Mistisizm kelimesi eski Yunanca'dan alınmadır. "Dilsiz olmak, konuşmamak, dudakları ve gözleri yummak" gibi anlamlara gelir. Terim olarak ise, insanı ahlâken yüceltme, rûhî saâdete erdirme, özündeki hakîkati kavratma, görünen dünyânın üstünde ve ötesinde görünmeyenin şuûruna erdirme çabasıdır. Dinlerin derûnî ve rûhânî yönüdür. Bu bakımdan din fikri nasıl insanlık kadar eski ise, mistisizm ve rûhânî hayât da o kadar eskidir. Dinsiz bir toplum olmadığı gibi, mistik tarafı, rûhânî hayâtı bulunmayan bir din de mevcud değildir. İlâhî menşe'li dinlerde olduğu gibi beşerî dinlerde de vardır. "Mistik tecrübe" denilen rûhî duyuş ve derûnî anlayışın mâhiyeti bütün dinlerde ve felsefî sistemlerde benzerlikler arz etmektedir. Farklılık, mistiklerin yetiştikleri kültür ve medeniyet ortamından etkilenme sonucu ortaya çıkan tezâhürlerde ve mânevî hâlleri yorumlamadadır. Mistisizm, riyâzat ve mücâhede denilen usullerle insan rûhunun ahlâken yükselmesini sağlamaya çalışır. Bu riyâzat ve mücâhedeler insanı, içindeki yüce hakîkatte fânî olmaya ve onu aklen değil, zevkan bilmeye götürür. Bunun sonucu rûhî saâdettir. Bunun târifi yapılamaz, ancak yaşanılarak kavranılır. MİSTİSİZMİN ÖZELLİKLERİ 1. Her mistik sistemin kendine göre bir takım ah değerleri vardır. Bu ahlâkî değerlere ulaşmak, nefsin riyâzatle temizlenmesi şartına bağlıdır. 2. Ahlâkî yükseliş için yapılan riyâzatin sonucu mutlak hakîkatte fânî olmaktır. 3. Hakîkati, akla ait olan istidlal ve nazar yoluyla değil kalbe ait keşf, zevk ve mânevî tecrübe ile kavramaya çalışmak gerekir. 4. Mutlak varlıkta fânî olma sonucu insanda târifi imkansız bir itmi'nan, sükun ve huzur hâli meydana gelir. 5. Mistik tecrübeler genellikle remzî ifâde ve sembollerle anlatılır. Bunun sebebi de, mistiklerin yaşadıkları mânevî zevki ehil olmayandan gizlemek düşüncesidir. TASAVVUF - MİSTİSIZM FARKI Tasavvuf ile mistisizm çoğu zaman karıştırılarak aynı sayılsa da aralarında bir takım farklar vardır. Bu farklardan başlıcaları şunlardır: 1. Tasavvuf, insana rûhî bir yükselme sağladığı hâlde, mistisizmde gelip geçici hazlar vardır. 2. Mistisizm'de ıstırap önem taşıdığı hâlde tasavvufta ıstırabın özel bir yeri yoktur. 3. Tasavvufta terbiye metotları fertlerin karakter yapılarına göre farklılık arz ettiği hâlde, mistisizmde bu farklılık ve zenginlik yoktur. 4. Tasavvufta mânevî yükseliş için ferdî gayret esas olduğu hâlde mistisizmde değildir. 5. Mistik sadece vecd ehli olduğu hâlde, sûfî hem vecd ehli, hem de ilim talibidir. 6. Tasavvufta zikir ve şeyh ile birlikte bulunmak (sohbet) esastır. Mistisizmde böyle bir esas yoktur. 7. Mistisizm, rûhun cesede hakîmiyetini sağlama ameliyesidir. Tasavvuf ise rûhun arıtılıp Hakk'a vuslata erdirilmesidir.
* Kaynak: Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar; Prof. Dr. H. Kamil YILMAZ; Ensar Neşriyat
* Kaynak: Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar; Prof. Dr. H. Kamil YILMAZ; Ensar Neşriyat