Asabiyeti her çocuk farklışekillerde yaşar ve yansıtır. Bazı çocuklar duygularındaki yoğunluğu içekapanıklık şeklinde yaşarlarken, bazı çocuklar agresif davranışlar şeklinde; sosyal ilişkilerde uyumsuzluk, arkadaş ilişkilerinde uyum sorunları, agresivite şeklinde yaşayabiliyorlar. Asabiyet genel olarak, yaşanan duygu sorunları ve sonrasında bunun ifadesi şeklinde tanımlanabilir.
Bazı çocuklar neden daha asabidir?
Çocuklarda asabiyet dönemlere göre farklılık gösterebilir. Bir dönem için asabiyet olarak düşündüğümüz hareketleri, bir başka dönem için bu şekilde nitelendirmeyiz. Mesela 3 yaşındaki bir çocuğun sinirliliği, yaşadığı dönem itibariyle normal olabilir. Tabii derecesi çok yoğun değilse... Bunun nedeni, 3 yaşına kadar çocukların benmerkezci olmalarıdır. Bu dönemde dünya onların etrafında dönüyordur. Dolayısıyla engellendiklerinde, oyuncakları ellerinden alındığında sinirlilik göstermeleri, gelişimleri açısından anormal bir durum değildir. Daha ileri yaşlarda ise çocuk aynı tepkiyi gösterdiğinde bunu normal olarak kabul etmeyip, altında yatan nedenleri araştırıyoruz. Belki de çocuğun gösterdiği asabiyetin nedeni paylaşmayı bilmemesi veya bir başka sorunun dışavurumudur.
[b]Ergenlik döneminde görülen asabiyet artışı[/b]
Ergenlik döneminde, çocuk kimliğinden yetişkin kimliğine geçiş dönemi olduğu için, gençlerin duygularını daha az kontrol edebildiklerini görüyoruz. Bu dönemde duygular çok yoğun yaşanıyor; kızgınlıklar, sevinçler, öfkeler çok daha yoğun oluyor. Ama her şeyden önce gencin bedeninde birtakım hormonel değişimler, oluyor. Beden İmajı onun için çok önemli oluyor. Daha fazla çevrenin düşüncelerini önemsiyor. Biraz aileden kopuş ve arkadaş çevresinin devreye giriş dönemi oluyor. Onun için aileye karşı agresyon bu dönemde daha fazladır. Hele ki tutumlarda hatalar varsa, kuşak çatışması yaşanıyorsa, gence müdahale fazlaysa sorunlar daha yoğun olabiliyor. Gençlerde öfke kontrolü zayıf olduğu için bu dönemde aileler zor durumlar yaşayabiliyor.
[b]Çocuğun vücudunda asabiyetin etkileri nasıl görülür?[/b]
Asabiyetten kaynaklanan psikosomatik birtakım rahatsızlıklar, yakınmalar görülebilir: Baş ağrısı, mide ağrısı, karın ağrısı gibi. Hatta çocuklar zaman zaman bunu kullanabiliyorlar. Bedene etki eden sinirlilik mümkün olduğu için yine de duyarlı olmak gerekir. Gereğinden fazla yakınma varsa, bu ayrımı bilmek, gözlemek ve gerçekten sebep neyse onu ortadan kaldırmak gerekiyor.
[b]Çocuğunuzu aktif olarak dinleyin [/b]
Anne babalar her şeyden önce çocuklarının sinirli davranışları karşısında hemen reaksiyon vermemeliler, hemen yargılamamalılar ve sorunları kesinlikle şiddetle çözmeye çalışmamalılar. Bu çocuğu daha çok örseliyor, öz saygısının gelişmemesine ve ilerisi için girişimcilikte sorun yaşayan güvensiz bireyler oluşmasına neden oluyor. Onun için sorunu bulmalılar ve çözmeye çalışmalılar, her zaman destekleyici olmalılar, çocuklarının karşısında değil onun yanında olmalılar ve onları anlamaya çalışmalılar. Tabii burada empati devreye giriyor, çocuğu anlamak, çocuğun duygularını dinlemeyi bilmek, ifade etmesine olanak vermek, gerektiği zaman rehberlik yapmak sorunlarıyla ilgili, çözümü öncelikle ona buldurmaya çalışmak... Burada tabii aktif dinleme gerçekten önemli. Çocuğun duygularını ifade etmesine olanak verirken bir yandan da onu belli bir yönlendirme içinde o konuşmayı yapmak gerekiyor. Ama kendi fikirlerinizi empoze etmek değil,ona anladığınızı hissettirip doğruyu buldurmaya çalışmak, sorunlarını çözme becerisi geliştirmek gerekiyor. Bunlar için ailelerin de eğitime ihtiyaçları var ve çeşitli kaynaklardan bilgi edinmeleri mümkün.
[b]Çocuğunuz size mesaj veriyor olabilir...[/b]
Anne baba arasındaki kavgalar, tartışmalar,aile ortamının huzursuz olması, çocukla doğru iletişim dilinin kurulmamış olması, anlaşılamama gibi durumlarda çocuklar tepkilerini agresif bir şekilde gösterebilirler. Aslında genelde çocuk "beni anlayın" demek istiyor ve dikkati kendisine çekmek istiyordur.
[b]Çocuklar hangi nedenlerle asabileşirler?[/b]
[b]Psikiyatrik sorunlarda:Çocukluk döneminde birtakım psikiyatrik rahatsızlıklar devrede olduğu zaman asabiyet görülebilir. Mesela; hiperaktivite, dikkat eksikliği, davranış bozuklukları durumlarında, asabiyet görülebilir.[/b]
[b]Dürtü kontrolü problemlerinde:Çocukta dürtü kontrolü problemi olduğu için, engellendiği zaman reaksiyonu gereğinden fazla olabilir. Bağırma, çağırma, vurma, kırma şeklinde olabilir bu reaksiyonlar.[/b]
[b]Davranım bozukluklarında: Çocukta davranış bozukluğu olması durumunda yine aynı sorunları yaşayabiliyor.[/b]
[b]Tutum farklılıklarında: Ailedeki tutum farklılıkları da çocukların asabi olmalarında faktördür. Anne baba arasındaki tutum farklılıklarında çocuk nasıl davranacağını bilemez çünkü. Mesela, anne bir şeyi yasakladığı zaman baba özellikle çocuğun yanında, "Aman canım ne olacak yapsın" dediğinde çocuk bunu kullanıyor ve örneğin annenin orada otoritesi zayıflayabiliyor, böyle bir durumda anneye karşı agresyon görülebiliyor. Çünkü anne çocuğu engelleyen bir unsur haline geliyor.[/b]
[b]Kardeş kıskançlığı sebebiyle: Kardeş etkeni varsa işin içinde çocuğun asabiyeti yine artabiliyor. Her çocuk mutlaka yeni bir kardeş gelince bu duyguyu hissediyor. Kardeşini kıskanıyor, bu bazen çok üst seviyelere, kardeşe zarar vermeye kadar çıkabiliyor. Özellikle anne babaların tutum hataları da durumu pekiştirebiliyor. "Sen büyüksün yapmaman lazım" gibi ifadeler aslında temelinde bir savunma da içerebiliyor kendileriyle ilgili,onun için asabiyeti daha çok artırıyor.[/b]
Uzm. Psk.Aynur Sayım