D?nyan?n en ?ok kullan?lan i?letim sistemi Windows' un yaz?l?m mimarisi ve geli?im tarih?esi ..
Windows 1.0
Windows serisinden ilk i?letim sistemi Windows 1.0 olarak 1985 y?l?nda piyasaya ??kt?. 1.0 bir task-switcher idi. Yani, birden fazla program? a?abiliyor ama ayn? anda tek bir program aktif oluyordu. Di?erlerinin ?al??mas? ask?ya al?n?yordu. Kullan?c? ask?ya al?nan bir programa ge?ti?inde bu sefer o program kald??? yerden ?al??maya ba?l?yordu. Bu ilk versiyon hi? tutulmad?. Tutulmamas?n?n nedeni o s?ralarda kullan?lan bilgisayarlar?n donan?m olarak yetersiz kalmas?yd?. PC’ler o zamanlar grafik d??man? bir yap?ya sahiptiler. Ayr?ca, bilgisayarlar hen?z bug?nk? yayg?nl?k d?zeyine ula?mam??lard? ve o zaman?n kullan?c?lar? daha teknik k?kenli ki?iler idi. Bu da grafik arabirimli bir sistemden yararlanabilecek insanlar?n azl??? anlam?na geliyordu. Son bir neden ise Microsoft’un grafik kullan?c? arabirimleri ?zerine ?ok deneyimli olmamas?yd?.
Bu ilk s?r?m, 1984 y?l?nda piyasaya ??kan Apple Macintosh’a kar??l?k olarak ?retilmi?ti. Macintosh ba??ndan itibaren grafik temelli olarak tasarlanm??t?. PC’ler ise metin temelli sistemler olarak i?e ba?lad?lar. Bu da grafik temelli bir yap?ya uyarlanmalar?n? zorla?t?rd?. Bu yap? bug?n bile olumsuz etkilerini hissettiriyor.
Windows 2.x
Microsoft’un ikinci giri?imi de pek parlak olmad?. 1987 Y?l?nda piyasaya s?r?len Windows 2.0 grafik temelli olmas?na kar??n do?ru d?r?st ikon bile kullanm?yordu. Daha ?ok grafik ortam?nda ger?ekle?tirilmi? metin temelli bir sistemdi. ??nk? daha iyi grafikler i?in gereken g??l? i?lemciler halen ortada yoktu. Ger?i Intel 1985 y?l?nda 80386’y? ??karm??t? ama piyasada en yayg?n i?lemciler 8088 ve 80286 idi. Zaman i?inde Microsoft, Windows’un 80286 i?lemcilerinin g?c?nden yararlanmas?n? sa?layan Windows/286 versiyonunu ??kard?. B?t?n dezavantajlar?na kar??n bu versiyonun kullan?m? yine de DOS’tan daha kolayd? ve kullan?c?n?n birden fazla program? ?al??t?rabilmesine olanak sa?l?yordu. Ama hem 8088 versiyonu hem de 286 versiyonu halen birer task-switcher’d?. ?okg?revli (Multitasking) bir yap?da de?ildi. Task switching’de birden fazla program ?al??t?r?labilir ama yaln?zca ?ndeki program i? yapar. Arka plandaki programlar?n i?leyi?i ask?ya al?n?r. ?okg?revli ?al??mada ise hem ?n hem arka plandaki programlar ?al??malar?n? s?rd?r?rler. 1988’de ??kart?lan Windows/386 versiyonunda ?okg?revlilik sa?lan?yordu. Windows/386 ile gelen (ve Windows NT ile Windows 95’e kadar s?regelen) ?okg?revlilik i?birlik?i bir ?okg?revlilik (cooperative multitasking) idi. I?birlik?i ?okg?revlilikte birden fazla program ayn? anda ?al??abilir. Arka plana al?nan programlar?n ?al??mas? devam eder. Programlar birbileri ile iyi ge?inmek yani, i?birli?i yapmak zorundad?rlar. O anda ?al??an bir program bir s?re sonra CPU zaman?, sabit disk, COM portlar? vb. sistem kaynaklar?n? di?er programlara sunarak onlar?n da ?al??mas?n? sa?lar. Ama k?t? yaz?lm?? bir program b?t?n sistem kaynaklar?na el koyabilir. Di?er programlar?n ?al???p ?al??mamas?na yaln?zca o program karar verebilir. Buna kar??l?k Windows 95’de ve Windows NT’deki ?okg?revlili?i i?letim sistemi y?netir. Hangi program?n hangi sistem kayna??na ne kadar s?re ile sahip olaca??n? i?letim sistemi belirler. Programlar i?in i?letim sistemi taraf?ndan belirlenen s?re sonunda i?letim sistemi devreye girer ve sistem kaynaklar?n? bir di?er programa aktar?r. Bu t?rden ?okg?revlili?e ?nceden belirlenmi? ?okg?revlilik denir (preemptive multitasking).
Windows 2.0’?n ?? versiyonu da piyasada tutulmad?. ?? versiyonun da kullan?c? arabirimi yeterince basit ve kullan??l? de?ildi. Ayr?ca ??? de yeterince g?venilir de?ildi.
Windows 3.0
1990 y?l?n?n 22 May?s’?nda b?y?k bir kampanya e?li?inde piyasaya ??kart?lan Windows 3.0, ?nceki versiyonlar?n tersine ?ok ba?ar?l? oldu. Bellek kullan?m?n?n geli?mi? olmas? gibi g??l? teknik ?zelliklerinin yan?s?ra kullan?c? arabirimi de ola?an?st? geli?mi? idi. Ikonlar ilk kez burada yo?un bir ?ekilde kullan?lmaya ba?lad?lar. Bir?ok ki?inin Windows ile ?zle?tirdi?i Program Manager arabirimi de bu versiyonda ortaya ??kt?. En ?nemlisi de, birden fazla program?n ayn? anda olduk?a sorunsuz bir ?ekilde ?al??abilmesiydi. Ku?kusuz Microsoft bu versiyonda da baz? ?d?nler verdi. ?rne?in, 8088 i?lemcili, d???k konfig?rasyonlu bilgisayarlar?n da Windows 3.0’? ?al??t?rabilmeleri g?z ?n?nde tutulmu?tu. 8088’in ?al??abilece?i son Windows versiyonu Windows 3.0 oldu. Windows 3.0 piyasada ?ok iyi kar??land?. Ama kullan?c?lar?n say?s?n?n artmas?yla birlikte sorunlar da ortaya ??kmaya ba?lad?. ??kan sorunlar?n b?y?k k?sm? d???k konfig?rasyonlu makinalar d???n?lerek verilen ?d?nlerden kaynaklan?yordu. ?rne?in, Windows 3.0 ger?ek modda (real mode) ?al??t?r?labiliyordu ama bu modda hi? de g?venilir de?ildi. I?letim sistemi bu modda ?al???rken k?t? yaz?lm?? bir program sistemi ??kertebilirdi. Korunmal? modda (protected mode) ?al??an bir i?letim sistemi ise bu t?rl? programlar?n sisteme zarar vermesini daha iyi engelleyebilirdi. Bir ba?ka sorun da ?nl? geri d?n?lemez uygulama hatas?yd? (unrecoverable application error, UAE). Bu hatalar?n ?o?unda Windows’un bir kusuru yoktu; programlar bir dosyay? a?maya ?al??madan ?nce b?yle bir dosyan?n var olup olmad???n? kontrol etmiyorlar ya da olmayan bir sistem kayna??na ula?mak istiyorlar ya da buna benzer bir hata yap?yorlar ve sistem ??k?yordu. B?t?n bu sorunlara ?are olarak Microsoft, Windows 3.1 versiyonunu ??kard?. Bu versiyonda kullan?c?ya yeni gelen ?ok az ?ey vard?. Ama as?l farkl?l?k k???k ayr?nt?larda ve sistemin derinliklerindeydi. Bu versiyonda UAE’ler hemen hemen ortadan kayboldular. ??nk? Microsoft art?k sistemden bir ?ey istendi?i zaman iste?in ge?erli olup olmad???n? ara?t?ran mekanizmalar eklemi?ti. Bir uygulama diskte yer alan bir dosyay? istedi?i zaman ya da benzer bir i? yapmak istedi?i zaman Windows ilk ?nce i?in yap?labilirli?ini kontrol ediyordu (?rne?in, istenilen dosyan?n diskte yer al?p almad???n? kontrol ediyordu). Bu ?zellik bir?ok yaz?l?mevinin ?rettikleri yaz?l?mlar? g?zden ge?irmesini sa?lad?. Yaz?l?mevleri sorun ??karmaya aday k?s?mlar? inceleyip yaz?l?mlar?n? neredeyse yeniden yazd?lar. B?t?n bunlara kar??n yine de sistem b?t?nl???n? bozan uygulamalar ortaya ??k?yordu. Bu durumda sonu? genel koruma hatas?yd? (general protection fault, GPF). Yani, UAE’ler ortadan kalkt? ama ?imdi de yerine GPF’ler geldi. Bir sorun ??kt??? zaman kullan?c? a??s?ndan de?i?en tek ?ey gelen mesajd?. Ama Windows 3.1, GPF’lerden sonra kendini daha kolay toparlayabiliyordu. Windows donup kalmadan ?nce en az?ndan hatan?n nedenini g?sterebiliyordu. UAE’ler ise genelde Windows’un tan?mlayamad??? hatalardan ??k?yordu. Bu fark, ?reticilerin programlardaki hatalar? daha kolay g?rebilmelerini sa?l?yordu. Bunlar?n yan?s?ra ortalama bir kullan?c? ?imdi ?ok daha az hata, yani GPF, ile kar??la??yordu.
Microsoft Windows 3.1 ile birlikte daha da geli?mi? ve g?venilir hale getirilmi? bir bellek d?zeni sa?lad?. Windows 3.1 sanal bellek kullanabiliyordu; yani, sabit diskin bir b?l?m? RAM bellek gibi kullan?labiliyordu. Microsoft bu ek belle?in bir b?l?m?n? daha geli?mi?, 16 bitlik ayg?t s?r?c?leri sa?lamak i?in kulland?. 16 bitlik s?r?c?ler korunmal? modda ?al??t??? i?in Windows 3.1 8088’li bir makinada kullan?lam?yordu.
Windows for Workgroups 3.11
Windows 95 ?ncesi en g?venilir, en sa?lam Windows versiyonu Windows for WorkGroups 3.11 oldu. Bu versiyon asl?nda ?ncekilere g?re ?ok daha iyi bir a? deste?i sa?lamak i?in ?retilmi?ti ama ?zellikleri y?z?nden tek ba??na ?al??an PC’lere bile y?klenmeye ba?lad?.
Bu versiyon ile birlikte, birka? bilgisayar?n bulundu?u ortamlarda, ba?kaca bir a? i?letim yaz?l?m? kullanmadan bir bilgisayar a?? olu?turmak m?mk?n oluyordu. Ayr?ca elektronik posta i?in Microsoft Mail ve i? d?zenini sa?lamak i?in Scheduler program?n? da i?eriyordu.
3.11’in daha g?venli olmas?n?n nedeni ise ?nceki versiyonlarda bulunan hatalar?n (bug) ?o?unun temizlenmesiydi. Ayr?ca 32 bitlik disk eri?imi gibi yeni ve performans? artt?ran ?zellikleri de vard?. Ama halen yeterince g?venilir bir sistem de?ildi. Olmas? da m?mk?n de?ildi. ??nk? ?nceki Windows versiyonlar? gibi o da disk eri?imi ve benzeri i?ler i?in DOS’u kullan?yordu. Korumal? modda ?al??an, birden fazla program? ayn? anda ?al??t?ran bir i?letim sistemi alt d?zey i?ler i?in ger?el mod, tek-g?revli bir sistemi kullan?rsa sorunlar?n ??kmas? ka??n?lmaz.
Windows NT
DOS ve OS/2’dan sonra Microsoft’un ???nc? tam-tekmil i?letim sistemi denemesi Windows NT oldu. Windows NT’yi Digital’dan transfer edilen bir grup yazd?. Digital’?n WAX bilgisayarlar?nda kullan?lan VMS i?letim sistemini de bu grup yazm??t? (Windows NT’nin k?saltmas? WNT’yi olu?turan harflere bakarsan?z herbirinin VMS k?saltmas?ndaki harflerden sonra geldi?ini g?r?rs?n?z). Windows NT, daha ?nceki Windows yaz?l?mlar?ndan farkl? olarak DOS’a gerek duymayan tam bir i?letim sistemi idi.
DOS/Windows ikilisi varken NT’ye ni?in gerek duyuldu?u sorulabilir. Bu sorunun yan?t?n? ??yle verebiliriz. DOS ortada durdu?u s?rece g?venilir, h?zl?, ?a?a uygun bir i?letim sistemi olu?turmak hayaldi. Yarat?lan her?ey DOS’un k?s?tlamalar? y?z?nden yetersiz kalmaya mahkumdu. Microsoft bu yaz?l?mlarla b?y?k i?yerlerine giremiyor, ciddi uygulamalar ger?ekle?tiremiyordu. B?y?k i?yerleri kullan?m? kolay, grafik arabirimli ama ?ok daha g?venilir ve g??l? bir i?letim sistemi istiyorlard?.
Windows NT g?venilir bir yap?dayd?. Buradaki ?ok g?revlilik yap?s?n?n preemptive oldu?unu yukarda belirtmi?tik. Ayr?ca uygulamalar?n do?rudan donan?ma (disk, g?r?nt? kart?, faks-modem kart? vb.) eri?imi yasaklanm??t?. Daha ?nceki uygulamalar performanslar?n? artt?rmak i?in DOS’u atlay?p donan?ma do?rudan eri?mek e?ilimindeydirler. Bu da sistemin kararl?l???n? (stability) azalt?yordu. NT’de ise uygulamalar donan?ma do?rudan eri?emiyordu. ?steklerini ?ekirdek (kernel) modunda ?al??an y?netici hizmetlere iletiyorlard?. Y?netici hizmetler isteklerin uygun olup olmad???na bak?yor, uygunsa istekleri yerine getirip sonu?lar?n? uygulamalara bildiriyordu.
NT ayn? zamanda Microsoft’un ilk 32 bitlik i?letim sistemi idi. PC d?nyas?nda 32 bitlik ilk i?lemci, 80386, 1985 y?l?nda piyasaya ??km??t? ama 1993 y?l?na kadar bu i?lemcinin kaynaklar?n? sonuna kadar kullanan bir i?letim sistemi ?retilememi?ti. ??letim sisteminin 32 bitlik olmas? i?lemlerin daha h?zl? yap?labilmesini ve daha b?y?k belleklere daha kolay eri?imi sa?l?yordu. NT ba?lang??tan itibaren ?oki?lemcili (multiprocessing) ?al??abiliyordu. Yani, bilgisayarda birden fazla i?lemci bulunuyorsa i?leri e?it bir ?ekilde bu i?lemcilere da??tabiliyor ve sistem performans?n? artt?rabiliyordu. Daha ?nceki i?letim sistemlerinin tersine NT, Intel i?lemcilerine mahkum de?ildi. NT, Digital’?n Alpha, Silicon Graphics’in MIPS ve IBM/Motorola/Apple ??l?s?n?n PowerPC i?lemcisi ile de ?al??abiliyordu (yak?n zamanlarda MIPS ve PowerPC i?lemcileri i?in NT geli?tirilmesi i?ine son verildi). Bu i?lemciler aras?nda halen en iyi fiyat/performans oran? Intel i?lemcileri ile elde ediliyor. (Burada Intel derken asl?nda bir platformu, i386 platformunu, kastediyorum. Intel firmas?n?n i?lemcileri d???nda, AMD ve Cyrix i?lemcileri de bu paltformda yer al?yorlar. Hatta AMD i?lemcileri ?o?u zaman performans bak?m?ndan Intel i?lemcileri ge?iyorlar.)
Microsoft, NT’yi ilk olarak sunucu bilgisayarlarda kullan?lmak ?zere tasarlad?. Bu y?zden de ?zerinde ?al??abilece?i bilgisayar?n olduk?a y?ksekti ?zelliklere sahip olmas? gerekiyordu. H?zl? bir i?lemci ve en az 16MB bellek istiyordu. Yeni bilgisayar alanlar bu ?zellikleri k???mseyebilirler; ??nk? ald?klar? bilgisayarlar ?u anda en az?ndan 633MHz’lik bir Celeron’a ve 64MB’l?k bir belle?e sahip. Ama NT’nin ilk ??kt??? zamanlarda (?ok de?il, 1993 y?l?nda) bu ?zellikler k???k bir servet anlam?na geliyordu.
Microsoft’un daha sonra geli?tirdi?i workstation versiyonu NT’nin daha d???k konfig?rasyonlu makinalarda da ?al??mas?n? sa?lad?. D???k konfig?rasyon diyoruz ama yine de bu versiyon i?in de en az 12 MB gerekiyordu. Bu versiyon daha az kullan?c?, daha az say?da bir arada ?al??t?r?labilecek i?lemci vb. ?eyler demekti.
Paran?n ikinci planda, g?venilirlik ve performans?n ilk planda kald??? b?y?k i?yerlerinde, devlet dairelerinde NT ilgi ?ekmeyi ba?ard?. Ama b?t?n parlak ?zelliklerine kar??n NT bir t?rl? yay?lamad?. De?erlendirmelerde hep y?ksek puanlar ve ?vg?ler al?yordu. Ama Microsoft’un istedi?i yaln?zca g?zel de?erlendirmeler de?ildi. Microsoft, hi? bir zaman k?s?tl? pazarlara y?nelik ?retim yapan bir firma olmad?. Onun i?in ba?ar?, ?r?n?n?n 10-20 bin de?il, 10-20 milyon adet satmas?yd?. NT, hem donan?m olarak zaman?na g?re ?st?n ve pahal? bir donan?m gerektirmesi, hem de bu i?letim sistemi i?in yaz?lm?? 32 bitlik programlar?n piyasada bulunmamas? y?z?nden bir t?rl? yayg?nla?am?yordu.
Bu ortamda ne yap?labilirdi? Ya bu projenin batak oldu?una karar verip ba?ka ?eyler denenecekti ya da bu ?r?n?n yayg?nla?mas?n? kolayla?t?racak yeni hamleler d???n?lecekti. Microsoft daha ?nce de, daha sonra da, batak projelerin i?erisine girmi? ama vazge?mesini bilmi?ti. NT’de durum de?i?ikti: Microsoft, NT’ye g?veniyordu; vazge?mek niyetinde de?ildi. Microsoft’a g?re NT s?radan bir ?r?n de?ildi. Firman?n b?t?n gelece?ini ba?lad??? bir projeydi.
NT’den vazge?ilmeyecekse onun yayg?nla?mas?n? engelleyen unsurlar temizlenmeliydi. Kullan?c?lar? hem donan?m olarak hem de yaz?l?m olarak NT’ye uygun bir duruma getirmek gerekiyordu. Microsoft’un donan?m taraf?nda ?ok ?ey yapmas? gerekmedi. 1990’lar?n ortalar?ndan ba?layarak yar?iletken teknolojisinde ak?l almaz ilerlemeler ger?ekle?ti. Birim hacme daha ?ok devre s??d?r?l?rken fiyatlar s?rekli d??meye ba?lad?. Birka? ?rnek verilmesi gerekirse: 1995 Temmuzunda, Intel’in T?kiye temsilcilerinde Pentium 75 i?lemciyi 350 dolardan sat?l?yordu. ?u anda ise 2.66 GHz’lik bir Pentium IV i?lemci hemen hemen ayn? fiyata sat?l?yor. O zamanlar bilgisayarlar?m?z?n maximum belle?i 4MB iken ?imdi yaln?zca g?r?nt? kartlar?m?z?n minumum belle?i 32MB. Yine o zamanlar bilgisayarlar?m?zda sabit disk 80MB iken, ?imdi 80GB’l?k bir sabit diskler var. Yaz?l?m taraf?nda ise yap?lacak ?ok ?ey vard?. Yaz?l?m firmalar? 10-20 bin satan NT i?in 32 bitlik program ?retmeye yana?m?yorlard?. Hakl?yd?lar. ?b?r yanda y?zlerce milyona ula?an bir Windows 3.1 piyasas? vard?. Onlar? ikna etmek i?in denklemin ?b?r taraf?na, yani kullan?c? taraf?na ge?mek ve ?nce onlar? 32 bitlik ortamlara ta??mak gerekiyordu. E?er kullan?c?lar 32 bitlik bir i?letim sistemine ge?erlerse yaz?l?m firmalar? da 32 bitlik program ?retmeye ba?layacaklard?. Buradan hareket eden Microsoft, tarihinin en masrafl? tan?t?m kampanyas? ile duyurdu?u Windows 95’i ?retti. 1995’in A?ustos ay?nda bu i?letim sistemi piyasaya ??karken T?rkiye’de Ali K?rca Taksim’den canl? yay?n ile bu ?r?n? tan?t?yordu. Gazeteler, dergiler, televizyonlar bu yeni ?r?n?n tan?t?m?yla dolup ta??yordu. B?yle bir ?ey daha ?nce ya?anmad??? gibi daha sonra da ya?anmad?.
Windows 95
Microsoft, Windows 3.11 ve DOS 6.22 ikilisi sonras?nda, kullan?c?lar?n ?n?nde bulunan bilgisayarlarda ?al??acak yeni bir i?letim sistemi ??karaca??n? a??klad?. Bu yeni sistemde DOS’a gerek kalm?yordu. Kullan?c?lar ba??ndan sonuna dek grafik ve dost bir ortamda ?al??abileceklerdi.Bu yeni sistem 1995 i?inde ??kar?ld??? i?in Windows 95 olarak adland?r?ld?. 1995’in A?ustos ay?nda tarihin g?rd??? en b?y?k bilgisayar kampanyas? e?li?inde piyasaya s?r?len bu sistem ?ok tutuldu. Daha ilk haftada milyonun ?zerinde sat?? rakamlar?na ula?t?.
Windows 95’de DOS ortadan kalkt? ama geriye do?ru uyumluluk y?z?nden b?y?k ?d?nler verildi. ?rne?in, 32 bitlik oldu?u s?ylenen Windows 95’de ?ok yo?un bir ?ekilde 16 bitlik kodlar kullan?l?yordu. Ama bu sayede de daha ?nceki programlarla ve ?r?nlerle sorunsuz bir ?ekilde ?al??ma sa?lan?yordu. Ayr?ca Windows 95’in Tak-?al??t?r (Plug-and-play) ?zelli?i sayesinde bilgisayara yeni par?alar eklemek ?ok kolayla??yordu.
Windows 95’de b?t?n Windows DLL’leri ve destek kodlar? korumal? modda ?al???yordu. DOS uygulamalar?n? ?al??t?rmak i?in bir sanal makina (virtual machine) olu?turuyor ve bu makina ?zerinde bir DOS kopyas? ?al??t?r?yordu. Tak-?al??t?r ?zelli?i olmayan makinalarda bir k?s?m BIOS fonksiyonlar? i?in destek sa?l?yor ve ger?el-mod s?r?c?ler kullanan ?ok eski kartlar? bile destekliyordu. Windows 95 ger?ek mod s?r?c?leri d???nda tamamen korumal? modda ?al???yor ve Windows NT’nin 32 bitlik programlama arabiriminin bir alt k?mesini kullan?yordu.
Windows 95, daha ?nceki Windows versiyonlar?ndan daha iyi, daha h?zl? ve daha g?venilir ?al??makla kalm?yor kullan?c?ya yeni bir grafik aray?z? de getiriyordu. Bu aray?z ?ok tutulunca uyumlulu?u sa?lamak i?in Windows NT 4.0’a da yerle?tirildi.
Yukarda sayd???m?z k?s?mlar d???nda Windows 95 ile kullan?c?lar?n elektronik posta ve ileti?im gereksinimlerini kar??layan MAPI ve TAPI deste?i, az say?da bilgisayardan olu?an k???k bir bilgisayar a??n? ?ok kolay kurabilme deste?i de sa?lan?yordu.
Windows 95’de her t?rl? program ?al???yordu ama bu i?letim sisteminden en y?ksek yarar? sa?lamak i?in 32 bitlik programlar kullanmak gerekiyordu. Windows 95’in yayg?nla?mas?yla birlikte yaz?l?m firmalar? h?zla 32 bitlik program ?retmeye ba?lad?lar. Windows 95 i?in ?retilen 32 bitlik programlar?n hemen hepsi NT ?zerinde de ?al???yordu. Microsoft b?ylece yaz?l?m piyasas?n? da istedi?i gibi 32 bitlik bir yap?ya kavu?turdu.
Windows NT 4.0
Windows NT’nin en son versiyonu olan NT 4.0, 1996 y?l?nda piyasaya ??kt?. NT 4.0’daki en b?y?k yenilik 1995 y?l?nda piyasaya ??kan Windows 95’in aray?z?n? kullanmas? idi. Bunun yan?s?ra bir DNS sunucu hizmetinin i?letim sisteminde yer almas? ve grafik altsisteminin ?ekirdek kipine ta??nmas? gibi baz? ufak tefek de?i?iklikler vard?. Ama ?zellikle grafik altsisteminin ?ekirdek kipine ta??nmas?yla birlikte artan grafik performans?, bilgisayar destekli tasar?m program? (CAD) ?reticilerini NT’ye ?ekti. NT halen CAD i?in en ?ok tercih edilen platform niteli?ini ta??yor.
Windows NT 4.0 geriye do?ru uyumluluk konusunda Windows 95’in ?ok gerisindedir. Windows 95’in ?al??t?rd??? bir?ok DOS ve 16 bitlik Windows uygulamalar?n? NT 4.0 ?al??t?rmaz. ?al??t?rmamas? da gerekir. ??nk? bu ?al??mayan programlar ya do?rudan donan?ma m?dahale eden ya da ciddi bir ?ekilde sistem b?t?nl???n? ve g?venilirli?ini ihlal eden programlard?r. Bu t?rl? programlar? ?al??t?rmak istiyorsan?z i?letim sistemi olarak Windows 95’i se?ebilirsiniz. Ama en iyisi programlar?n?z? yenilemektir.
Windows NT 4.0 piyasada b?y?k bir ba?ar? sa?lad? ve sa?lamaya devam ediyor. ?u anda hem T?rkiye’de hem de d?nyada en ?ok kullan?lan a? i?letim sistemi Windows NT 4.0. A? i?letim sistemleri pazar?nda ba?a g?re?en ve yak?n zamana kadar fiilen tekel olan Novell’in pazar pay? gitgide k???l?yor. Bu g??l? rakibinden k?sa zamanda s?yr?lan NT 4.0’?n ?u anda en b?y?k rakibi Linux. Linux, amat?r ve k?s?tl? bir proje olarak yola ??km??ken Microsoft’a bir se?enek bulmaya ?al??an firmalar ve ki?iler taraf?ndan ke?fedildi. Bu ki?iler ve firmalar ?u anda en k???k ortamlardan en b?y?k sunuculara kadar her ortamda Linux’u kullanma ?abas? i?indeler.
Windows NT 4.0’?n iki versiyonu var: NT Server ve ve NT Workstation. Workstation versiyonu tek ba??na ?al??acak bilgisayarlar i?in ya da az say?da bilgisayar?n kendisine ba?lanaca?? bilgisayarlar i?in kullan?l?yor. Server versiyonu ise ?ok say?da bilgisayardan olu?an a?lara hizmet vermek i?in kullan?labilecek bir sistem. Workstation versiyonunun ?al??abilmesi i?in en az 12MB bellek gerekirken server versiyonu i?in en az 16MB bellek gerekiyor. Ama her iki versiyon i?in de asl?nda 32MB’dan a?a??s? ?nerilmiyor.
Yukarda s?ras?yla task-switching, cooperative multitasking, preemptive multitasking ve multiprocessing terimlerini a??klad?k. Windows 95 ve Windows NT ile birlikte yeni bir terim daha kar??m?za ??k?yor: Multithreading. ?imdi bu kavram? a??klayal?m.
Bir task (g?rev) ?al??makta olan bir programd?r. Bir program, kullan?c? taraf?ndan ?al??t?r?lan bir program olabilece?i gibi sistem taraf?ndan ?al??t?r?lan programlar da olabilir. ?rne?in, Windows’u ba?latt???n?zda ?al??an ortada hi?bir program yok gibi g?r?n?r. Oysa i?letim sistemi, Explorer ya da Program Manager gibi programlar?, a?a eri?im sa?layan programlar?, tan?mlanm??sa yaz?c? kuyruklar?n? ?al??t?r?r durumdad?r. Task yerine process (s?re?) terimi de kullan?l?r.
Windows 3.1’de her bir uygulama tek bir g?reve kar??l?k geliyordu. Windows 95 ve Windows NT’de ise bir uygulamada birden fazla g?rev bulunabilir. Bir uygulama i?indeki i?letilebilir en k???k kod par?as?na,yani g?rev par?as?na thread denir. Uygulamalarda birden fazla thread’e izin veren i?letim sistemine de multithreaded denir. Windows 95 ve Windows NT multithreaded i?letim sistemleridir. Multhtreaded yap?, uygulamalar?n i?indeki k???k g?revlerin (thread’lerin) birbirlerinden ba??ms?z ?al??abilmelerini sa?lar. Bu ?zellik en ?ok ?oki?lemcili (multiprocessing) sistemlerde i?e yarar. ?ok i?lemcili sistemlerde i?letim sistemi uygulamalar? ya da uygulamalar?n i?inde bulunan thread’leri sistemdeki i?lemcilere da??t?r. Bu da sistem performans?n? ?nemli ?l??de artt?r?r. Ama tek i?lemcili bir bilgisayarda bile multithreaded yap? performans art??? sa?lar. ?rne?in, Windows 95 i?in yaz?lm?? bir elektronik tablolama program?nda thread’lerin birisi tablonun yeniden hesaplanmas? i?i ile u?ra??rken di?eri bas?m i?lemi yapabilir.
Windows 2000
Microsoft, Windows NT 4.0’?n bir ?st s?r?m? i?in adland?rma kural?n? de?i?tirdi. Bu s?r?m?n ad? Windows 2000 oldu. Bu pek de parlak bir d???nce de?ildi ve di?er Windows ?r?nleriyle kar??t?r?lmas?na neden oldu. Hatta bu y?zden Windows 2000’in yeni s?r?m? i?in adland?rma kural? tekrar de?i?tiriliyor. Windows 2000 Server’in yeni s?r?m? Windows Server olarak adland?r?lacak.
Peki, 17 ?UBAT 2000 y?l?nda piyasaya ??kan Windows 2000 ne gibi yenilikler i?eriyor? Ba? yenilik dizin (directory) hizmetleri konusunda. “Directory” terimi Microsoft taraf?ndan uzun zaman sabit diskteki b?l?mleri g?stermek i?in kullan?ld?. Ama uzun bir s?re ?nce Microsoft disk b?l?mleri i?in folder (klas?r) terimini kullanmaya ba?lad?. Dizin, ?u anda, bir sistemdeki nesnelerin bilgisi demek. ?rne?in, telefon dizini ki?ilerin ad ve telefon numaras? bilgisini i?erir. Bir i?letim sisteminin dizini ise kullan?c?lar?, bilgisayarlar?, yaz?c?lar?, payla??m alanlar?n? vb. nesneleri i?erir.
NT’nin bir dizin hizmeti vard?. ?rne?in, User Manager for Domains program? ile dizin i?indeki kullan?c?lara, Server Manager program? ile de dizin i?indeki bilgisayarlara eri?ebiliyordunuz. Ama bu dizinin baz? sorunlar? vard?: Y?netimi tutarl? bir arabirimle yap?lm?yordu; her i? i?in ayr? ayr? programlar kullan?l?yordu. Dizin i?indeki nesnelerin say?s? ?zerine s?n?rlar bulunuyordu. ?rne?in, bir NT etki alan? i?inde ortalama olarak birka? bin kullan?c? tan?mlanabiliyordu. Dizin hizmetlerini ?stelenen bilgisayarlar (PDC ve BDC’ler) kat? bir ?ekilde tan?mlan?yordu: Normal sunuculardan PDC-BDC durumuna, PDC-BDC’lerden normal sunucu durumuna ge?i? m?mk?n de?ildi. Bu ve benzer k?s?tlamalar Windows 2000’in dizin hizmeti Active Directory’de giderildi.
Active Directory d???nda Windows 2000, Plug-and-play deste?i, USB deste?i, enerji y?netimi deste?i gibi yeni teknolojilere destekler de i?eriyor. En g?zel ?zelliklerinden birisi de NT’ye g?re ?ok daha az yeniden ba?lat?lmas?: NT’ye yeni bir hizmet, kart, protokol y?kledi?inizde sistemi yeniden ba?latman?z gerekir. Windows 2000’de toplam olarak alt?-yedi yerde yeniden ba?latmak gerekiyor.
Windows 1.0
Windows serisinden ilk i?letim sistemi Windows 1.0 olarak 1985 y?l?nda piyasaya ??kt?. 1.0 bir task-switcher idi. Yani, birden fazla program? a?abiliyor ama ayn? anda tek bir program aktif oluyordu. Di?erlerinin ?al??mas? ask?ya al?n?yordu. Kullan?c? ask?ya al?nan bir programa ge?ti?inde bu sefer o program kald??? yerden ?al??maya ba?l?yordu. Bu ilk versiyon hi? tutulmad?. Tutulmamas?n?n nedeni o s?ralarda kullan?lan bilgisayarlar?n donan?m olarak yetersiz kalmas?yd?. PC’ler o zamanlar grafik d??man? bir yap?ya sahiptiler. Ayr?ca, bilgisayarlar hen?z bug?nk? yayg?nl?k d?zeyine ula?mam??lard? ve o zaman?n kullan?c?lar? daha teknik k?kenli ki?iler idi. Bu da grafik arabirimli bir sistemden yararlanabilecek insanlar?n azl??? anlam?na geliyordu. Son bir neden ise Microsoft’un grafik kullan?c? arabirimleri ?zerine ?ok deneyimli olmamas?yd?.
Bu ilk s?r?m, 1984 y?l?nda piyasaya ??kan Apple Macintosh’a kar??l?k olarak ?retilmi?ti. Macintosh ba??ndan itibaren grafik temelli olarak tasarlanm??t?. PC’ler ise metin temelli sistemler olarak i?e ba?lad?lar. Bu da grafik temelli bir yap?ya uyarlanmalar?n? zorla?t?rd?. Bu yap? bug?n bile olumsuz etkilerini hissettiriyor.
Windows 2.x
Microsoft’un ikinci giri?imi de pek parlak olmad?. 1987 Y?l?nda piyasaya s?r?len Windows 2.0 grafik temelli olmas?na kar??n do?ru d?r?st ikon bile kullanm?yordu. Daha ?ok grafik ortam?nda ger?ekle?tirilmi? metin temelli bir sistemdi. ??nk? daha iyi grafikler i?in gereken g??l? i?lemciler halen ortada yoktu. Ger?i Intel 1985 y?l?nda 80386’y? ??karm??t? ama piyasada en yayg?n i?lemciler 8088 ve 80286 idi. Zaman i?inde Microsoft, Windows’un 80286 i?lemcilerinin g?c?nden yararlanmas?n? sa?layan Windows/286 versiyonunu ??kard?. B?t?n dezavantajlar?na kar??n bu versiyonun kullan?m? yine de DOS’tan daha kolayd? ve kullan?c?n?n birden fazla program? ?al??t?rabilmesine olanak sa?l?yordu. Ama hem 8088 versiyonu hem de 286 versiyonu halen birer task-switcher’d?. ?okg?revli (Multitasking) bir yap?da de?ildi. Task switching’de birden fazla program ?al??t?r?labilir ama yaln?zca ?ndeki program i? yapar. Arka plandaki programlar?n i?leyi?i ask?ya al?n?r. ?okg?revli ?al??mada ise hem ?n hem arka plandaki programlar ?al??malar?n? s?rd?r?rler. 1988’de ??kart?lan Windows/386 versiyonunda ?okg?revlilik sa?lan?yordu. Windows/386 ile gelen (ve Windows NT ile Windows 95’e kadar s?regelen) ?okg?revlilik i?birlik?i bir ?okg?revlilik (cooperative multitasking) idi. I?birlik?i ?okg?revlilikte birden fazla program ayn? anda ?al??abilir. Arka plana al?nan programlar?n ?al??mas? devam eder. Programlar birbileri ile iyi ge?inmek yani, i?birli?i yapmak zorundad?rlar. O anda ?al??an bir program bir s?re sonra CPU zaman?, sabit disk, COM portlar? vb. sistem kaynaklar?n? di?er programlara sunarak onlar?n da ?al??mas?n? sa?lar. Ama k?t? yaz?lm?? bir program b?t?n sistem kaynaklar?na el koyabilir. Di?er programlar?n ?al???p ?al??mamas?na yaln?zca o program karar verebilir. Buna kar??l?k Windows 95’de ve Windows NT’deki ?okg?revlili?i i?letim sistemi y?netir. Hangi program?n hangi sistem kayna??na ne kadar s?re ile sahip olaca??n? i?letim sistemi belirler. Programlar i?in i?letim sistemi taraf?ndan belirlenen s?re sonunda i?letim sistemi devreye girer ve sistem kaynaklar?n? bir di?er programa aktar?r. Bu t?rden ?okg?revlili?e ?nceden belirlenmi? ?okg?revlilik denir (preemptive multitasking).
Windows 2.0’?n ?? versiyonu da piyasada tutulmad?. ?? versiyonun da kullan?c? arabirimi yeterince basit ve kullan??l? de?ildi. Ayr?ca ??? de yeterince g?venilir de?ildi.
Windows 3.0
1990 y?l?n?n 22 May?s’?nda b?y?k bir kampanya e?li?inde piyasaya ??kart?lan Windows 3.0, ?nceki versiyonlar?n tersine ?ok ba?ar?l? oldu. Bellek kullan?m?n?n geli?mi? olmas? gibi g??l? teknik ?zelliklerinin yan?s?ra kullan?c? arabirimi de ola?an?st? geli?mi? idi. Ikonlar ilk kez burada yo?un bir ?ekilde kullan?lmaya ba?lad?lar. Bir?ok ki?inin Windows ile ?zle?tirdi?i Program Manager arabirimi de bu versiyonda ortaya ??kt?. En ?nemlisi de, birden fazla program?n ayn? anda olduk?a sorunsuz bir ?ekilde ?al??abilmesiydi. Ku?kusuz Microsoft bu versiyonda da baz? ?d?nler verdi. ?rne?in, 8088 i?lemcili, d???k konfig?rasyonlu bilgisayarlar?n da Windows 3.0’? ?al??t?rabilmeleri g?z ?n?nde tutulmu?tu. 8088’in ?al??abilece?i son Windows versiyonu Windows 3.0 oldu. Windows 3.0 piyasada ?ok iyi kar??land?. Ama kullan?c?lar?n say?s?n?n artmas?yla birlikte sorunlar da ortaya ??kmaya ba?lad?. ??kan sorunlar?n b?y?k k?sm? d???k konfig?rasyonlu makinalar d???n?lerek verilen ?d?nlerden kaynaklan?yordu. ?rne?in, Windows 3.0 ger?ek modda (real mode) ?al??t?r?labiliyordu ama bu modda hi? de g?venilir de?ildi. I?letim sistemi bu modda ?al???rken k?t? yaz?lm?? bir program sistemi ??kertebilirdi. Korunmal? modda (protected mode) ?al??an bir i?letim sistemi ise bu t?rl? programlar?n sisteme zarar vermesini daha iyi engelleyebilirdi. Bir ba?ka sorun da ?nl? geri d?n?lemez uygulama hatas?yd? (unrecoverable application error, UAE). Bu hatalar?n ?o?unda Windows’un bir kusuru yoktu; programlar bir dosyay? a?maya ?al??madan ?nce b?yle bir dosyan?n var olup olmad???n? kontrol etmiyorlar ya da olmayan bir sistem kayna??na ula?mak istiyorlar ya da buna benzer bir hata yap?yorlar ve sistem ??k?yordu. B?t?n bu sorunlara ?are olarak Microsoft, Windows 3.1 versiyonunu ??kard?. Bu versiyonda kullan?c?ya yeni gelen ?ok az ?ey vard?. Ama as?l farkl?l?k k???k ayr?nt?larda ve sistemin derinliklerindeydi. Bu versiyonda UAE’ler hemen hemen ortadan kayboldular. ??nk? Microsoft art?k sistemden bir ?ey istendi?i zaman iste?in ge?erli olup olmad???n? ara?t?ran mekanizmalar eklemi?ti. Bir uygulama diskte yer alan bir dosyay? istedi?i zaman ya da benzer bir i? yapmak istedi?i zaman Windows ilk ?nce i?in yap?labilirli?ini kontrol ediyordu (?rne?in, istenilen dosyan?n diskte yer al?p almad???n? kontrol ediyordu). Bu ?zellik bir?ok yaz?l?mevinin ?rettikleri yaz?l?mlar? g?zden ge?irmesini sa?lad?. Yaz?l?mevleri sorun ??karmaya aday k?s?mlar? inceleyip yaz?l?mlar?n? neredeyse yeniden yazd?lar. B?t?n bunlara kar??n yine de sistem b?t?nl???n? bozan uygulamalar ortaya ??k?yordu. Bu durumda sonu? genel koruma hatas?yd? (general protection fault, GPF). Yani, UAE’ler ortadan kalkt? ama ?imdi de yerine GPF’ler geldi. Bir sorun ??kt??? zaman kullan?c? a??s?ndan de?i?en tek ?ey gelen mesajd?. Ama Windows 3.1, GPF’lerden sonra kendini daha kolay toparlayabiliyordu. Windows donup kalmadan ?nce en az?ndan hatan?n nedenini g?sterebiliyordu. UAE’ler ise genelde Windows’un tan?mlayamad??? hatalardan ??k?yordu. Bu fark, ?reticilerin programlardaki hatalar? daha kolay g?rebilmelerini sa?l?yordu. Bunlar?n yan?s?ra ortalama bir kullan?c? ?imdi ?ok daha az hata, yani GPF, ile kar??la??yordu.
Microsoft Windows 3.1 ile birlikte daha da geli?mi? ve g?venilir hale getirilmi? bir bellek d?zeni sa?lad?. Windows 3.1 sanal bellek kullanabiliyordu; yani, sabit diskin bir b?l?m? RAM bellek gibi kullan?labiliyordu. Microsoft bu ek belle?in bir b?l?m?n? daha geli?mi?, 16 bitlik ayg?t s?r?c?leri sa?lamak i?in kulland?. 16 bitlik s?r?c?ler korunmal? modda ?al??t??? i?in Windows 3.1 8088’li bir makinada kullan?lam?yordu.
Windows for Workgroups 3.11
Windows 95 ?ncesi en g?venilir, en sa?lam Windows versiyonu Windows for WorkGroups 3.11 oldu. Bu versiyon asl?nda ?ncekilere g?re ?ok daha iyi bir a? deste?i sa?lamak i?in ?retilmi?ti ama ?zellikleri y?z?nden tek ba??na ?al??an PC’lere bile y?klenmeye ba?lad?.
Bu versiyon ile birlikte, birka? bilgisayar?n bulundu?u ortamlarda, ba?kaca bir a? i?letim yaz?l?m? kullanmadan bir bilgisayar a?? olu?turmak m?mk?n oluyordu. Ayr?ca elektronik posta i?in Microsoft Mail ve i? d?zenini sa?lamak i?in Scheduler program?n? da i?eriyordu.
3.11’in daha g?venli olmas?n?n nedeni ise ?nceki versiyonlarda bulunan hatalar?n (bug) ?o?unun temizlenmesiydi. Ayr?ca 32 bitlik disk eri?imi gibi yeni ve performans? artt?ran ?zellikleri de vard?. Ama halen yeterince g?venilir bir sistem de?ildi. Olmas? da m?mk?n de?ildi. ??nk? ?nceki Windows versiyonlar? gibi o da disk eri?imi ve benzeri i?ler i?in DOS’u kullan?yordu. Korumal? modda ?al??an, birden fazla program? ayn? anda ?al??t?ran bir i?letim sistemi alt d?zey i?ler i?in ger?el mod, tek-g?revli bir sistemi kullan?rsa sorunlar?n ??kmas? ka??n?lmaz.
Windows NT
DOS ve OS/2’dan sonra Microsoft’un ???nc? tam-tekmil i?letim sistemi denemesi Windows NT oldu. Windows NT’yi Digital’dan transfer edilen bir grup yazd?. Digital’?n WAX bilgisayarlar?nda kullan?lan VMS i?letim sistemini de bu grup yazm??t? (Windows NT’nin k?saltmas? WNT’yi olu?turan harflere bakarsan?z herbirinin VMS k?saltmas?ndaki harflerden sonra geldi?ini g?r?rs?n?z). Windows NT, daha ?nceki Windows yaz?l?mlar?ndan farkl? olarak DOS’a gerek duymayan tam bir i?letim sistemi idi.
DOS/Windows ikilisi varken NT’ye ni?in gerek duyuldu?u sorulabilir. Bu sorunun yan?t?n? ??yle verebiliriz. DOS ortada durdu?u s?rece g?venilir, h?zl?, ?a?a uygun bir i?letim sistemi olu?turmak hayaldi. Yarat?lan her?ey DOS’un k?s?tlamalar? y?z?nden yetersiz kalmaya mahkumdu. Microsoft bu yaz?l?mlarla b?y?k i?yerlerine giremiyor, ciddi uygulamalar ger?ekle?tiremiyordu. B?y?k i?yerleri kullan?m? kolay, grafik arabirimli ama ?ok daha g?venilir ve g??l? bir i?letim sistemi istiyorlard?.
Windows NT g?venilir bir yap?dayd?. Buradaki ?ok g?revlilik yap?s?n?n preemptive oldu?unu yukarda belirtmi?tik. Ayr?ca uygulamalar?n do?rudan donan?ma (disk, g?r?nt? kart?, faks-modem kart? vb.) eri?imi yasaklanm??t?. Daha ?nceki uygulamalar performanslar?n? artt?rmak i?in DOS’u atlay?p donan?ma do?rudan eri?mek e?ilimindeydirler. Bu da sistemin kararl?l???n? (stability) azalt?yordu. NT’de ise uygulamalar donan?ma do?rudan eri?emiyordu. ?steklerini ?ekirdek (kernel) modunda ?al??an y?netici hizmetlere iletiyorlard?. Y?netici hizmetler isteklerin uygun olup olmad???na bak?yor, uygunsa istekleri yerine getirip sonu?lar?n? uygulamalara bildiriyordu.
NT ayn? zamanda Microsoft’un ilk 32 bitlik i?letim sistemi idi. PC d?nyas?nda 32 bitlik ilk i?lemci, 80386, 1985 y?l?nda piyasaya ??km??t? ama 1993 y?l?na kadar bu i?lemcinin kaynaklar?n? sonuna kadar kullanan bir i?letim sistemi ?retilememi?ti. ??letim sisteminin 32 bitlik olmas? i?lemlerin daha h?zl? yap?labilmesini ve daha b?y?k belleklere daha kolay eri?imi sa?l?yordu. NT ba?lang??tan itibaren ?oki?lemcili (multiprocessing) ?al??abiliyordu. Yani, bilgisayarda birden fazla i?lemci bulunuyorsa i?leri e?it bir ?ekilde bu i?lemcilere da??tabiliyor ve sistem performans?n? artt?rabiliyordu. Daha ?nceki i?letim sistemlerinin tersine NT, Intel i?lemcilerine mahkum de?ildi. NT, Digital’?n Alpha, Silicon Graphics’in MIPS ve IBM/Motorola/Apple ??l?s?n?n PowerPC i?lemcisi ile de ?al??abiliyordu (yak?n zamanlarda MIPS ve PowerPC i?lemcileri i?in NT geli?tirilmesi i?ine son verildi). Bu i?lemciler aras?nda halen en iyi fiyat/performans oran? Intel i?lemcileri ile elde ediliyor. (Burada Intel derken asl?nda bir platformu, i386 platformunu, kastediyorum. Intel firmas?n?n i?lemcileri d???nda, AMD ve Cyrix i?lemcileri de bu paltformda yer al?yorlar. Hatta AMD i?lemcileri ?o?u zaman performans bak?m?ndan Intel i?lemcileri ge?iyorlar.)
Microsoft, NT’yi ilk olarak sunucu bilgisayarlarda kullan?lmak ?zere tasarlad?. Bu y?zden de ?zerinde ?al??abilece?i bilgisayar?n olduk?a y?ksekti ?zelliklere sahip olmas? gerekiyordu. H?zl? bir i?lemci ve en az 16MB bellek istiyordu. Yeni bilgisayar alanlar bu ?zellikleri k???mseyebilirler; ??nk? ald?klar? bilgisayarlar ?u anda en az?ndan 633MHz’lik bir Celeron’a ve 64MB’l?k bir belle?e sahip. Ama NT’nin ilk ??kt??? zamanlarda (?ok de?il, 1993 y?l?nda) bu ?zellikler k???k bir servet anlam?na geliyordu.
Microsoft’un daha sonra geli?tirdi?i workstation versiyonu NT’nin daha d???k konfig?rasyonlu makinalarda da ?al??mas?n? sa?lad?. D???k konfig?rasyon diyoruz ama yine de bu versiyon i?in de en az 12 MB gerekiyordu. Bu versiyon daha az kullan?c?, daha az say?da bir arada ?al??t?r?labilecek i?lemci vb. ?eyler demekti.
Paran?n ikinci planda, g?venilirlik ve performans?n ilk planda kald??? b?y?k i?yerlerinde, devlet dairelerinde NT ilgi ?ekmeyi ba?ard?. Ama b?t?n parlak ?zelliklerine kar??n NT bir t?rl? yay?lamad?. De?erlendirmelerde hep y?ksek puanlar ve ?vg?ler al?yordu. Ama Microsoft’un istedi?i yaln?zca g?zel de?erlendirmeler de?ildi. Microsoft, hi? bir zaman k?s?tl? pazarlara y?nelik ?retim yapan bir firma olmad?. Onun i?in ba?ar?, ?r?n?n?n 10-20 bin de?il, 10-20 milyon adet satmas?yd?. NT, hem donan?m olarak zaman?na g?re ?st?n ve pahal? bir donan?m gerektirmesi, hem de bu i?letim sistemi i?in yaz?lm?? 32 bitlik programlar?n piyasada bulunmamas? y?z?nden bir t?rl? yayg?nla?am?yordu.
Bu ortamda ne yap?labilirdi? Ya bu projenin batak oldu?una karar verip ba?ka ?eyler denenecekti ya da bu ?r?n?n yayg?nla?mas?n? kolayla?t?racak yeni hamleler d???n?lecekti. Microsoft daha ?nce de, daha sonra da, batak projelerin i?erisine girmi? ama vazge?mesini bilmi?ti. NT’de durum de?i?ikti: Microsoft, NT’ye g?veniyordu; vazge?mek niyetinde de?ildi. Microsoft’a g?re NT s?radan bir ?r?n de?ildi. Firman?n b?t?n gelece?ini ba?lad??? bir projeydi.
NT’den vazge?ilmeyecekse onun yayg?nla?mas?n? engelleyen unsurlar temizlenmeliydi. Kullan?c?lar? hem donan?m olarak hem de yaz?l?m olarak NT’ye uygun bir duruma getirmek gerekiyordu. Microsoft’un donan?m taraf?nda ?ok ?ey yapmas? gerekmedi. 1990’lar?n ortalar?ndan ba?layarak yar?iletken teknolojisinde ak?l almaz ilerlemeler ger?ekle?ti. Birim hacme daha ?ok devre s??d?r?l?rken fiyatlar s?rekli d??meye ba?lad?. Birka? ?rnek verilmesi gerekirse: 1995 Temmuzunda, Intel’in T?kiye temsilcilerinde Pentium 75 i?lemciyi 350 dolardan sat?l?yordu. ?u anda ise 2.66 GHz’lik bir Pentium IV i?lemci hemen hemen ayn? fiyata sat?l?yor. O zamanlar bilgisayarlar?m?z?n maximum belle?i 4MB iken ?imdi yaln?zca g?r?nt? kartlar?m?z?n minumum belle?i 32MB. Yine o zamanlar bilgisayarlar?m?zda sabit disk 80MB iken, ?imdi 80GB’l?k bir sabit diskler var. Yaz?l?m taraf?nda ise yap?lacak ?ok ?ey vard?. Yaz?l?m firmalar? 10-20 bin satan NT i?in 32 bitlik program ?retmeye yana?m?yorlard?. Hakl?yd?lar. ?b?r yanda y?zlerce milyona ula?an bir Windows 3.1 piyasas? vard?. Onlar? ikna etmek i?in denklemin ?b?r taraf?na, yani kullan?c? taraf?na ge?mek ve ?nce onlar? 32 bitlik ortamlara ta??mak gerekiyordu. E?er kullan?c?lar 32 bitlik bir i?letim sistemine ge?erlerse yaz?l?m firmalar? da 32 bitlik program ?retmeye ba?layacaklard?. Buradan hareket eden Microsoft, tarihinin en masrafl? tan?t?m kampanyas? ile duyurdu?u Windows 95’i ?retti. 1995’in A?ustos ay?nda bu i?letim sistemi piyasaya ??karken T?rkiye’de Ali K?rca Taksim’den canl? yay?n ile bu ?r?n? tan?t?yordu. Gazeteler, dergiler, televizyonlar bu yeni ?r?n?n tan?t?m?yla dolup ta??yordu. B?yle bir ?ey daha ?nce ya?anmad??? gibi daha sonra da ya?anmad?.
Windows 95
Microsoft, Windows 3.11 ve DOS 6.22 ikilisi sonras?nda, kullan?c?lar?n ?n?nde bulunan bilgisayarlarda ?al??acak yeni bir i?letim sistemi ??karaca??n? a??klad?. Bu yeni sistemde DOS’a gerek kalm?yordu. Kullan?c?lar ba??ndan sonuna dek grafik ve dost bir ortamda ?al??abileceklerdi.Bu yeni sistem 1995 i?inde ??kar?ld??? i?in Windows 95 olarak adland?r?ld?. 1995’in A?ustos ay?nda tarihin g?rd??? en b?y?k bilgisayar kampanyas? e?li?inde piyasaya s?r?len bu sistem ?ok tutuldu. Daha ilk haftada milyonun ?zerinde sat?? rakamlar?na ula?t?.
Windows 95’de DOS ortadan kalkt? ama geriye do?ru uyumluluk y?z?nden b?y?k ?d?nler verildi. ?rne?in, 32 bitlik oldu?u s?ylenen Windows 95’de ?ok yo?un bir ?ekilde 16 bitlik kodlar kullan?l?yordu. Ama bu sayede de daha ?nceki programlarla ve ?r?nlerle sorunsuz bir ?ekilde ?al??ma sa?lan?yordu. Ayr?ca Windows 95’in Tak-?al??t?r (Plug-and-play) ?zelli?i sayesinde bilgisayara yeni par?alar eklemek ?ok kolayla??yordu.
Windows 95’de b?t?n Windows DLL’leri ve destek kodlar? korumal? modda ?al???yordu. DOS uygulamalar?n? ?al??t?rmak i?in bir sanal makina (virtual machine) olu?turuyor ve bu makina ?zerinde bir DOS kopyas? ?al??t?r?yordu. Tak-?al??t?r ?zelli?i olmayan makinalarda bir k?s?m BIOS fonksiyonlar? i?in destek sa?l?yor ve ger?el-mod s?r?c?ler kullanan ?ok eski kartlar? bile destekliyordu. Windows 95 ger?ek mod s?r?c?leri d???nda tamamen korumal? modda ?al???yor ve Windows NT’nin 32 bitlik programlama arabiriminin bir alt k?mesini kullan?yordu.
Windows 95, daha ?nceki Windows versiyonlar?ndan daha iyi, daha h?zl? ve daha g?venilir ?al??makla kalm?yor kullan?c?ya yeni bir grafik aray?z? de getiriyordu. Bu aray?z ?ok tutulunca uyumlulu?u sa?lamak i?in Windows NT 4.0’a da yerle?tirildi.
Yukarda sayd???m?z k?s?mlar d???nda Windows 95 ile kullan?c?lar?n elektronik posta ve ileti?im gereksinimlerini kar??layan MAPI ve TAPI deste?i, az say?da bilgisayardan olu?an k???k bir bilgisayar a??n? ?ok kolay kurabilme deste?i de sa?lan?yordu.
Windows 95’de her t?rl? program ?al???yordu ama bu i?letim sisteminden en y?ksek yarar? sa?lamak i?in 32 bitlik programlar kullanmak gerekiyordu. Windows 95’in yayg?nla?mas?yla birlikte yaz?l?m firmalar? h?zla 32 bitlik program ?retmeye ba?lad?lar. Windows 95 i?in ?retilen 32 bitlik programlar?n hemen hepsi NT ?zerinde de ?al???yordu. Microsoft b?ylece yaz?l?m piyasas?n? da istedi?i gibi 32 bitlik bir yap?ya kavu?turdu.
Windows NT 4.0
Windows NT’nin en son versiyonu olan NT 4.0, 1996 y?l?nda piyasaya ??kt?. NT 4.0’daki en b?y?k yenilik 1995 y?l?nda piyasaya ??kan Windows 95’in aray?z?n? kullanmas? idi. Bunun yan?s?ra bir DNS sunucu hizmetinin i?letim sisteminde yer almas? ve grafik altsisteminin ?ekirdek kipine ta??nmas? gibi baz? ufak tefek de?i?iklikler vard?. Ama ?zellikle grafik altsisteminin ?ekirdek kipine ta??nmas?yla birlikte artan grafik performans?, bilgisayar destekli tasar?m program? (CAD) ?reticilerini NT’ye ?ekti. NT halen CAD i?in en ?ok tercih edilen platform niteli?ini ta??yor.
Windows NT 4.0 geriye do?ru uyumluluk konusunda Windows 95’in ?ok gerisindedir. Windows 95’in ?al??t?rd??? bir?ok DOS ve 16 bitlik Windows uygulamalar?n? NT 4.0 ?al??t?rmaz. ?al??t?rmamas? da gerekir. ??nk? bu ?al??mayan programlar ya do?rudan donan?ma m?dahale eden ya da ciddi bir ?ekilde sistem b?t?nl???n? ve g?venilirli?ini ihlal eden programlard?r. Bu t?rl? programlar? ?al??t?rmak istiyorsan?z i?letim sistemi olarak Windows 95’i se?ebilirsiniz. Ama en iyisi programlar?n?z? yenilemektir.
Windows NT 4.0 piyasada b?y?k bir ba?ar? sa?lad? ve sa?lamaya devam ediyor. ?u anda hem T?rkiye’de hem de d?nyada en ?ok kullan?lan a? i?letim sistemi Windows NT 4.0. A? i?letim sistemleri pazar?nda ba?a g?re?en ve yak?n zamana kadar fiilen tekel olan Novell’in pazar pay? gitgide k???l?yor. Bu g??l? rakibinden k?sa zamanda s?yr?lan NT 4.0’?n ?u anda en b?y?k rakibi Linux. Linux, amat?r ve k?s?tl? bir proje olarak yola ??km??ken Microsoft’a bir se?enek bulmaya ?al??an firmalar ve ki?iler taraf?ndan ke?fedildi. Bu ki?iler ve firmalar ?u anda en k???k ortamlardan en b?y?k sunuculara kadar her ortamda Linux’u kullanma ?abas? i?indeler.
Windows NT 4.0’?n iki versiyonu var: NT Server ve ve NT Workstation. Workstation versiyonu tek ba??na ?al??acak bilgisayarlar i?in ya da az say?da bilgisayar?n kendisine ba?lanaca?? bilgisayarlar i?in kullan?l?yor. Server versiyonu ise ?ok say?da bilgisayardan olu?an a?lara hizmet vermek i?in kullan?labilecek bir sistem. Workstation versiyonunun ?al??abilmesi i?in en az 12MB bellek gerekirken server versiyonu i?in en az 16MB bellek gerekiyor. Ama her iki versiyon i?in de asl?nda 32MB’dan a?a??s? ?nerilmiyor.
Yukarda s?ras?yla task-switching, cooperative multitasking, preemptive multitasking ve multiprocessing terimlerini a??klad?k. Windows 95 ve Windows NT ile birlikte yeni bir terim daha kar??m?za ??k?yor: Multithreading. ?imdi bu kavram? a??klayal?m.
Bir task (g?rev) ?al??makta olan bir programd?r. Bir program, kullan?c? taraf?ndan ?al??t?r?lan bir program olabilece?i gibi sistem taraf?ndan ?al??t?r?lan programlar da olabilir. ?rne?in, Windows’u ba?latt???n?zda ?al??an ortada hi?bir program yok gibi g?r?n?r. Oysa i?letim sistemi, Explorer ya da Program Manager gibi programlar?, a?a eri?im sa?layan programlar?, tan?mlanm??sa yaz?c? kuyruklar?n? ?al??t?r?r durumdad?r. Task yerine process (s?re?) terimi de kullan?l?r.
Windows 3.1’de her bir uygulama tek bir g?reve kar??l?k geliyordu. Windows 95 ve Windows NT’de ise bir uygulamada birden fazla g?rev bulunabilir. Bir uygulama i?indeki i?letilebilir en k???k kod par?as?na,yani g?rev par?as?na thread denir. Uygulamalarda birden fazla thread’e izin veren i?letim sistemine de multithreaded denir. Windows 95 ve Windows NT multithreaded i?letim sistemleridir. Multhtreaded yap?, uygulamalar?n i?indeki k???k g?revlerin (thread’lerin) birbirlerinden ba??ms?z ?al??abilmelerini sa?lar. Bu ?zellik en ?ok ?oki?lemcili (multiprocessing) sistemlerde i?e yarar. ?ok i?lemcili sistemlerde i?letim sistemi uygulamalar? ya da uygulamalar?n i?inde bulunan thread’leri sistemdeki i?lemcilere da??t?r. Bu da sistem performans?n? ?nemli ?l??de artt?r?r. Ama tek i?lemcili bir bilgisayarda bile multithreaded yap? performans art??? sa?lar. ?rne?in, Windows 95 i?in yaz?lm?? bir elektronik tablolama program?nda thread’lerin birisi tablonun yeniden hesaplanmas? i?i ile u?ra??rken di?eri bas?m i?lemi yapabilir.
Windows 2000
Microsoft, Windows NT 4.0’?n bir ?st s?r?m? i?in adland?rma kural?n? de?i?tirdi. Bu s?r?m?n ad? Windows 2000 oldu. Bu pek de parlak bir d???nce de?ildi ve di?er Windows ?r?nleriyle kar??t?r?lmas?na neden oldu. Hatta bu y?zden Windows 2000’in yeni s?r?m? i?in adland?rma kural? tekrar de?i?tiriliyor. Windows 2000 Server’in yeni s?r?m? Windows Server olarak adland?r?lacak.
Peki, 17 ?UBAT 2000 y?l?nda piyasaya ??kan Windows 2000 ne gibi yenilikler i?eriyor? Ba? yenilik dizin (directory) hizmetleri konusunda. “Directory” terimi Microsoft taraf?ndan uzun zaman sabit diskteki b?l?mleri g?stermek i?in kullan?ld?. Ama uzun bir s?re ?nce Microsoft disk b?l?mleri i?in folder (klas?r) terimini kullanmaya ba?lad?. Dizin, ?u anda, bir sistemdeki nesnelerin bilgisi demek. ?rne?in, telefon dizini ki?ilerin ad ve telefon numaras? bilgisini i?erir. Bir i?letim sisteminin dizini ise kullan?c?lar?, bilgisayarlar?, yaz?c?lar?, payla??m alanlar?n? vb. nesneleri i?erir.
NT’nin bir dizin hizmeti vard?. ?rne?in, User Manager for Domains program? ile dizin i?indeki kullan?c?lara, Server Manager program? ile de dizin i?indeki bilgisayarlara eri?ebiliyordunuz. Ama bu dizinin baz? sorunlar? vard?: Y?netimi tutarl? bir arabirimle yap?lm?yordu; her i? i?in ayr? ayr? programlar kullan?l?yordu. Dizin i?indeki nesnelerin say?s? ?zerine s?n?rlar bulunuyordu. ?rne?in, bir NT etki alan? i?inde ortalama olarak birka? bin kullan?c? tan?mlanabiliyordu. Dizin hizmetlerini ?stelenen bilgisayarlar (PDC ve BDC’ler) kat? bir ?ekilde tan?mlan?yordu: Normal sunuculardan PDC-BDC durumuna, PDC-BDC’lerden normal sunucu durumuna ge?i? m?mk?n de?ildi. Bu ve benzer k?s?tlamalar Windows 2000’in dizin hizmeti Active Directory’de giderildi.
Active Directory d???nda Windows 2000, Plug-and-play deste?i, USB deste?i, enerji y?netimi deste?i gibi yeni teknolojilere destekler de i?eriyor. En g?zel ?zelliklerinden birisi de NT’ye g?re ?ok daha az yeniden ba?lat?lmas?: NT’ye yeni bir hizmet, kart, protokol y?kledi?inizde sistemi yeniden ba?latman?z gerekir. Windows 2000’de toplam olarak alt?-yedi yerde yeniden ba?latmak gerekiyor.