Seneca:


Milattan önce 5 ve Milattan sonra 65 yılları arasında yaşamış ünlü Romalı düşünür. Stoacı ahlak görüşüyle tanınan Seneca ahlakının temeline doğaya uygun yaşama ilkesiyle bir bilge idealini yerleştirmiştir. Zamanın toplumunu bir vahşi hayvanlar topluluğu olarak gören Seneca bilge kişisini kendi kendine yeten hazza olduğu kadar eleme karşi da duygusuz korku bilmez evrenin gerçek efendisi erdemi özgür iradesinin sonucu olan ve ölümden korkmayan kişi olarak tanımlamıştır. Başka bir deyişle her ne kadar Stoacı maddeciliği benimsemiş olsa da Tanrı'nın aşkın olduğunu öne süren Seneca pratik felsefeyi öne çikarmis ve gerçek erdemle değerin dışarıda değil de insanın içinde olduğunu belirtmiştir. Harici iyiler ve zenginlikler insana mutluluk sağlamazlar.

SOKRATES:


M.Ö. 469-399 yılları arasında yaşamış olan ünlü Yunanlı düşünür. Platon'un hocası olan Sokrates yazılı hiçbir şey bırakmamış tüm zamanını özellikle gençlerle felsefe tartışarak geçirmiştir. Görüşleri tartışmaları yeni iktidarın temsilcileri tarafından beğenilmeyen Sokrates 'yeni tanrılar icat ettiği görüş ve tartışmalarıyla gençleri baştan çıkardığı' gerekçesiyle ölüme mahkum edilmiştir. Sokrates'in felsefedeki ve felsefe tarihindeki önemi onun bilinçli ve ahlaki kişiliğin bulunduğu yer olarak ruh kavramını bulmuş olmasından kaynaklanır; felsefenin merkezine insanı geçiren insanın kendisiyle evrenle ve toplumla olan ilişkisinin ne olduğunu ve ne olması gerektiğini araştıran insan yaşamının kişisel toplumsal ve ahlaki boyutunu ön plana çıkaran Sokrates insanlara özsel bileşenlerinin ruh olduğunu onların ruhlarına özen göstermeleri gerektiğini anlatmaya çalışmış bu düşüncesini ifade etmek onu eylemleriyle somutlaştırmak için de yaz kış çıplak ayakla ve ince bir entariyle dolaşmıştır. Fiziği itibariyle çirkin biri olan Sokrates insanların yüzlerini ve fiziki yapılarını değiştiremeyeceklerini fakat ruhlarını ve karakterlerini değiştirip geliştirebileceklerini belirtmiştir. Buna göre Sokrates felsefesinde her şeyden önce insanın doğası ihtiyaçları amaçları ve değerleri üzerinde durmuş neyin onu tamamlayacağını araştırmıştır. O aynı çerçeve içinde dilin doğasıyla ilgilenmiş ve düşünme anlam mantık ve tanım konusunu ele almıştır. Yaşadığı dönemde yoğun bir kavram kargaşasının hüküm sürdüğünü bunun ahlak alanını da kapsadığını düşünen Sokrates bilgeliğin adaletin cesaretin v.b. anlamının ne olduğu bilinmedikçe bilgece adil ya da cesurca eylemekten söz edilemeyeceğini iddia etmiştir. Çünkü aynı sözcükleri ya da kavramları kullanan insanlar bu sözcük ya da kavramlarla farklı şeyleri kastediyorlarsa eğer Sokrates'e göre bu insanların anlaştıklarını sanarak anlaşmadan konuştukları anlamına gelir ve sonuç kargaşadan başka hiçbir şey olmaz. Kargaşa Sokrates'e göre hem entelektüel ve hem de ahlaki yönden olur. Ona göre entelektüel olarak sözcük ve kavramları sizin kullandığınız anlamdan farklı bir anlamda kullanan biriyle tartışarak bir kavga dışında hiçbir yere varamazsanız ve ahlaki olarak da söz konusu sözcükler ahlaki fikirlere karşılık geldiği zaman sonuç bir anarşiden başka bir şey olmaz. Sokrates işte bu kargaşayı sona erdirmek insanlara ahlaki gelişmelerinde yol göstermek için bir tartışma ve öğretim yöntemiyle bir tanım yöntemi geliştirmiş ve tartışmalarıyla evrensel değerlerin özünü ve gerçek anlamını ortaya koymaya çalışmıştır.

THALES:


Batı Felsefesinin ilk filozofu. M.Ö. 6. Yüzyılın ilk yarısında yaşamış olan Thales'te felsefe bakımından önem taşiyan husus onun 'Neyin var olduğu' 'Neyin gerçek olduğu' ya da 'Neyin gerçekten var olduğu' sorusu üzerinde düşünmüş olmasından kaynaklanır. O doğada var olan şeylerin tüketici bir listesini yapmayı amaçlamamış fakat şeylerin varlığa gelmeleri ve daha sonra da yok olup gitmeleri olgusundan etkilenmiştir. 'Neyin var olduğu' sorusunu yanıtlamanın en önemli yolu onun gözünde birlik ile çokluk ya da görünüş ile gerçeklik arasındaki ilişkiyi doyurucu bir biçimde ifade edebilmekten geçmiştir. O buna göre gözle görünen bireysel varlıkların ve değişmelerin oluşturduğu kaosun çoklugun gerisinde akılla anlaşilabilir kalıcı ve sürekli bir gerçekliğin var olduğuna inanmıştır. Thales çoklugun kendisinden türediği çoklugun gerisindeki bu birliğin 'su' olduğunu öne sürmüştür. Kendisinden önceki felsefenin bir anlamda tarihini yazmış olan Yunan filozofu Aristoteles Thales'i bu sonuca herşeyin sıvı bir varlıktan beslendiği sıcağın da sudan türeyip suyla beslendiği herşeyin tohumunun nemli bir yapıda olduğu gözleminin götürdüğünü belirtir. Yine Thales'in Akdeniz'i aşarak Mısır'a yapmış olduğu seyahatler suyun insan yaşamı üzerindeki önemi ve değerini ona göstermiş olabilir. Thales'i arkhenin su olduğu sonucuna götüren nedenler ne olursa olsun onu felsefe tarihinde ilk filozof olarak önemli kılan şey verdiği yanıttan çok sorduğu sorudur. Buna göre o varlığın ya da dünyanın nihai ve en yüksek doğasının ne olduğu sorusunu sormuş olduğu için önemlidir.

Tertullian

(Tahminen 155 - 220) Hıristiyan kilisesi Gnosis'in tam karşıtı olarak dogmayı her zaman bilgiden üstün saymıştır. Ancak bu konuda da kilise çerçevesinde çeşitli eğilimler; felsefeye dost olan felsefeye düşman olan akımlar vardır. Felsefeye karşı olumlu bir tutum alanlara düşman olanlardan birisi de Tertullian'dır.

Ona göre dogmaları içeriği ne olursa olsun yalnızca "iman" ile benimsemek gerektir. Biz dogmayı yorumlamak ona göre bir anlam vermek hakkına sahip değiliz. O kadar ki Tertullian daha da ileri giderek dogmanın akıla tümüyle "aykırı" olabileceğini de savunur.

Söz gelişi Hıristiyanlıktaki Allah'ın insan biçimine girdiği ve bir insan olarak acı çektiği dogması akla tümüyle aykırı olan bir düşünce bir paradokstur. Buna rağmen dogmalara inanmak gerekir çünkü dogmalar aklı alçak gönüllü olmaya zorlar. Böylece Tertullian dogmaların felsefî yorumunu tümüyle reddeder.

Ona göre dinî inanç ile felsefî bilgi birbirinin karşıtıdır. "İmkânsız olduğu için inanıyorum" yani inandığım şeye akıla karşı olduğu için inanırım sözü doğrudan doğruya Tertullian tarafından söylenmemişse bile onun anlayışını çok güzel açıklar. Ancak tüm bu anlayışlar Tertullian'ın aynı zamanda Antik felsefenin de etkisi altında kalmasına engel değildir. Nitekim Tertullian'ın Stoa'nın etkisiyle yazılmış olan ruh ile ilgili bir kitabı vardır. Tertullian imanı bilgiden "üstün" tutan bir düşünce akımına önderlik etmiştir.

Thrasyllos

Miladın I. yılında yetişmiş olan Eflatunculardandır. Mısır'daki Myndes kasabasında doğmuştur. Matematik ve astrolojiyi felsefeye karıştırmış ve gelecek hakkında bilgi edinmek isteyen İmparator Tiberius onun kahinliğinden yararlanmıştır.Thrasyllos bu imparator üzerindeki nufuzunu onu daima iyiliğe yöneltmekte kullandı; fakat bu nüfuz uzun süre sürmemiş ve kendisi imparator tarafından idam ettirilmiştir.

Thrasyllos Plotinos'un pek saygı gösterdiği bir çok eserler yazmışsa da bunlar kaybolmuştur. Ondan kalan tek şey Eflatun'un diyaloğlarını üçlüklü bölümlere ayırarak sınıflamış olmasıdır. Diogéne Laérce Demokrit'ten söz ederken Thrasyllos'un şu sözlerini nakleder: "Eğer Anterastlar Eflatun'un olduğu doğru ise demokrit kendisini tanıtmadan gelip filozof atlete benzer iddiasında olan Sokrat'la felsefeye dair tartımalara girişen Öopid ve Anaxagor'un öğrencisidir" ve Demokrit'in Fisagorculara da öğrencilik yapmış olduğunu bu filozofa dair diğer bilgileri "Demokrit'in Kitaplarını Okumaya Giriş" adlı eserinden aldığını kaydeder.

Diogéne Laérce Eflatun'un diyaloglarırı hakkında yazdıklarını da Thrasyllos'tan nakleder. Vorlander de bu filozof hakkında Eflatun'dan söz ederken "İmparator Tiberius'ün döneminde yaşamış olan Yeni Fisagorcu Thrasyllos tarafından dörder eseri kapsayan dokuz dergi halinde düzenlenmiştir" der. Thrasyllos Eflatun ve Demokrit hakkında esaslı bilgiler veren eski bir felsefe tarihçisidir.

TİMON:


(İ.Ö. 320 - İ.Ö. 230)

Pirrhon’un ardılı Timon bununla birlikte grek mantığının görüş noktasından karşılık vermenin çok güç olduğu ve zekayla ilgili kimi kanıtlar ileri sürdü. Grekler yönünden tek kabul edilmiş mantık tümdengelimseldi. Bütün tümdengelimse Eukleides gibi apaçık sayılan genel ilkelerden başlamak zorunda idi. Timon bu tür ilkeler bulma olanağını kabul etmeli. Böylece her şey başka bir şeyin yardımıyla belgelenebilecek. Ve bütün kanıt ya dönel (circular) ya da bir hiçten sarkan bitimsiz bir zincir olacaktır. Her iki durumda da hiçbir şey saptanamaz.

Görebildiğimiz denli bu kanıt orta-çağlara egemen olan Aristoteles felsefesini kökünden koparmıştır. Günümüzde bütünüyle kuşkucu olmayan kişilerce savunulan kimi kuşkuculuk biçimlerini eski çağın kuşkucuları görememişlerdi. Onlar görüntülerden kuşkulanmamışlar ya da kendi kanılarınca yalnızca görüntülerle ilgili dolaysız bilgimizi dile getiren önermeleri kuşkulu bulmamışlardır. Timon’nun yapıtlarından çoğu yok olmuştur. Elimizde bulunan iki parça bu noktayı açıklayacaktır. Bunlardan biri “görüntünün tümüyle geçerli” olduğunu söyler öbüründeyse şunlar okunmaktadır:

“bal tatlıdır” demem “bal tatlı görünür”. “balın tatlı olduğunu ileri sürmeyi hayırlıyorum. Onun tatlı göründüğünü bütünüyle evetlerim” derim.

Hesiod

(M. Ö. VIII. yüzyıl) Hesiod'a göre insanlar altın döneminde basit ve tekdüze bir yaşam sürdüler fakat buna rağmen çok mutluydular. Bu mutluluk döneminde henüz çelişme ve savaş yoktu. İnsanların başkalarına baskısı da söz konusu değildi. Bu dönem insanlar arasında tam bir sessizliğin hüküm sürdüğü doğa nimetlerinden rahatlıkla yararlanıldığı altın bir dönemdir. Hesiod'a göre bu başlangıç dönemi tam anlamıyla bir barış ve huzur dönemidir.

Demokrit ise bu ilk dönemin bir sıkıntı ve çaresizlik dönemi olduğuna inanır. Hesiod'a göre insanın en tehlikeli buluşu ve icadı olan para yani servetin ortaya çıkması insanların güçlü-güçsüz diye iki sınıfa ayrılmasına neden olmuştur. Altın dönem sona ermiş demir dönemi yani çekişme ve kavga dönemi başlamıştır.

Bundan sonra insanlar arasında para servet güç uğruna bir çekişme başlamıştır. Böylece adaletin bulunmadığı bir baskı bir zorlama dönemi yaşanır oldu. Fakat zamanla insanda ilk duruma geri dönme o mutlu dönemi yeniden yaşama isteği doğdu. İnsanlık şimdi yaşadığı kötü koşullardan kurtularak ilk mutlu döneme dönebilme tutkusunu sürekli içinde taşıdı.

Hesiod'un bu görüşü Demokrit'in gelişme görüşü ile çatışır. Demokrit'e göre insanlık tarihi sürekli bir gelişimdir. İnsan tarihinin akışı içinde başlangıçtaki hayvan yaşamından sürekli uzaklaşarak daha iyi bir yaşama kavuşmuştur.

Hesiod'a göre ise bu tarih sürekli bir dönüşün hareketidir. Yani tarih altın dönemden başlayarak demir döneminden geçtikten sonra yeniden altın dönemine dönen bir yol izler. Empedokles bu altın dönemi pek parlak pek hayalci bir biçimde canlandırır: Bu dönemde insanlarla hayvanlar arasında bile düşmanlık yoktu doğa canlılara nimetlerini bol bol sunuyordu.

Tarihin akışıyla ilgili birbiriyle çatışan bu iki görüşe felsefe tarihinin akışı içinde sık sık rastlayacağız. Bunu doğrulamak için büyük bir sıçrama yaparak XVIII. yüzyıla bir göz atalım.

Aquinolu Thomas


(1225 - 1274)

Napoli krallığının soylu ailelerinden birinin oğluydu. Derebeyi yaşamını değil okumayı ve araştırmayı tercih etti. Dominiken tarikatına girdi. Tarikata girmesine karşı olan babası tarafından Paris’e giderken yakalanıp şatosunda tutsak edildi. İki yıl sonra kaçmayı başardı. Büyük Albert’in öğrencisi olan Thomas Skolastik felsefenin en büyük düşünürüydü. Öğretisi önemli ölçüde Aristoteles’in ¤¤¤¤fiziğine dayanıyordu. Ortaçağ’da Hıristiyan felsefesinin doruğu olan bu öğreti daha sonra Katolik kilisesinin resmi felsefesi haline geldi. Skolastiğin ilk dönem anlayışında inanılan ile bilinen birbirine denk ve birbiriyle örtüşüyordu. Thomas’a göre dini doğrular ile akıl iki ayrı bilgi kaynağıdır. Bize başka başka şeyler öğretirler. Bilmek tanıtlamak demektir. İnanmak ise açıklamayı olduğu gibi doğru saymaktır. Ona göre bilgi insana en yüksek ışığı anlaması için ön koşullar sağlar. Thomas bilginin çıkış noktasının deney olduğunu düşünür. Duyusal bilgilerimizi genel kavramlar haline getirebildiğimiz için mantığımızla işlememiz gerekir. Kavramlar nesnelerin özlerini bize verirler. Direkt olarak her şeyi kavrayan bir bilgi formu insanoğluna kapalıdır. Bir objeyi ancak özünü ve özünün etkilerini kavramlaştırarak bilebiliriz. Objenin düşüncemizdeki yansısı gerçeğe uyuyorsa bilgimiz doğrudur. Bu soyutlama işleminin bizi vardıracağı en yüksek kavram ‘varlık’tır.

Thomas tümel kavramların nesnenin özünde olduğunu düşünür. Bu kavramlar nesneyi nesne yapan zorunlu belirlemelerdir. Her olup biten nesnedeki özsel formların açılması ve evrimidir. Formlar tıpkı bir tohum gibi maddede gizli bir güç olarak bulunurlar. Dünyada her olup biten belli bir ereğe göre belirlenmiştir. Oluşu başlatan da oluşun ereği de Tanrı’dır. Thomas evreni varlık aşamalarına böler: Cansız cisimler bitkiler hayvanlar insanlar melekler ve en yüksek basamakta da Tanrı yer alır. Varlık aşamaları gelişen hayatın basamaklarıdır. Ahlak öğretisinde istenç özgürlüğü her türlü ahlakın ön koşuludur. Ancak özgür olan akla dayanan düşüncelerden doğan eylemler iyidir. Aristoteles gibi Thomas’da da insan toplumsal bir varlıktır. Devlet doğal bir zorunluluktur başındakiler bir itaat bir örnektir.

Andreas VESALIUS (1514-1564)

Belçikalı anatomist Andreas VESALIUS 1514 yılında Brüksel'de dünyaya geldi. Tıp kökenli bir ailede büyüyen Vesalius çocukluk dönemini medikal kitaplar okuyarak geçirdi. Babası İmparator Maximillian'ın başeczacısı idi.

1528-1533 yılları arasında Louvain Üniversitesi'nde san'at eğitimi alan Vesalius 1533 yılında Fransa'ya giderek Paris Üniversitesi'nde tıp eğirimine başladı.

Fransa'da savaş çıkması üzerine 1536 yılında Padua Üniversitesi'nde tıpğ eğitimine devam eden Vesalius aynı yıl tıp doktoru diploması aldı.

Vesalius Padua Üniversitesi'nde anatomi dis¤¤¤¤iyon çalışmaları sırasında cerrahi ve anatomi dersleri vermeye başladı. Dis¤¤¤¤iyon çalışmaları sırasında detaylı notlar alan ve çizimler yapan Vesalius 1543 yılında tıp tarihinin en önenmli eserlerinden biri olan "De Humani Corporis Fabrica Libri Septem" isimli kitabını yayınladı. Tıp tarihinde ilk anatomi eseri olarak kabul edilen 663 sayfalık kitabında Vesalius Galedn'in anatomi ile ilgili teorilerinin yanlışlığını ortaya koydu. Dönemin ünlü san'atçılarından Titian ile birlikte çalışılarak hazırlanan 277 adet anatomi çiziminde özellikle iskelet-kas ve sinir sistemi ile ilgili ince detaylar yer almaktadır. Bu ünlü eser tamamlandığında Vesalius yalnızca 29 yaşında idi.

1543 yılında üniversiteden ayrılan Vesalius ölüm tarihi olan 1564 yılına kadar imparatorluk ailesinin doktorluk görevini sürdürmüştür.

KIBRISLI ZENON:


M.Ö. 335-263 yılları arasında yaşamış olan Stoa Okulunun kurucusu Yunanlı filozof. Akademi'de Krates'in nezaretinde felsefeyle meşgul olan Zenon Stoalılar tarafından benimsenen temel ilkeleri belirlemiştir. Ona göre gerçek olan herşey maddidir. Fakat evren pasif bir maddeden oluşmamıştır. Değişen bir yapısı olan düzenli bütün olan evrendeki pasif maddeden başka doğadaki düzenleyici aktif ögeyi temsil eden bir güç daha vardır. Bu aktif güç maddeden farklı değildir ancak maddenin değişik bir görünümüdür. O hava akıntısı ya da nefes gibi sürekli olarak hareket eden ince bir şeydir. Zenon bu gücün ateş olduğunu söyler; ona göre bu ateş var olan herşeye yayılır. Bu maddi ateşin en temel özelligi akıldır. Bu ateş evrendeki en yüksek varlık türüdür. Zenon'a göre Tanrı herşeydir. Yani Tanrı bireyleri birbirleriyle birleştiren ateş ya da sıcak nefestir. O doğanın içindeki akıl ya da rasyonel güçtür. Tanrı'nın ateş ya da rasyonel bir güç olduğunu söylemek doğaya aklın ve akıl ilkesinin egemen olduğunu söylemekten başka bir şey değildir. Madde kendisinde bulunan bu akıl ilkesine göre davranır. Maddenin bu ilkeye göre olan sürekli eylemi Zenon'a göre bizim doğa yasası dediğimiz şeyi meydana getirir. Zenon bilgi anlayışında sözcüklerin düşünceleri ifade ettiğini düşüncelerin ise bir nesnenin zihin üzerindeki etkisi sonucu ortaya çiktigini söyler. Zihin doğuştan boş bir levhadır ve düşünce dağarcığını dış dünyadaki nesnelerden etki aldıkça doldurur. Bu nesneler duyuların oluşturduğu kanallardan geçerek zihinde izlenimler meydana getirirler. Aynı nesnelerle tekrarlanan çok sayıda ilişki izlenimleri çogaltir belleğimizi geliştirir. Bu bize önümüzde duran nesnenin ötesine geçerek genel kavramlara ulaşma olanağı sağlar. Zenon'a göre bir şeyin doğru ya da iyi olduğu şeklindeki bir yargı izlenimlerimizin bir ürünüdür. Zenon insan ve ahlak anlayışında dünyanın bir parçası olan insanın da aynı şekilde maddi bir varlık olduğunu ve tanrısal ateşten pay aldığını söyler. İnsandaki bu ateş onun tüm vücuduna nüfuz eder ve insana hareket etme ve dış dünyadan duyumlar alma olanağı verir. Yani Zenon'a göre insandaki bu ateş onun ruhunu meydana getirir. O insan ruhunun en iyi ifadesini akılda ve akıllılıkta bulduğunu savunur. İnsan için akıllılık ise onun kendisinin de bir parçası olduğu yetkin doğa düzenini anlayıp bilmesi anlamına gelir. Zenon'un ahlakı işte bu doğa ve insan anlayışına uygun olarak bir yandan akla ve bilgiye bir yandan da doğal düzene boyun eğmeye dayanır.