"İstiklâl Madalyası Kanunu" 4 Nisan 1921 tarihli Resmi Gazete’de yayımlandıktan sonra madalyanın yapımı konusunda Darphane tarafından bir yarışma açıldı. 9 Ocak 1923’te bu yarışmayı Mesrur İzzet Bey’in tasarımı kazandı.
Mesrur İzzet Bey (1873-1952) Sanayi-i Nefise-i Hümayun Heykel Bölümü’nü birincilikle bitirmiştir. Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde çeşitli madalyalar ve özellikle Cumhuriyet döneminin eski Türkçe ve daha sonra yeni Türkçe ilk madeni paralarının çizim hakkaklığını yapmıştır. Ayrıca Mesrur İzzet Bey’in heykelleri, resimleri ve porselen vazoları da bulunmaktadır.
Yapıtları arasında heykeller, resimler ve porselen vazolar bulunan ve birçok pulumuzun tasarımını da gerçekleştiren Mesrur İzzet Bey, uzun yıllar Yıldız Porselen Fabrikası’nda müdürlük yapmıştır.
Mesrur İzzet Bey’in yapıtlarını gösteren bir albüm, Türk Nümismatik Derneği tarafından hazırlanmış ve şu anda yayım aşamasındadır.
İstiklâl Madalyası’nın Ön Yüzü:
Ortada, üzerinde Türk bayrağı çekili olan ilk Büyük Millet Meclisi binası, binanın sağında ve solunda bir cami ve görüntüleri.
Meclis binasının arkasında doğan güneş ve güneşten tüm çevreye yayılan uzun ve kısa ışık huzmeleri, zaferin ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunu simgelemektedir.
Meclis binasının altında yer alan dünya, yaba, tırpan, örs, çekiç, resim paleti ve fırça görüntüleriyle sanat, bilim, tarım ve
sanayiye önem verileceği, dünya ile bütünleşme kararlılığının belirtilmesi amaçlanmaktadır. Bu simgelerin sağında ve solunda savaşı anlatan meşe yapraklarının hemen üstünde meclisin açılış tarihi olan, solda, "23 Nisan", sağda "1336" (1920) tarihlerine yer verilmiştir.
Madalyanın alt yarısında, bulutların hemen altında sağa doğru yürüyen ve iki öküzün çektiği, İstiklâl Savaşı’nı simgeleyen kağnı arabasıyla İstiklâl Savaşı’nın kazanılmasında büyük özverisi olan Türk kadınının rölyefi yer almaktadır. Rölyefin altında güneş ışınlarının ve bulutların devamı gözükmekte, alt ortadaki ışınların içinde ise, devletimizin yapılaşmasını simgeleyen bir şakül bulunmaktadır.
İstiklâl Madalyası’nın Arka Yüzü:
Arka yüzünde, madalyanın tüm çevresini kaplayan ve aşağıdan yukarıya doğru resmedilmiş ayyıldız ve ayın dış çevresinde bir motif bulunmaktadır.
Ortada yer alan Türkiye haritasında bir yıldız biçiminde gösterilen
Ankara’dan Misak-i Milli sınırları içinde tüm Türkiye’yi kapsayan yedi büyük ve birçok küçük ışık çizgisi yer almaktadır. Altta, ayın sağ ve sol iç tarafında, barışı anlatan zeytin yaprakları arasında bir çerçeve içinde, eski Türkçe’yle üç satır olarak yazılmış "1- Teşrinisani- 1338" tarihi yazılmaktadır. 1928’deki Harf Devrimi’nden sonra bu yazı, yeni Türk harfleriyle değiştirilmiş ve madalyada dört satır olarak "1- Teşrinisani- 1338" biçimiyle yazılmıştır. Bugünkü takvimimizle 1 Kasım 1922 olan bu tarih, saltanatı kaldıran yasanın kabul edildiği günün tarihidir.
İstiklâl Madalyası, ilk kez 22 Ağustos 1923 tarihinde 10.000 adet olarak basılmış ve hak sahiplerine, "İstiklâl Madalyası Beratları" başlıklı belgeyle, önce Büyük Millet Meclisi tarafından, daha sonra ise Milli Savunma Bakanlığı tarafından verilmeye başlanmıştır.
İstiklâl Madalyası’nın üzerindeki tüm tarihler ve yazılar, 1928 Harf Devrimi’nden sonra yeni Türk harfler ve rakamlarla değiştirilmiştir."
Kimlere Verilir?
15 Mayıs 1919’dan 9 Eylül 1922 tarihine kadar süren Kurtuluş Savaşı’nda cephede veya cephe gerisinde kahramanlık ve fedakarlık gösterenlere İstiklal Madalyası verilmiştir.
20 Kasım 1920’den itibaren 1926 yılına kadar, milletvekili, kuvay-ı milliyeci, PTT memuru, mülki amir ve askerlerden oluşan toplam 6920 kişi TBMM tarafından İstiklal Madalyası ile ödüllendirilmiştir. 1968’de 1005 sayılı yasanın (1 Mart 1968 tarihi itibariyle) kabulüne kadar geçen 47 yıl içinde 17.557’si subay-astsubay ve 77.704’ü erbaş ve er olmak üzere toplam 95.261 kişiye “İstiklal Madalyası” verilmiştir.
30 Ocak 1929 gün ve 3579 sayılı kanun gereğince; Kurtuluş Savaşı'nda milli orduda görev alan alay sancaklarına da birer İstiklal Madalyası verilmiştir.
Türkiye'de ayrıca İstiklal Madalyası sahibi iki şehir bulunmaktadır. Bunlar Kahramanmaraş ve İnebolu'dur.
Kahramanmaraş, 21 Ocak 1920 – 11 Şubat 1920 arasında kurtuluş mücadelesi vererek şehri Fransız işgalinden kurtaran halkın kahramanlığı nedeniyle 5 Nisan 1925’te kırmızı şeritli istiklal madalyası ile ödüllendirildi. Kurtuluş Savaşı sonrasında Meclis’ten gelen şehirde Kurtuluş Savaşı’na katılanların bildirilmesi şeklindeki yazı üzerine toplanan şehrin ileri gelenlerinin “Maraş’ta Milli Mücadele’ye katılmayan tek bir fert bile yoktur” cevabı üzerine T.B.M.M, madalyayı fertlere değil bütün şehir halkına verme kararı almıştır. 1925’ten beri 12 Şubat’ta gerçekleşen törenlerde şehrin İstiklal Madalyası bayrağa törenle takılarak bu olay canlandırırlı.
İnebolu ise 9 Nisan 1924 tarihli TBMM kararıyla İnebolulu kayıkçıların gayretleri ve başarıları nedeniyle beyaz şeritli istiklal madalyası ile ödüllendirilmiştir. Madalya, İnebolu Belediyesi’nde muhafaza edilmektedir. Her yıl 9 Haziran’da tören alanında istiklal madalyası ile birlikte verilen berat açılıp okunur.
İstiklal Madalyası, madalya sahibinin ölümü üzerine kanuni mirasçılarına devreder.
İlk İstiklal Madalyası Sahipleri
T.B.M.M. 1. Dönem üyelerinden bazılarına İstiklal Madalyası verilmesi için Gazi Mustafa Kemal Paşa tarafından yazılan tezkere, TBMM'nin 21 Kasım 1923 Çarşamba günü 65. toplantısında görüşülmüş ve yapılan oylama sonucunda Mustafa Kemal ve 23 arkadaşına kırmızı-yeşil şeritli İstiklal Madalyası verilmesi oybirliğiyle kabul edilmiştir.
Buna göre, TBMM Birinci Devre üyelerinden olup Batı Cephesi'nin Kuzey Grubu'nda yararlık gösteren asker milletvekilleriyle, sivil şahıslara 66 sayılı yasanın ikinci ve beşinci maddelerine dayanılarak İstiklal Madalyası verilmiştir.
Kırmızı-yeşil şeritli İstiklal Madalyası verilen kişiler şunlardır:
1. Gazi Mustafa Kemal Paşa(Ankara)
2. Fevzi Paşa (Çakmak) (Kozan)
3. İsmet Paşa (İnönü) (Edirne)
4. Ali Fuat Paşa (Cebesoy) (Ankara)
5. Kazım Karabekir Paşa (Karesi)
6. Refet Paşa (Bele) (İzmir)
7. Fahrettin Paşa (Altay) (Mersin)
8. Ali Çetinkaya (Karahisarı Sahip)
9. Avni Zaimler (Saruhan)
10. Hüsrev Gerede (Trabzon)
11. Cavit Erdel (Kars)
12. Cafer Tayyar Eğilmez (Edirne)
13. Hacı Şükrü Aydınlı (Diyarbakır)
14. Mahmut Esat İleri (Aydın)
15. Memduh Necdet Erbek (Karahisarı Şarki)
16. Ömer Lütfi Argeşo (Karahisarı Sahib)
17. Selahattin Köseoğlu (Mersin)
18. Celal Bayar (Saruhan)
19. Mustafa Necati Uğural (Saruhan)
20. Reşat Kayalı (Saruhan)
21. Mehmet Vehbi Bolak (Karesi)
22. Osmanzade Hamdi Aksoy (Ertuğrul)
23. Hüseyin Gökçelik (Elazığ)
24. Rıza Kotan (Muş)