Suç işleyen faillerin tespitinde kullanılacak yöntemlerin ne kadar önemli olduğu ortadadır. Bilimsel yöntemlerin yeterince gelişmediği ülkelerde, suç faillerinin yakalanmasında, insanlık dışı psikolojik ya da fiziksel işkence yöntemlerine başvurulduğu görülmektedir. İnsan haklarının en iyi şekilde korunmaya çalışıldığı günümüzde bu tür durumlar bütün dünyanın tepkisini çekmekte ve hatta milletler arası bir takım yaptırımlara sebebiyet verebilmektedir.
Son yıllarda ülkemizde suç faillerinin yakalanmasında kullanılan bilimsel yöntemler konusunda büyük atılımlar yapmıştır ve her geçen gün de teknoloji ile birlikte bu yöntemler hızla geliştirilmektedir. Özellikle olay yeri incelemesinde ve olay yerlerinden elde edilen suç delillerinin değerlendirilmesinde dünya standartlarını yakalamıştır.
Suç işlendiği tespit edilen bir alanda, yapılan inceleme ve araştırmalar neticesinde, çok sayıda iz ve kalıntılara rastlamak mümkün olabilmektedir. "Her dokunuş bir iz bırakır" felsefesiyle hareket ederek, olay yerinde bulunan ve delil niteliği taşıyan iz ve kalıntıları, sistematik bir inceleme sonucunda toplamak ve üzerlerinde en uygun bilimsel yöntemleri kullanarak failin kimlik tespitine gidebilmektir.
Taşıdığı özellikler göz önünde bulundurulduğunda, olay yerinde bulunma ihtimali olan bütün iz ve kalıntılar arasında en önemli yeri alan ve kimlik saptamasına en elverişli olan iz: parmak izidir. Parmak izi yüz yıllardır kullanılan bir kimlik belirleme tekniğidir. Tek yumurta ikizleri de dahil olmak üzere; her insanın parmak izinin farklı oluşu, yıllarca değişmemesi dolayısı ile faillerin tespitinde yaygın olarak kullanılmaktadır.
OLAY YERLERİNDE ELDE EDİLEN PARMAK İZLERİ
Bu izler parmaklarımızın birinci boğumdan başlayan ve tırnak dibine kadar olan bölgedeki papil hatlarının üzerinden, vücutça salgılanan biyolojik sıvının çıkması ve cisimler üzerine bulaştırılmasıyla oluşur. Bu şekilde cisimler üzerinde kalan parmak izleri, çeşitli tekniklerle alınarak olaya ait bir delil olarak kullanılır.
Parmak izlerinin suçların aydınlatılmasında delil olarak kullanılma nedeni suç faillerinin kimliğini belirlemeye yöneliktir. Geçmiş yıllarda olay yerlerinde tespit edilen parmak izleri ya göründükleri gibi fotoğraflanmış ya da toz uygulanarak belirgin hale getirilmiştir. Ama yapılan araştırmalar neticesinde parmak izlerinin aranması ve geliştirilmesi için yeni teknikler bulunmuş ve bu yöntemlerin pek çoğu dünyadaki polis kuvvetleri tarafından kullanılmaya başlanmıştır.
PARMAK İZLERİ DELİL TİPLERİ
Olay yerlerinden elde edilen parmak izlerini genel olarak; kabartma izleri, görünen parmak izleri, gelişmemiş parmak izleri olmak üzere üç grupta toplamak mümkündür.
A) Kabartma Parmak İzleri
Parmağın yumuşak cisimlerle teması sonucu oluşur (Balmumu, macun, mum, sabun vb.). Bu gibi yüzeylerde parmak izinin üç boyutlu görüntüsü oluşur.
B) Görünen Parmak İzleri
Parmağın herhangi bir boyayıcı madde ile (kan, mürekkep, yağ, boya vb.) bulaşıp bir yüzeye teması sonucu oluşur
Zayıf görünen parmak izini incelemek için renkli veya eğik aydınlatma gerekli olabilir (Kameranın önüne renkli filtre koymak renkli aydınlatma ile aynı işi görür). Örneğin kandaki parmak izleri uygun bir boyama tekniği ve optik tekniklerle geliştirilebilir.
C) Gelişmemiş (Görünmeyen) Parmak İzleri
Bu izlerin görünür hale getirilmesinde kullanılacak fiziksel, kimyasal ve fıziko-kimyasal yöntemler daha çok parmak izini araştıracağımız yüzeyin cinsine bağlıdır. Örneğin; pürüzsüz ve gözeneksiz yüzeylerde (cam, plastikler, boyanmış yüzeyler, parlak metaller vb.) kullanılacak parmak izi geliştirme yöntemleri pürüzlü ve gözenekli yüzeylerde (kağıt, tahta, karton, bez parçaları ) kullanılacak parmak izi geliştirme yöntemlerinden farklıdır. Parmak izinin yaşı, (parmak izinin inceleme altına alınmasına kadar geçen süre), ayrıca parmak izini bırakan şahsın parmaklarının herhangi bir yağ, kan, meşrubat gibi. sıvılara bulaşmış olması da kullanılacak yöntemin seçilmesinde göz önünde bulundurulması gereken faktörlerdendir. Bugün hala geçerli olan belli araştırma teknikleri, ter sıvıları ve vücut salgılarına ait çalışmalara dayanmaktadır.
PARMAK İZİ GELİŞTİRMEK İÇİN KULLANILAN İŞLEMLER
Sonuçları çok değişken olan bu yöntemler parmak izi uzmanlarınca denenmekte ve kullanılmaktadır. Nesnelerin yapısına, yüzeyine ve ortamın koşullarına göre değişiklik göstermektedir. Bu yöntemler;
1. Görsel inceleme
2. Fiziksel belirteci
3. Parlaklık araştırması
4. Küçük parçacık belirteci
5. Gentian moru
6. Gümüş nitrat
7. Sudan siyahı
8. Amido siyahı
9. İyot
10. Ninhydrin
11. Süper yapıştırıcı
12. Tozlar
Görsel inceleme: Nesnelere herhangi bir parmak izi geliştirme yöntemi uygulamadan önce her zaman, her zeminde görsel inceleme yapılır. Bazı görebileceğimiz izlerin keşfini sağlar, kullanışlı parmak izi varsa fotoğrafı çekilir.
Fiziksel belirteci: Gümüş temelli sulu belirteçtir, sebaceus salgısının bileşenleri ile reaksiyona girerek gri gümüş kalıntı oluşturur. Yöntem genel olarak gözenekli yüzeyler (kağıt, karton ve ham odunda) üzerinde kullanılır.
Parlaklık araştırması: Doğal gelişmemiş parmak izleri, bazı kimyasal bileşenlere çevrenin yol açtığı lekelenmelerle sonradan çöken kalıntılar oluşturur. Bunlar uygun aydınlatmaya bağlı olarak bulunabilir, yada geliştirilebilir.
Küçük parçacık belirteci: Deterjan çözeltisi içinde ince molibdenumdisülfat tanecikleri bulunan bir süspansiyondur. Gelişmemiş parmak izlerinin yağlı bileşenleri ile etkileşerek kalıntı oluşturur. Eski izlerden çok yeni izler üzerinde etkilidir.
Gentian moru: Gention moru sebaceus salgısının yağlı bileşimlerini boyayarak koyu mor görüntü oluşturan bir boyadır. Yapışkan bantın yapışkan yüzeyi üzerindeki gelişmemiş parmak izlerinin geliştirilmesinde çok etkilidir.
Gümüş nitrat: Gümüş nitrat (AgNO3) gelişmemiş parmak izindeki kloritlerle (NaCI, KCI), reaksiyona girerek gümüş klorit (AgCI) oluşur. Pozlandırılıp kurutulduktan sonra, gümüş serbest kalır ve papil hatları siyah çizgiler halinde belirir.
Sudan siyahı: Sebaceus terinin yağlı bileşenlerini lekeleyerek mavi-siyah bir görüntü oluşturan boyadır. Gelişmemiş parmak izi taramasında diğer bazı proseslerden daha az etkilidir.
Amido siyahı: Geliştirilmesi gereken kanlı parmak izlerinin üzerinde kullanılır. Amido siyahı, kandaki proteinleri boyayıp mavi- siyah renk oluşturan bir renk vericidir. Diğer tekniklerle birlikte gelişmemiş kanlı parmak izleri araştırırken kullanılır.
İyot: İyot buharı gelişmemiş parmak izleri tarafından fiziksel olarak emilir. İyot buharı terdeki maddelerle birleşerek iz kalıntılarına uygun renk oluşturur. İyot aynı zamanda doymamış yağlarlada reaksiyon oluşturarak turuncu-kahverengi bir görüntü oluşturur.
Ninhydrin: Ninhydrin belirtici, kağıt ve bazı diğer gözenekli yüzeyler için genel amaçlı belirteçtir, Parmak izindeki aminoasitler ve bunların parçalanması ile oluşan bileşikler ile ninhydrin reaksiyona girer. Gelişecek parmak izi gelişim şartlarına göre portakal renginden mora kadar değişen bir renkli iz oluşur. Parmak izinin tam gelişmesi uzun sürebilir.
Süper yapıştırıcı: Süper yapıştırıcı buharı, etil ya da metil cyanoacrylate bazı parmak izleri üzerinde polimerleşerek beyaz bir kalıntı oluşturur. Bu polimerizas-yonun gelişmemiş parmak izi içindeki su ve diğer bileşenlerin katalizorlüğü ile oluştuğu düşünülmektedir. Yöntemin etkinliği büyük ölçüde parmak izinin yaşına ve işlem koşullarına bağlıdır.
Tozlar: Gelişmemiş parmak izlerinin geliştirilmesi için pek çok tipte toz kullanılmaktadır. Taze parmak izlerinde parmak izlerinin sulu birleşenleri tozların yapışkanlığı, daha eski izlerde ise sebaceaus salgısının yağlı kalıntıları temel olarak tozlarla etkileşir.
DELİL OLARAK PARMAK İZLERİ
Parmak izi modeli eşsizdir ve kişiseldir (tek yumurta ikizlerindeki durum da olduğu gibi iki parmak izi genel olarak benzer olabilir, ancak birbirinin aynı olamaz). Parmak izlerini eşsiz yapan kabartma çizgilerinin karakteristik özellikleri ve ince ayrıntılarıdır. Bunlara özellik noktaları denir.
Parmak izlerinin sınıflandırılmasında belirlenen genel özellikler sayesinde bir parmak izi üzerinde kimlik tespiti yapan polis, bütün dosyaları incelemektense birkaç benzerlikten yola çıkarak sonuca ulaşır. Belirlenen her grup, sonradan değişik faktörlere ayrılabilir (Örneğin kabartma sayısı, papillerin sayısı, Galton çizgisi vs.).
Parmak izi, kimlik belirlemek dışında çeşitli suçların aydınlatılmasında önemli roller oynamaktadır.
Olay yerinde bulunan bir parmak izinin arşivden aranarak bulunması halinde karşılaştırma yapılabilir ve gerçek failin kimliğine ulaşılır. Bilinen şüpheli kişilerin parmak izleri ile karşılaştırılır. Aynı kişi tarafından işlendiği düşünülen suçlarda değişik olay yerlerinden parmak izleri toplanır ve karşılaştırılması yapılır. Faili bilinmeyen suçlarda elde edilen parmak izleri yeni suçlardan elde edilen parmak izleriyle karşılaştırılır. Değişik kişilerce işlenen ve bir grup işi olduğu düşünülen suçlardaki parmak izleri karşılaştırılır. Kimliği bilinmeyen kişilerin kimliğinin tespitinde kullanılır, ayrıca kimliği belirsiz cesetlerin kimliklerinin tespitinde de yararlanılmaktadır.
PARMAK İZİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
Olay veya suç yerinde bulunan parmak izlerinin, şahsın teşhis ve tespitinde önemli olduğu için, o izin hangi şahsa ait olduğunun tespit edilmesi önemlidir.
Sanığın bırakmış olduğu parmak izleri tespit edildikten sonra formüle edilir ve o formülde iz aranır. Sonra ya şüpheli kimselerin parmak izleri ile karşılaştırılır veya parmak izi bürolarındaki izler ile karşılaştırılarak iz sahibi araştırılır. Bulunmazsa saklanarak sonradan alınan izler ile karşılıklı tetkiki yapılır.
Karşılaştırmayı aynı elin aynı parmaklarında yapmak mümkündür. Olay yerinde alınan izin gurubu ve formülü tespit edilir. Bu iz ile aynı gurup ve formüldeki izler karşılaştırılır. İzin merkezi tespit edilerek benzerlikler aranır. Karşılaştırılan iki iz arasında ilk bakışta göze çarpan farkların bulunması bu izleri birbirinden uzaklaştırır.
İzlerde benzemeyen birkaç noktanın bulunması bu iki izin farklı izler olduğunu söylemeye yeterlidir. İki izin aynı parmağa ait olduğunu söyleyebilmek için, her iki iz üzerinde en az 11-12 karakteristik ortak noktanın bulunması gerekir.
İki iz arasında 8-12 ortak nokta bulunursa;
1. İzlerin temizlik ve netliği,
2. Ender rastlanan izlerden olmaları,
3. İzlerdeki delta ve merkezlerin görülebilir, gurupların tayin ve incelenebilir nitelikte olmaları,
4. Ter deliklerinin (por) mevcut olması,
5. Papil aralan mesafelerinin fark edilebilmesi, papillerin yönleri ve çatalların açıları her iki izde benzer olması.
Şayet iki iz arasında, az sayıda ortak nokta bulunursa, bu parmak izi kimlik tespitinde kesin bir delil olarak kullanılamaz, fakat büyük ihtimalle şahsın sanık olduğu düşünülür, diğer delillerle kuvvetlendirilmelidir
KARŞILAŞTIRMA YÖNTEMLERİ
Parmak izleri arasındaki karşılaştırmayı iyi bir şekilde hatasız yapmak için bazı yöntemler geliştirilmiştir. Bunlar;
1- Büyüteç yardımı ile; bir büyüteç yardımıyla iki ize bakılır. Ortak karakteristik noktalar izler üzerinde işaretlenir. Ortak benzer karakteristik noktanın oluşu iki izin aynı parmağa ait olduğunu ispatlar. Kriminal laboratuarlarda genellikle bu yöntem kullanılmaktadır.
2- Fotoğraf yardımı ile; bu yöntem genelde olay yerinden izin fotoğrafı alındığında karşılaştırılması yapılacak izin fotoğrafıyla karşılaştırma yapılır. Burada fotoğraflar büyütülür. Sonra -birinci maddedeki gibi benzer karakteristik noktalar tespit edilir
3- Projeksiyon yöntemi ile; izlerin fotoğrafı alındıktan sonra projeksiyon ile büyütülerek perdeye yan yana ve üst üste düşürülerek benzer noktaların birleşmesi sağlanır.
4- Streoskopik yöntemi ile; izler çok net, benzer noktalar belirgin ise kesin teşhis için streoskopi aletinde izler yan yana konarak bakılır. Netlik sağlandıktan sonra relieflikte her iki izin tek görüntüsünde hiç bir kabartmanın bulunmaması iki izin aynı parmağa ait olduğu sonucunu gösterir.
5- Mulaj yöntemi ile; iz üzerinde nokta, hat, çatal, adacık gibi karakteristik şekillerin bulundukları yerler iki şekilde işaretlenir;
a- Karakteristik noktaların bulundukları yerler toplu iğne ile delinir. iki iz üst üste konduğunda aynı yerler deliniyorsa,
b- Her iki iz üzerinde selofan kağıt konur, izler bu kağıda aktarılır, a’daki gibi uyum sağlanır, karakteristik noktalar çakışıyorsa izler aynı parmağa ait denir.