslen T?rk olmak"
Askeri Orta Okul: Okula kabul ?artlar?n?n birincisi: "Anas? babas? T?rk soyundan olmak"
Askeri Liseler: Okula kabul ?artlar?n?n birincisi: T?rk soyundan gelmek"
Harp Okullar?: Okula kabul ?artlar?n?n birincisi: "T?rk ?rk?ndan olmak"
T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak, (do?um 1876 ?stanbul - ?l?m 12 Nisan 1950 ?stanbul) Mare?al ?nvan? alm?? T?rk komutan?. Cumhuriyet d?neminin ilk, T?rk Silahl? Kuvvetleri'nin 2. Genelkurmay Ba?kan?'d?r.
Ailesi ve ??renim Hayat?
Babas? ?akmako?ullar?ndan, Tophane k?tiplerinden Ali S?rr? Efendi ; annesi ise Varnal? Hac? Bekir Efendi'nin k?z? olan Hesna Han?m d?r. T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak'?n babas? Ali S?rr? Efendi, albay r?tbesiyle Medine'de bulundu?u d?nemde ?lm?? ve Medine'ye g?m?lm??t?r. Ali S?rr? Efendi ile Hesna Han?m?n biri k?z ve ??? erkek olmak ?zere d?rt ?ocuklar? olmu?tur. Osmanl? Ordular?nda top?u albay? olan Ali S?rr? Efendi, ?ocuklar?n? asker yapmay? istemekteydi. Nitekim erkek karde?leri de T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak gibi asker olmu? fakat karde?lerinden Muhtar bey 1912 Balkan Sava??'nda, Nazif Bey ?anakkale Sava??nda ve en k???k karde?i olan Sami Bey ise askeri ortaokula devam etti?i s?rada gen? ya?ta vefat etmi?lerdir.
??renim hayat?na be? ya??ndayken ?stanbul'da Sad?k Hoca Mahalle Mektebi'ne yaz?larak ba?lam??d?. ?ki y?ll?k ??reniminin ard?ndan Sar?yer'deki Hayriye Mektebine devam etti. On ya??na geldi?inde, R??tiye Mektebi 'ne yaz?larak orta ??renimine ba?lad?. Bu okuldaki bir y?ll?k ??renim ard?ndan So?uk ?e?me Askeri R??diyesi'ne yaz?ld?. 1890'da Kuleli Askeri ?dadisi'ne yaz?ld?. 1896'de Harbiye'yi, 1898'de kurmay y?zba?? r?tbesiyle Erkan-? Harbiye Mektebi'ni bitirdi.
Birinci D?nya Sava?? ?ncesi faaliyetleri
Bir s?re Erkan-? Harbiye (Genelkurmay) 4. ?ube'de g?rev yapt?ktan sonra 1899'da Metrovi?e T?meni'nin kurmay heyetinde g?revlendirildi. Balkanlar'daki S?rp ve Arnavut ?etelere kar?? verilen m?cadeleye kat?ld?. K?sa aral?klarla terfi ederek 1907'de miralayl??a (albay) y?kseldi. 1908 y?l?nda ?kinci Me?rutiyet ilan edildi?inde 35. F?rka Komutan? ve Ta?l?ca Mutasarr?f?yd?. 1910'da Arnavutluk'ta ??kan ayaklanmay? bast?rmakla g?revlendirilen Kosova Kolordusu'nun kurmay ba?kanl???'na atand?. 1911'de Trablusgarp Sava?? ba?lay?nca Rumeli'nin savunmas?yla g?revli Garp (Vardar) ordusunun kurmay ba?kanl???na getirildi. Balkan Sava?? (1912-1913) s?ras?nda 21. T?men Komutan Vekilli?i, Vardar Ordusu Harekat ?ubesi Ba?kanl??? yapt?. 1913'te 5. Kolordu Komutanl???'na atand?. Mart 1915'de r?tbesi mirlival??a (tu?general) y?kseltildi. Birinci D?nya Sava??'nda ?anakkale, Kafkas, Suriye ve Filistin cephelerinde sava?t?. 1918'de ferikli?e (korgeneral) y?kseldi.
?anakkale Cephesi'nde T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak
T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'n?n, Balkan Sava?lar? ??kt??? d?nemde 21. Yakova Nizamiye F?rkas? K. Vekilli?i 'nde; 6 A?ustos 1912'de Kosova Kuvay-? Umumiye Kurmay Ba?kanl?? ?'nda; 29 Ekim 1912'de de Balkan Harbi Seferberli?i'nin ba?lang?c?nda Vardar Ordusu K. I. ?ube M?d?rl??? 'nde g?revlendirildi?ini daha ?ncede belirtmi?tik. S?rp Cephesi'nde Vardar Ordusu Harek?t ?ube M?d?r? olarak bulunan T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'n?n ba?ar?l? asker? faaliyetlerine ra?men, Garp Vilayetleri'nde 10 May?s 1913'den itibaren T?rk Hakimiyeti sona ermi?tir. T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a, G?ney Gurubu Komutanl???'na ba?l? V. Ordu Komutan? olarak 13 Temmuz'da kat?ld??? II. Kereviz Dere Muharebesi 'nde ?ngiliz ve Frans?zlara kar?? sava?t?. T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'n?n Komutas?ndaki V. Kolordu Komutanl???na ba?l? IV. - VII. T?m. Komutanl?klar? cephede ve VI. T?m. Komutanl??? ise geride bekletilmekteydi. Bu muharebeler esnas?nda V. Kor. Komutanl???na ba?l?, VII. T?m. Cephesi'ne yap?lan ?ngiliz taarruzlar? ba?ar?s?zl?kla sonu?lanm??t?r. Frans?zlar ise IV. T?m. Cephesi'ne taarruz etmi? fakat beklemedeki VI. T?rk T?m.'nin b?lgede kullan?lmas? ?zerine d??man fazla ilerleme g?sterememi?tir. 13 Temmuz'da cepheye gelen T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'n?n komutas?ndaki XIII. ve XIV. T?menler muharebeye kat?lmam?? fakat 21 Temmuz'dan itibaren cepheye gelerek, I. T?m. hari? y?pranm?? ve yorulmu? eski t?menleri de?i?tirmi?lerdir. Ayr?ca II. Ordu T?menleri'nin b?lgeye (Kereviz Dere-Z???n Dere) gelmeleri ?zerine VI. ve VII. T?menler, Saros Gurubuna g?nderilmi?tir.
T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a, V. Kolordu Komutan? olarak 6 A?ustos ve 13 A?ustos 1915 tarihindeki muharebelere kat?lm??t?r. D??man Kirte istikametinde yapaca?? taarruzlar do?rultusunda Al??tepe'yi almay? planl?yordu. Fakat T?rk direni?i kar??s?nda amac?na ula?amayan d??man ?ok fazla ilerleyememi?tir. 6 A?ustos'ta d??man?n taarruz etti?i Ar?burnu - Conkbay?r? b?lgesine g?nderilen VIII. ve IV. T?m. ile yetinmeyen Vehip Pa?a, 9 A?ustos'ta T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'n?n komuta etti?i V. Kor. Komutanl???na ba?l? V. ve XIV. Kolordular?n son ihtiyatlar? olan 41. ve 28. Alaylar? da bu b?lgeye g?nderdi. B?lgeye g?nderilen bu iki alay Conkbay?r?'n?n d??man eline ge?memesine ve Ba?bu? Atat?rk'?n 10 A?ustos tarihinde Conkbay?r? taarruzuna yard?mc? oldu. Eyl?l 1915 - 9 Ocak 1916 Mevzi Muharebeleri 'nde rahats?zl??? nedeniyle Anafartalar Kurmayl???'ndan Ba?bu? Atat?rk'?n 10 Aral?k 1915'te ayr?lmas? ?zerine bu g?reve T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'ya getirilmi?tir. Bu muharebelerde V. Kolordu Komutan? olarak g?rev alan T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'n?n komutas?ndaki XIII. T?m. 21 Ekim 1915'te Ke?an'a hareket etti. XIV. T?men ise 12 Ocak 1916'da b?lgeden ayr?ld?.
Anafartalar Grup Komutan? olarak Eyl?l - 20 Aral?k 1915 Mevzi Muharebeleri Kuzey Grubu'nda bulunan T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a, Ba?bu? Atat?rk'?n rahats?zl??? nedeniyle cepheden 16 Aral?k 1915'de ayr?lmas? ?zerine bu g?reve getirildi. Anafartalar Grup Komutanl???na ba?l? II. Kor. Kh. ve IV. T?m. 16 Ekim 1915'te cepheden ayr?larak Ke?an'a g?nderildi. II. Kor. Kh.'n?n b?lgeden ayr?lmas? ?zerine yerine XVI. Kor. Kh. te?kil edildi. D??man?n 18 Aral?k'ta ba?lat?p; 20 Aral?k gecesi tamamlad??? tahliyeden sonra bu b?lgedeki birlikler Trakya'ya sevk edildi. Yeni getirilen birliklerden ?anakkale Grup Komutanl??? te?kil edildi. T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a'n?n komutas?ndaki Anafartalar Grup Komutanl???na ba?l? T?menlerin b?lgeden ayr?l?? tarihleri:
XIX. T?m. 19 Ocak 1916
XV. T?m. 17 Ocak 1916
XII. T?m. 16 Ocak 1916
VII. T?m. 15 Ocak 1916
XI. T?m. 9 Ocak 1916
IX. T?m. 14 Ocak 1916
VIII. T?m. 13 Ocak 1916
1915 sonras? askeri ve siyasi faaliyetleri
Mondros M?takeresi imzaland???nda sa?l?k nedenleri ile ?stanbul'da bulunuyordu. 24 Aral?k 1918'den 14 May?s 1919'a kadar Erkan?harbiye reisli?i yani bug?nk? kar??l??? Genelkurmay Ba?kanl??? g?revinde bulundu. 1. Ordu M?fetti?li?i, Askeri ?ura ?yeli?i, Ali R?za Pa?a ve Salih Hulusi Pa?a h?k?metlerinde harbiye naz?rl??? (?ubat - Nisan 1920) yapt?. Harbiye naz?rl??? s?ras?nda Anadolu'daki ulusal harekete silah ve cephane g?nderilmesini kolayla?t?r?c? bir tutum izledi.
?stanbul'un ?tilaf Devletleri taraf?ndan resmen i?galinin (16 Mart 1920) ard?ndan Anadolu'ya ge?meye karar veren T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a, Nisan 1920'de Ankara'ya ula?t?. ?stasyonda Ba?bu? Atat?rk taraf?ndan t?renle kar??land?. Birinci d?nem TBMM'ye Kozan milletvekili olarak kat?ld?. 3 May?s 1920'de milli m?dafaa vekilli?ine getirildi. 24 Ocak 1921'de milli m?dafaa vekilli?i ?zerinde kalmak ?zere icra vekilleri heyeti reisli?ini (ba?bakanl?k) de ?stlendi. 26 May?s 1920'de ?stanbul H?k?meti taraf?ndan ulusal hareketin ?nderlerinden biri olarak r?tbesinin kald?r?lmas?na, ni?anlar?n?n geri al?nmas?na ve idam?na karar verildi.
?kinci ?n?n? Zaferi'nin ard?ndan 3 Nisan 1921'de r?tbesi TBMM karar?yla birinci ferikli?e (orgeneral) y?kseltildi. Sakarya Sava??'ndan bir s?re ?nce, ayn? zamanda Garp Cephesi Komutanl??? g?revini de y?r?tt??? i?in Ankara'da s?rekli bulunamayan ?smet Pa?a'n?n (?n?n?) yerine Genelkurmay Ba?kanl??? g?revine getirildi. (3 A?ustos 1921)
14 Ocak 1922'de milli m?dafaa vekilli?i, 9 Temmuz 1922'de icra vekilleri heyeti reisli?i g?revlerinden ayr?ld? ve Genelkurmay Ba?kan? olarak B?y?k Taaruz'un haz?rl?klar?yla ilgilendi. Zaferle sonu?lanan Ba?komutanl?k Meydan Sava??'n?n (30 A?ustos 1922) ard?ndan 31 A?ustos'ta r?tbesi Ba?bu? Atat?rk taraf?ndan meclis ad?na m??irli?e (mare?al) y?kseltildi. Cumhuriyetin ilan?ndan sonra T?rkiye Cumhuriyeti'nin ilk Genelkurmay Ba?kan? oldu
Cumhuriyet D?nemi
Erk?n-? Harbiye-i Umumiye Vekilli?i'nin kald?r?lmas?yla; Erk?n-? Harbiye-i Umumiye Reisli?i 'ne atanan T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a, 30 Ekim 1924'e kadar askerlik g?revinde bulundu. 31 Ekim 1920'de askerlik g?revini, siyasete tercih ederek ?stanbul Milletvekilli?i'nden istifa etti. Erk?n-? Harbiye-i Umumiye Reisli?i g?revini 23 y?l yapt?ktan sonra 12 Ocak 1944'de Asker? ve M?lk? Teka?t Yasas?'na g?re Tahdit-i Sin yani ya? haddinden dolay? emekliye ayr?ld?. VIII. D?nemde TBMM'de Demokrat Parti listesinden ba??ms?z aday olarak ?stanbul Milletvekili se?ildi. 5 A?ustos 1946'da Meclise kat?lan T?rk?? Mare?al Fevzi ?akmak Pa?a, partisinden ayr?larak; 19 Temmuz 1948'de Millet Partisi'nin kurucu ?yeleri aras?nda yer ald?.
Derleme: T?rkiye Atat?rk??ler Birli?i Te?kilat?
Kaynak: www.turkiyeataturkculerbirligi.tr.cx
(ALINTIDIR)