MS-DOS (MicroSoft-Disk Oparation System)
Disk işlemleri,bellek işlemleri gibi programların çalışabilmesi için gerekli düzenlemeleri yapan işletim sistemidir. DOS un tarihi PC lerin tarihiyle başlar. En eski işletim sistemidir. Dos'ta grafiksel arabirim yoktur. Bu yüzden windows ve benzeri işletim sistemleri dos'un yerini almıştır. Dos'ta bütün işlemler komutlar yardımı ile yapılır. Ancak her ne kadar da günümüzde dos kullanılmasa da bir gün dosa ihtiyacımız düşebilir. Bazı durumlarda bilgisayarımız windowstan açılmayabilir. Bu durumlarda dos yardımımıza yetişerek bize yardımcı olur. Günümüzde MS-DOS işletim sisteminde çalışan program ve oyunlar vardır.
DOS Komutları
MS-DOS işletim sisteminde komutlar ikiye ayrılır.
1- İç komutlar: Çalışması için her hangi bir program dosyasına ihtiyacı olmayan komutlar.
2- Dış komutlar: Çalışması için program dosyası yani o komutun program dosyasına ihtiyaç duyan komutlar.
MS-DOS İşletim Sistemini Çalıştırmak
1- Windows ortamında, Başlat menüsünden çalıştır seçeneğini seçerek karşımıza çıkan menüde COMMAND yazıp onaylarsak Windows altında MS-DOS işletim sistemini çalıştırabiliriz.
2- Windows ortamında değil de sadece Dos ortamında çalışmak istiyorsak, bilgisayar açılırken F8 tuşuna basarak karşımıza çıkan Windows başlangıç menüsünden Sadece Komut istemi seçilir. Bu seçenek MS-DOS işletim sistemini Windows ortamında olmadan çalıştırır.
DIR
Aktif olan sürücüdeki dosya ve dizinleri listeler.
Kullanım şekli: DIR
Parametreleri:
/P: Listelemenin sayfa sayfa olmasını sağlar. Ekrana sığmayacak çoklukta dizinleri veya dosyaları olan sürücüler ve dizinler listelenirken genellikle /P parametresi kullanılır.
/W: Listelemeyi sayfaya sığacak şekilde 5'li sütunlar halinde yapar.
/S: Üzerinde işlem yapılan sürücü veya dizinin tüm alt dizinleri ve dosyaları ile birlikte listelenmesini sağlar. Aynı zamanda /S parametresi dosya veya dizin arama işlemlerinde de kullanılır.
MD
Yeni bir dizin oluşturmak için kullanılan komuttur.
Kullanım şekli: MD yeni dizin ismi
CD
Oluşturulmuş bir dizinin içine girmek için kullanılır.
Kullanım şekli: CD dizin ismi
CD..
Dizin içerinden çıkmak için kullanılır.
Kullanım şekli: CD..
RD
İçi boş olan bir dizini silmek için kullanılır. Bu komutun düzgün çalışabilmesi için dizin içerisinde herhangi bir dosya veya dizin bulunmaması gerekir.
Kullanım şekli: RD dizin ismi
DELTREE
Dizinleri alt dizinleri ile birlikte siler. Komut yazılıp onay verdikten sonra kullanıcıya bir uyarı mesajı vererek kullanıcının cevabını bekler.
Kullanım şekli: DELTREE dizin_ismi
EDIT
MS-DOS ‘ta dosya oluşturmak için kullanılan komuttur.
Kullanım şekli: EDIT
Komut yazılıp onay verdikten sonra karşımıza çıkan pencereden oluşturmak istediğimiz belge veya doküman dosya menüsünde bulunan kaydet komutu ile kaydedebiliriz. Kaydetme işlemi sonrası dosya/çıkış komutu kullanılarak tekrar MS-DOS komut ortamına dönülebilir. Dosya ismi verilirken uyulması gereken bazı kurallar vardır. Bunlar ,
1- Dosya ismi en fazla 8 karakterden oluşmalıdır. 8 karakterden fazla dosya isimlerini “ “ şeklinde yazılmalıdır.
2- Dosya isminde boşluk bulunmamalıdır.
3- Dosya isminde %&?= gibi karakter kullanılmamalı ve rakam verilmemelidir.
4- Dosya isminde Türkçe karakterden kaçınmalıdır.
5- Dosyaya uzantı vermek mecburi değildir. İsteğe bağlıdır.
Dosya uzantıları
.SYS: Sistem dosyaları.
.EXE ,.COM,.BAT :MS-DOS ve Windows ta isimleri yazıldıklarında doğrudan çalışabilen dosyalar.
.TXT:MS-DOS metin dosyası uzantısı.
Bazı Özel Sistem Dosyaları
IO.SYS: (INPUT/OUTPUT) : Giriş çıkış işlemlerini kontrol sistem dosyası.
MS-DOS.SYS : Disk organizasyonunu sağlayan dosyaların kayıt yapısını düzenleyen sistem dosyası.
COMMAND.COM : Dahili komutları ram hafızaya yükleyen dosya.
Dosya uzantılarından o dosyanın ne tür dosya olduğu anlaşılabilir.
DEL
Edit'ta oluşturulan dosyaları silmek için kullanılan komuttur.
Kullanım şekli: DEL dosya ismi
TYPE
Edit'ta oluşturulan dosyaların içeriğini komut ortamında görmek için kullanılan komuttur.
Kullanım şekli: TYPE dosya ismi
İçeriği görüntülenecek dosyanın yol tanımlaması yani komutun yazıldığı satır önemlidir. Komut dosyanın oluşturulduğu dizinde yazılmaz ise MS-DOS o dosyayı bulamaz. Bu yüzden başka dizinlerde bu komutu çalıştırmak isterseniz yol tanımı yapmanız gerekir:
REN
Dosyaların isimlerini değiştirmek için kullanılır.
Kullanım şekli: REN eski dosya ismi yeni dosya ismi
DATE
Sistemin tarihini görüntülemek ve değiitirmek için kullanılır.
Kullanım şekli: DATE
TIME
Sistemi saatini görüntülemek ve değiştirmek için kullanılan komuttur.
Kullanım şekli: TIME
LABEL
Sürücüdeki birim seri numarasını ve etiketini görüntüler. Sürücü etiketi değiştirmenize olana tanır.
Kullanım şekli: LABEL
MEM
Sürücüler toplam kapasitelerini,boş kapasitelerini ve dolu olan kapasiteleri hakkında bilgi verir hakkında bilgi verir.
Kullanım şekli: MEM
COPY
Bir dosya veya dizini kopyalamak için kullanılan komuttur.
Kullanım şekli: COPY nereden neyi nereye
Bu işlemi yaparken üzerinde çalıştığımız sürücü ve dizini bilmek gerekir. Kopyalama esnasında bunlar önemli bir husustur. Aksi takdirde yol tanımlaması yapılması gerekebilir..
MOVE
Dizinlerin ismini değiştirmek için ve taşıma işlemi yapmak için kullanılır.
Kullanım şekli 1: MOVE eski dizin ismi yeni dizin ismi
Kullanım şekli 2: MOVE nereden neyi nereye
Kopyalama ile taşıma aynı işlemler değildir. Kopyalama çoğaltma anlamına gelir. Yani dosyaları veya dizinleri çoğaltma. Taşıma ise bir yerden başka bir yere taşıma,aynı dosyayı veya dizini çoğaltmadan taşıma.
ATTRIB
Dosyalara özellik kazandırabilen komuttur.
Kullanım şekli: ATTRIB dosya adı parametre
Parametreleri :
/+h: Dosyalara gizlilik özelliği kazandırır. Bu özelliği kaldırmak için –h parametresi kullanılır.
/+r: Dosyalara sadece okunabilirlik özelliği kazandırır. Bu özelliği kazandırmak için –r parametresi kullanılır.
/+s: Dosyalara sistem dosyası özelliği kazandırır. Bu özelliği kaldırmak için –s parametresi kullanılır.
SCANDISK
Sürücüleri hatalara karşı denetler. Düzeltebileceği hata varsa düzeltir ve kullanıcıya bilgi verir.
Kullanım şekli: SCANDISK
CHKDSK
Sürücüler hakkında istatiksel ilgiler verir.
Kullanım şekli: CHKDSK
Parametreler:
/f: Diskteki hataları tespit ederek düzeltir.
/viskteki bütün dosyaları yol ismiyle birlikte listeler.
DISKCOPY
Disketten diskete kopyalama yapmak için kullanılır. Komut ilk olarak kaynak disketi okur ve hedef disketi takmamızı ister. Hedef disketi taktıktan sonra bir tuşa basarak kaynak disketteki bilgileri hedef yazdırma işlemi tamamlanır.
Kullanım şekli: DISKCOPY A: A:
FORMAT
Düzenleme,biçimlendirme komutu. genellikle ilk alınan disketler üzerinde kullanılır. Bu disketler formatlanarak üzerine bilgi yazılabilir hale gelmesi sağlanır. Dolu bir disket veya disk formatlanırsa üzerindeki tüm bilgiler silinecektir. Üzerinde çalışılan disk veya diskete format atılamaz. Bunu yapmak için başka bir sürücü üzerinde işlem yapmak gerekir. Bu komutu bilinçsiz bir şekilde kullanmak büyük kayıplara yol açabilir.
C:>format A:
DISKET FORMATLAMA
C:>format/s A:
SISTEM DISKETI OLUŞTURMA
A:>format C:
HARDDISKI FORMATLAMA
Parametreler:
/q: Hızlı formatlama.
/s: Sistem dosyaları oluşturarak formatlama.
Disk işlemleri,bellek işlemleri gibi programların çalışabilmesi için gerekli düzenlemeleri yapan işletim sistemidir. DOS un tarihi PC lerin tarihiyle başlar. En eski işletim sistemidir. Dos'ta grafiksel arabirim yoktur. Bu yüzden windows ve benzeri işletim sistemleri dos'un yerini almıştır. Dos'ta bütün işlemler komutlar yardımı ile yapılır. Ancak her ne kadar da günümüzde dos kullanılmasa da bir gün dosa ihtiyacımız düşebilir. Bazı durumlarda bilgisayarımız windowstan açılmayabilir. Bu durumlarda dos yardımımıza yetişerek bize yardımcı olur. Günümüzde MS-DOS işletim sisteminde çalışan program ve oyunlar vardır.
DOS Komutları
MS-DOS işletim sisteminde komutlar ikiye ayrılır.
1- İç komutlar: Çalışması için her hangi bir program dosyasına ihtiyacı olmayan komutlar.
2- Dış komutlar: Çalışması için program dosyası yani o komutun program dosyasına ihtiyaç duyan komutlar.
MS-DOS İşletim Sistemini Çalıştırmak
1- Windows ortamında, Başlat menüsünden çalıştır seçeneğini seçerek karşımıza çıkan menüde COMMAND yazıp onaylarsak Windows altında MS-DOS işletim sistemini çalıştırabiliriz.
2- Windows ortamında değil de sadece Dos ortamında çalışmak istiyorsak, bilgisayar açılırken F8 tuşuna basarak karşımıza çıkan Windows başlangıç menüsünden Sadece Komut istemi seçilir. Bu seçenek MS-DOS işletim sistemini Windows ortamında olmadan çalıştırır.
DIR
Aktif olan sürücüdeki dosya ve dizinleri listeler.
Kullanım şekli: DIR
Parametreleri:
/P: Listelemenin sayfa sayfa olmasını sağlar. Ekrana sığmayacak çoklukta dizinleri veya dosyaları olan sürücüler ve dizinler listelenirken genellikle /P parametresi kullanılır.
/W: Listelemeyi sayfaya sığacak şekilde 5'li sütunlar halinde yapar.
/S: Üzerinde işlem yapılan sürücü veya dizinin tüm alt dizinleri ve dosyaları ile birlikte listelenmesini sağlar. Aynı zamanda /S parametresi dosya veya dizin arama işlemlerinde de kullanılır.
MD
Yeni bir dizin oluşturmak için kullanılan komuttur.
Kullanım şekli: MD yeni dizin ismi
CD
Oluşturulmuş bir dizinin içine girmek için kullanılır.
Kullanım şekli: CD dizin ismi
CD..
Dizin içerinden çıkmak için kullanılır.
Kullanım şekli: CD..
RD
İçi boş olan bir dizini silmek için kullanılır. Bu komutun düzgün çalışabilmesi için dizin içerisinde herhangi bir dosya veya dizin bulunmaması gerekir.
Kullanım şekli: RD dizin ismi
DELTREE
Dizinleri alt dizinleri ile birlikte siler. Komut yazılıp onay verdikten sonra kullanıcıya bir uyarı mesajı vererek kullanıcının cevabını bekler.
Kullanım şekli: DELTREE dizin_ismi
EDIT
MS-DOS ‘ta dosya oluşturmak için kullanılan komuttur.
Kullanım şekli: EDIT
Komut yazılıp onay verdikten sonra karşımıza çıkan pencereden oluşturmak istediğimiz belge veya doküman dosya menüsünde bulunan kaydet komutu ile kaydedebiliriz. Kaydetme işlemi sonrası dosya/çıkış komutu kullanılarak tekrar MS-DOS komut ortamına dönülebilir. Dosya ismi verilirken uyulması gereken bazı kurallar vardır. Bunlar ,
1- Dosya ismi en fazla 8 karakterden oluşmalıdır. 8 karakterden fazla dosya isimlerini “ “ şeklinde yazılmalıdır.
2- Dosya isminde boşluk bulunmamalıdır.
3- Dosya isminde %&?= gibi karakter kullanılmamalı ve rakam verilmemelidir.
4- Dosya isminde Türkçe karakterden kaçınmalıdır.
5- Dosyaya uzantı vermek mecburi değildir. İsteğe bağlıdır.
Dosya uzantıları
.SYS: Sistem dosyaları.
.EXE ,.COM,.BAT :MS-DOS ve Windows ta isimleri yazıldıklarında doğrudan çalışabilen dosyalar.
.TXT:MS-DOS metin dosyası uzantısı.
Bazı Özel Sistem Dosyaları
IO.SYS: (INPUT/OUTPUT) : Giriş çıkış işlemlerini kontrol sistem dosyası.
MS-DOS.SYS : Disk organizasyonunu sağlayan dosyaların kayıt yapısını düzenleyen sistem dosyası.
COMMAND.COM : Dahili komutları ram hafızaya yükleyen dosya.
Dosya uzantılarından o dosyanın ne tür dosya olduğu anlaşılabilir.
DEL
Edit'ta oluşturulan dosyaları silmek için kullanılan komuttur.
Kullanım şekli: DEL dosya ismi
TYPE
Edit'ta oluşturulan dosyaların içeriğini komut ortamında görmek için kullanılan komuttur.
Kullanım şekli: TYPE dosya ismi
İçeriği görüntülenecek dosyanın yol tanımlaması yani komutun yazıldığı satır önemlidir. Komut dosyanın oluşturulduğu dizinde yazılmaz ise MS-DOS o dosyayı bulamaz. Bu yüzden başka dizinlerde bu komutu çalıştırmak isterseniz yol tanımı yapmanız gerekir:
REN
Dosyaların isimlerini değiştirmek için kullanılır.
Kullanım şekli: REN eski dosya ismi yeni dosya ismi
DATE
Sistemin tarihini görüntülemek ve değiitirmek için kullanılır.
Kullanım şekli: DATE
TIME
Sistemi saatini görüntülemek ve değiştirmek için kullanılan komuttur.
Kullanım şekli: TIME
LABEL
Sürücüdeki birim seri numarasını ve etiketini görüntüler. Sürücü etiketi değiştirmenize olana tanır.
Kullanım şekli: LABEL
MEM
Sürücüler toplam kapasitelerini,boş kapasitelerini ve dolu olan kapasiteleri hakkında bilgi verir hakkında bilgi verir.
Kullanım şekli: MEM
COPY
Bir dosya veya dizini kopyalamak için kullanılan komuttur.
Kullanım şekli: COPY nereden neyi nereye
Bu işlemi yaparken üzerinde çalıştığımız sürücü ve dizini bilmek gerekir. Kopyalama esnasında bunlar önemli bir husustur. Aksi takdirde yol tanımlaması yapılması gerekebilir..
MOVE
Dizinlerin ismini değiştirmek için ve taşıma işlemi yapmak için kullanılır.
Kullanım şekli 1: MOVE eski dizin ismi yeni dizin ismi
Kullanım şekli 2: MOVE nereden neyi nereye
Kopyalama ile taşıma aynı işlemler değildir. Kopyalama çoğaltma anlamına gelir. Yani dosyaları veya dizinleri çoğaltma. Taşıma ise bir yerden başka bir yere taşıma,aynı dosyayı veya dizini çoğaltmadan taşıma.
ATTRIB
Dosyalara özellik kazandırabilen komuttur.
Kullanım şekli: ATTRIB dosya adı parametre
Parametreleri :
/+h: Dosyalara gizlilik özelliği kazandırır. Bu özelliği kaldırmak için –h parametresi kullanılır.
/+r: Dosyalara sadece okunabilirlik özelliği kazandırır. Bu özelliği kazandırmak için –r parametresi kullanılır.
/+s: Dosyalara sistem dosyası özelliği kazandırır. Bu özelliği kaldırmak için –s parametresi kullanılır.
SCANDISK
Sürücüleri hatalara karşı denetler. Düzeltebileceği hata varsa düzeltir ve kullanıcıya bilgi verir.
Kullanım şekli: SCANDISK
CHKDSK
Sürücüler hakkında istatiksel ilgiler verir.
Kullanım şekli: CHKDSK
Parametreler:
/f: Diskteki hataları tespit ederek düzeltir.
/viskteki bütün dosyaları yol ismiyle birlikte listeler.
DISKCOPY
Disketten diskete kopyalama yapmak için kullanılır. Komut ilk olarak kaynak disketi okur ve hedef disketi takmamızı ister. Hedef disketi taktıktan sonra bir tuşa basarak kaynak disketteki bilgileri hedef yazdırma işlemi tamamlanır.
Kullanım şekli: DISKCOPY A: A:
FORMAT
Düzenleme,biçimlendirme komutu. genellikle ilk alınan disketler üzerinde kullanılır. Bu disketler formatlanarak üzerine bilgi yazılabilir hale gelmesi sağlanır. Dolu bir disket veya disk formatlanırsa üzerindeki tüm bilgiler silinecektir. Üzerinde çalışılan disk veya diskete format atılamaz. Bunu yapmak için başka bir sürücü üzerinde işlem yapmak gerekir. Bu komutu bilinçsiz bir şekilde kullanmak büyük kayıplara yol açabilir.
C:>format A:
DISKET FORMATLAMA
C:>format/s A:
SISTEM DISKETI OLUŞTURMA
A:>format C:
HARDDISKI FORMATLAMA
Parametreler:
/q: Hızlı formatlama.
/s: Sistem dosyaları oluşturarak formatlama.