1. KOLESTEROL NEDİR?
Kolesterol kanda dolaşan bir yağ maddesidir ve vücudumuzu oluşturan hücrelerin önemli bir yapı taşıdır. Kolesterol iki yoldan oluşmaktadır. Birincisi karaciğer yoluyla olup, bu vücudumuzdaki kolesterolün %75’ini oluşturur. Kolesterolün geri kalan %25’lik kısmı ise yediğimiz yiyecekler yoluyla meydana gelir. Kolesterolü kabaca iyi ve kötü kolesterol diye ikiye ayırabiliriz. Kötü kolesterol ya da LDL-K, kalp krizi ve inme sıklığını artırırken, iyi kolesterol ya da HDL-K ise kalp krizi ve inmeyi azaltmaktadır. Trigliserid ise kanda dolaşan diğer bir yağ maddesi olup, yüksekliği kalp krizi ve inme riskini artırmaktadır.
2. KOLESTEROL YÜKSEKLİÄžİ NELERE YOL AÇAR?
Vücudumuzdaki hücrelerin fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için kolesterole ihtiyacı vardır. Fakat bu kolesterol gereğinden fazla olursa damarların duvarlarında birikerek ‘aterosklerotik plak’ dediğimiz yapıları oluşturur. Bu plaklar zamanla büyüyerek damar boşluğunu daraltır. Bu daralma bazen yavaş, bazen de plağın yırtılıp kanla temasa geçmesi halinde hızlı olabilmektedir. Damar boşluğunun hızlı ya da yavaş daralması sonucu bu damar yapılarının beslemiş olduğu organlara yeterli kan gitmemekte, bunun sonucunda kalp krizi ya da inme gibi hayatı tehdit edici durumlar oluşmaktadır.
3. KOLESTEROL YÜKSEKLİÄžİ NEDEN ÖNEMLİDİR?
Kan kolesterol düzeyinin yüksek olması kalp damar hastalığı riskini arttırır. Kişinin kolesterol düzeyi ne kadar yüksekse, kalp hastalığı olma ihtimali de o kadar yükselir. Türkiye’de erkek ve kadında birinci sırada gelen ölüm nedeni kalp damar hastalığıdır.
4. NORMAL KAN KOLESTEROL DÜZEYLERİ NE OLMALIDIR?
Kan total kolesterol, LDL-K ve HDL-K düzeyleri aşağıdaki gibi sınıflanır:
Total Kolesterol
Normal: 200 mg/dl’den düşük
Sınırda yüksek: 200-240 mg/dl
Yüksek: 240 mg/dl’den yüksek
LDL Kolesterol
Normal: 130 mg/dl den düşük
Sınırda yüksek: 130-159 mg/dl
Yüksek: 160 mg/dl ve üzeri
HDL Kolesterol
Normal: 40 mg/dl’den yüksek
Yüksek: 60 mg/dl’den yüksek
5. HDL-K DE BİR KOLESTEROL OLDUÄžUNA GÖRE NASIL İYİ KOLESTEROL OLABİLMEKTEDİR?
Kandaki kolesterollerin etkilerine bakıldığında, bunun cevabı kolaylıkla bulunabilir. LDL-K karaciğerde üretilmekte ve kana verilmektedir. Kana verildikten sonra bu LDL-K kan damarlarının duvarlarında birikmektedir. Damarlardaki bu birikintiler “aterosklerotik plak” olarak adlandırılmakta ve bunların büyümesi halinde damar boşluğu daralmaktadır. HDL-K, LDL-K’ün tam tersi etkiye sahiptir. Kanda dolaşan kolesterolü toplayıp, vücuttan atılmasını sağlamak üzere karaciğere getirmektedir. Böylece kan damarlarının kolesterolün zararlı etkilerine maruz kalmasını azaltmaktadır.
6. İYİ KOLESTEROL (HDL-K) - KÖTÜ KOLESTEROL (LDL-K) NEDİR?
Kolesterol karaciğerden hücrelere ve hücrelerden tekrar karaciğere kan yoluyla taşınır. Kolesterol ve diğer yağlar kanda erimedikleri için lipoprotein denen paketler halinde taşınırlar. Bunlardan kolesterolü taşıyanlar iki cinstir: Kötü kolesterol olarak bilinen LDL-K ve iyi kolesterol olarak bilinen HDL- K.
LDL-K kanda kolesterolü taşıyan başlıca pakettir. Kanda yüksek olduğu zaman damarların iç yüzüne yapışıp buralarda plaklar oluşturur. Kolesterol dışındaki bazı maddelerin de eklenmesiyle bu plaklar büyür ve bunlar üzerinde oluşan çatlaklarda oluşan pıhtılar damarları tıkar. Çağımızda çok yaygın olan bu hastalık “damar sertliği” olarak bilinir. Damar tıkanıklığı kalp damarlarında olmuşsa kalp krizine, beyin damarlarında olmuşsa felce neden olur.
Kandaki kolesterolün bir bölümü de HDL-K adı verilen paketlerin içinde taşınır. HDL-K damarlarda kolesterolün birikimini önler. Yapılan araştırmalar HDL-K’ü yüksek olan kişilerde kalp hastalığının daha az olduğunu göstermiştir. Türk Kardiyoloji Derneğinin yapmış olduğu araştırmalarda Türk toplumunda HDL-K değerinin düşük olduğu gözlenmiştir. Sigara içme ve şişmanlık iyi kolesterolü düşürür, düzenli egzersiz yükseltir.
7. İYİ KOLESTEROL YA DA HDL-K DÜŞÜK DEMEK İÇİN HANGİ DEÄžERİN ALTINDA OLMASI GEREKMEKTEDİR?
HDL-K düşüklüğü için erkek ve kadınlarda farklı değerler vardır. Kadınlarda 50 mg/dl, erkeklerde 40 mg/dl’nin altında olması durumunda HDL-K düşüklüğünden bahsedilmektedir. Türk toplumunda genel olarak HDL-K değerleri daha düşük bulunmaktadır.
8. KOLESTEROL RİSKİ NASIL TAHMİN EDİLMEKTEDİR?
Önceki çalışmalarda daha ucuz ve kolay olduğu için riski belirlemede total kolesterol ölçülürdü. Artık LDL-K ve HDL-K değerlerine kolaylıkla bakılmaktadır. LDL-K değerlerindeki her 10 mg/dl’lik artış, kalp krizi riskini yaklaşık %20 oranında artırmaktadır. Buna karşılık HDL-K değerlerindeki yükseklikle birlikte kalp krizi riskinde azalma olmaktadır. HDL-K her 1 mg/dl’lik artış kalp damar hastalığı gelişme riskini %2-3 oranında azaltmaktadır.
9. YAŞAM TARZI DEÄžİŞİKLİKLERİ KOLESTEROL DEÄžERLERİNİ DÜŞÜRÜR MÜ?
Yağlı besinlerin azaltılması, sıvı yağların tercih edilmesi, aşırı kalorili yiyeceklerden kaçınılması, düzenli egzersiz yapılması, kilonun azaltılması gibi hayatımızda yapacağımız olumlu değişiklikler özellikle HDL-K’ü yükseltirken, trigliserid değerlerini düşürmektedir. Diyetimize dikkat edersek ve düzenli egzersiz yaparsak LDL-K değerlerinde %10 -15’lik bir azalma sağlayabiliriz.
10. KOLESTEROLÜN İLAÇLA TEDAVİSİ GEREKLİ MİDİR?
Yeterli diyete ve egzersize rağmen kan yağlarında hedeflenen değerlere çoğu zaman ulaşılamamaktadır. Bu durumda ilaç tedavisi gereklidir.
11. İLAÇLA TEDAVİDE HANGİ İLAÇLAR KULLANILMAKTADIR?
Kolesterolü düşürmek için birkaç çeşit ilaç kullanılmaktadır. Bunlar içerisinde statin olarak adlandırılan ilaçlar, en çok kullanılan ve bugün için LDL-K’ü en çok düşüren ilaçlardır. Bu ilaçlar karaciğerde kolesterol yapımını azaltarak etki gösterirler. Kullanılan dozlar LDL-K’de %25-50 azalma, HDL-K’de %5-10 oranında yükselme sağlar. Statinler dışında farklı ilaçlar da kullanılabilir. Özellikle kolesterolün bağırsaklardan kana geçişini azaltan ilaçlar (ezetimibe) popüler olmaya başlamıştır. Bu ilaçların özellikle statinlerle birlikte kullanımında LDL-K’de belirgin düşüşler izlenmektedir.
12. KOLESTEROL DÜŞÜRÜCÜ İLAÇLARIN BİRBİRLERİNE KARŞI BİR ÜSTÜNLÜÄžÜ VAR MIDIR?
Bugün için LDL-K’ü en çok düşüren ilaçlar statinlerdir. LDL-K düşürücü etkiler bakımından bu ilaçlar arasında fark vardır. Şu an için önemli olan, hedeflenen LDL-K değerlerine ulaşmaktır. Bunun için kullanılan statinlerin dozları artırılarak ya da başka gruptan ilaçlarla (bağırsaktan kolesterol emilimini azaltan ilaçlar) birlikte kullanılarak istenilen hedefe ulaşılmaya çalışılmalıdır.
13. KOLESTEROL DEÄžERİMİZ NE KADAR DÜŞÜK OLMALI? HERKES İÇİN BİR NORMAL YA DA ANORMAL DEÄžER VAR MIDIR?
Tüm hastalar için belirlenen normal ya da anormal değer yoktur. Hastada kolesterol hastalığı dışındaki hastalıklarına bakılarak hedef LDL-K değeri belirlenir. Bunun yanında hastanın ileriki yıllarda kalp krizi geçirme riskini belirlemede kullanılan bazı tablolar vardır. Bu tablolara göre hastanın kalp krizi geçirme riski yüksekse, bu hastaların LDL-K değerlerinin daha düşük tutulması gerekir. Sadece kolesterol yüksekliği olanlarda hedef değer, LDL-K’ün 160 mg/dl’nin altında olmasıdır. Diyabeti (şeker hastalığı), koroner kalp hastalığı gibi hastalığı olanlarda LDL-K değerinin 100 mg/dl’nin altında olması yeterli görülse de, artık bu değerler daha da aşağı çekilmektedir. Diyabeti ve koroner kalp hastalığı olan hastalarda LDL-K hedef değeri daha da düşük olup, 70 mg/dl hatta daha da düşük olması gerektiği yönünde yapılmış çalışmalar vardır. İstenilen LDL-K değerleri ve kalp krizi geçirme riski konusunda doktorunuzla ayrıntılı olarak görüşmeniz önerilir.
14. HDL-K DÜŞÜKLÜÄžÜNDE NE YAPILMASI GEREKMEKTEDİR?
HDL-K düşüklüğü olan hastaların yapması gereken ilk şey, yaşam tarzında değişikliğidir. Uygun ve yeterli beslenmenin yanında egzersiz ve sigaranın bırakılması kolesterol değerlerinde olumlu değişikliklere yol açmaktadır. Kolesterol yüksekliğinin tedavisinde sık kullanılan ilaçlardan olan statinler, HDL-K değerlerinde sadece %5–10 mg/dl’lik artış sağlarken, sigaranın bırakılması HDL-K değerlerini %15-20 oranında yükseltmektedir. Niasinler bugün için HDL-K’ü en çok arttıran ilaçlar olup, HDL-K değerlerini %45 oranında yükseltebilmektedir. Ancak bu grup ilaçlar Türkiye’de bulunmamaktadır.
15. BALIK YAÄžI YA DA VİTAMİN İLAÇLARININ KOLESTEROLÜ İYİLEŞTİRİCİ ETKİLERİ VAR MIDIR?
Balık yağı kullanımında HDL-K’de kısmi bir iyileşme olmaktadır. Daha önceleri oldukça popüler olan vitaminlerin bugün için kalp hastalıklarını önlemede bir etkisi olmadığı bilinmektedir.
16. HANGİ SIKLIKLA KAN KOLESTEROL DEÄžERLERİME BAKTIRMALIYIM?
Doktorunuzun ek önerisi olmadığı sürece 20 yaş üstü insanların en az 5 yılda bir kolesterol değerlerine baktırmaları önerilmektedir.
17. TRİGLİSERİD NEDİR? NORMAL DÜZEYLERİ NE OLMALIDIR ?
Trigliserid yağın doğada bulunduğu şeklidir. Kolesterol gibi hem vücutta yapılır hem de besinlerle alınır. Trigliserid düzeyi yüksek olanlarda kalp hastalığı riski artmaktadır. Kan kolesterol düzeyi ile kalp hastalığı ilişkisi daha belirgin olduğundan, ikinci sırada hedef alınan kan yağıdır.
Trigliserid Düzeyleri
Normal: 150 mg/dl’den düşük
Sınırda yüksek: 150- 199 mg/dl
Yüksek: 200- 499 mg/dl
Çok yüksek: 500 mg/dL ve üzeri
18. NEDEN KAN YAÄžLARI BAZI KİŞİLERDE DÜŞÜK BAZILARINDA YÜKSEKTİR?
Kan Kolesterol ve trigliserid düzeyleri kalıtsal ve çevresel faktörlerin bir bileşimidir. Yağların emilimi, karaciğerde işlenmesi, yapılması, hücreler tarafından kullanılması, hücreler yıkıldıktan sonra karaciğer tarafından geri alınması çok karmaşık olaylar zinciridir. Bu zincirin çeşitli halkalarında doğuştan oluşabilen farklılıklar, kişilerin kan yağları düzeylerinin de farklı olmasına yol açar. İkinci önemli faktör de beslenme şeklidir. Günlük besin tüketimindeki yağ miktarı, kişinin kalıtsal özelliklerine göre değişebilen oranlarda kan düzeylerini belirler.
19. KOLESTEROL DÜZEYİ TOPLUMLAR ARASINDA FARKLILIK GÖSTERİR Mİ?
Çeşitli toplumların ortalama kolesterol değerleri farklıdır. Bu farklılıkta o toplumu oluşturan kişilerin kalıtsal özellikleri yanında, beslenme tarzı da rol oynar. Diyetlerinde doymuş yağ oranı fazla olan toplumların ortalama kan kolesterol düzeyleri, yağ tüketimi düşük olanlara göre daha yüksektir. Bu nedenle bu toplumlardaki kalp damar hastalığı sıklığı da daha yüksektir.
20. KAN KOLESTEROL DÜZEYİNİN DÜŞÜRÜLMESİ KALP DAMAR HASTALIÄžI OLASILIÄžINI AZALTIR MI?
Kan kolesterol düzeyinin diyetle veya ilaçlarla düşürülmesi, kalp hastalığı bulunmayanlarda hastalık oluşumunu azaltırken, kalp hastalığı bulunanlarda yaşam süresini uzatmaktadır. Toplum olarak beslenme tarzını değiştirmeyi başarabilen ve ortalama kolesterol düzeyi düşen toplumlarda kalp damar hastalığı sıklığı azalmıştır.
21. KALP DAMAR HASTALIÄžINA YOL AÇAN DİÄžER RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR?
Yaş: 45 yaşın üzerindeki erkeklerde ve 55 yaşın üzerindeki kadınlarda kalp damar hastalığı daha sıktır.
Aile hikayesi: 1. derece erkek yakınlarında 55 yaş öncesi, 1. kadın yakınlarında 65 yaş öncesi kalp hastalığı olan veya kalp hastalığından ölenlerde kalp hastalığı daha sıktır.
Sigara
Tansiyon yüksekliği: Kan basıncının 140/90 mm Hg’nın üzerinde olması
Şeker hastalığı
Şişmanlık: Kilonun boya göre fazla olması, vücuttaki yağın daha çok karın bölgesinde toplanması kalp hastalığı tehlikesini arttırır. Bel çevresinin erkeklerde 102 cm’den, kadınlarda 88 cm’den fazla olması riski yükseltir.
Bu risk faktörleri bulunan kişilerde birlikte kanda kolesterol veya trigliserid yüksekliği varsa kalp hastalığı riski katlanarak artar.
22. BESİNLERDEKİ YAÄž ÇEŞİTLERİ NELERDİR VE BUNLAR KAN KOLESTEROL DÜZEYİNİ NASIL ETKİLER?
Besinlerdeki yağlar; doymuş, tekli ve çoklu doymamış yağ asitleri içeren yağlar olmak üzere 3 çeşittir. Katı yağlarda doymuş yağlar, sıvı yağlarda doymamış yağlar fazladır. Diyetteki doymuş yağlar ve kolesterol kan kolesterol düzeyini arttırırlar. Doymuş yağlar en fazla hayvansal yağlarda bulunur. Koyun eti, sığır eti, yağlı sütten yapılmış süt ürünleri, sert margarinler doymuş yağların en çok bulunduğu besinlerdir. Sıvı yağlarda ise doymamış yağ asitleri bulunur. Ayçiçeği yağı, mısır özü yağı gibi yağlarda çoklu doymamış yağ asitleri, zeytin yağında da tekli doymamış yağ asitleri bulunur
23. SAÄžLIKLI BİR DİYETTE YAÄžLAR NE ORANDA BULUNMALIDIR?
Günlük toplam kalorinin %30’u yağlardan alınmalıdır. Bu miktar erkek için günde 55-70 gr, kadın için 50-60 gr yağ alınması demektir. Doymuş, çoklu doymamış ve tekli doymamış yağlar eşit oranda bulunmalıdır.
24. KALP HASTALIÄžINDAN KORUYUCU BİR DİYETİN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Kilosu olması gerekenden fazla olan kişiler toplam kalori alımını azaltıp, hareketlerini arttırarak kilo vermelidirler. Kilo artışı kolesterol yükseltici bir faktördür.
Etlerdeki görünen yağlar pişirilmeden önce ayrılmalı, sakatat tüketimi çok azaltılmalıdır.
Sosis, salam, sucuk gibi işlenmiş et ürünleri doymuş yağları fazla içerdiğinden az tüketilmelidir.
Tavuk, hindi ve balık eti koyun ve sığır etine tercih edilmeli. Kızartma yerine ızgara, haşlama, buğulama gibi pişirme şekilleri kullanılmalıdır.
Balık eti kalp sağlığı açısından en yararlı ettir. Ancak balık yağını ilaç olarak almak doktorunuz tarafından tedavi olarak verilmemişse önerilmez. Karides ve kabuklu deniz hayvanları kolesterolden zengindir.
Tahıl, sebze ve meyve tüketimi arttırılmalıdır. Bu besinler yağdan fakir vitamin ve posadan zengindirler. Eriyebilen posanın kolesterolü düşürdüğü çeşitli araştırmalarda gösterilmiştir. Yulaf, çavdar, fasulye, bezelye, pirinç kabuğu, turunçgiller, çilek eriyebilen posadan zengindir. Kepek, havuç, turp, lahana, karnabahar, meyve kabukları ise erimeyen posa içerirler, bu tür posanın kolesterol üzerine etkisi yoktur, ancak bağırsakların normal çalışmasını sağlar.
Tam yağlı sütten hazırlanmış süt ürünleri yerine az yağlı veya yağsız sütten hazırlananlar tercih edilmelidir. Eti az yiyen kişilerin peyniri fazla tükettikleri görülmüştür. Ülkemizde sık tüketilen tam yağlı beyaz peynir ve kaşar peynirde doymuş yağ oranı yüksektir. Az yağlı peynir ve yoğurtlar tercih edilmelidir.
Pasta, krema, dondurma çoğunlukla doymuş yağlar ve yumurta sarısı içerdiğinden az tüketilmelidir.
Haftada 3 veya 4 den fazla yumurta yenmemelidir. Yumurta sarısı kolesterolden zengindir. Yumurta beyazı protein içerdiğinden daha çok tüketilebilir.
25. KOLESTEROLÜ DÜŞÜRMEK İÇİN YAÄžDAN FAKİR DİYET UYGULAMA DIŞINDA NELER YAPILABİLİR ?
Sigara, kolesterolün damar duvarında birikmesine ve biriken yağ plaklarının çatlayarak damarı tıkamasına neden olduğundan bırakılmalıdır. Sigara içilmesi kandaki iyi kolesterol düzeyinin azalmasına neden olur. Fizik aktivitenin arttırılması kötü kolesterolün düşmesini, iyi kolesterolün yükselmesini sağlar. Günlük en az 30 dakika sürecek yürüyüş kalp hastalığı riskinizi azaltacaktır. Az miktarda alınan alkolün iyi kolesterol düzeyini yükselttiği çeşitli araştırmalarda gösterilmiştir. Ancak bu şekilde yükseltilen iyi kolesterolün kalp damar hastalığından koruyucu etkisi bilinmediğinden ve alkolün bilinen diğer zararlı etkilerinden dolayı kalp hastalığından korunmada alkol kullanımı önerilmez.
Diyet ve diğer yaşam tarzı değişikliklerine rağmen kolesterol veya trigliserid düzeyleri istenen düzeylere indirilemezse, hekimler tarafından verilen ilaçların kullanılması gerekir. Kalp krizi veya felç geçirmiş hastaların çoğunluğu bu tür ilaçları kullanmakta ve hastalıklarının tekrarlanması önlenmektedir
Kolesterol kanda dolaşan bir yağ maddesidir ve vücudumuzu oluşturan hücrelerin önemli bir yapı taşıdır. Kolesterol iki yoldan oluşmaktadır. Birincisi karaciğer yoluyla olup, bu vücudumuzdaki kolesterolün %75’ini oluşturur. Kolesterolün geri kalan %25’lik kısmı ise yediğimiz yiyecekler yoluyla meydana gelir. Kolesterolü kabaca iyi ve kötü kolesterol diye ikiye ayırabiliriz. Kötü kolesterol ya da LDL-K, kalp krizi ve inme sıklığını artırırken, iyi kolesterol ya da HDL-K ise kalp krizi ve inmeyi azaltmaktadır. Trigliserid ise kanda dolaşan diğer bir yağ maddesi olup, yüksekliği kalp krizi ve inme riskini artırmaktadır.
2. KOLESTEROL YÜKSEKLİÄžİ NELERE YOL AÇAR?
Vücudumuzdaki hücrelerin fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için kolesterole ihtiyacı vardır. Fakat bu kolesterol gereğinden fazla olursa damarların duvarlarında birikerek ‘aterosklerotik plak’ dediğimiz yapıları oluşturur. Bu plaklar zamanla büyüyerek damar boşluğunu daraltır. Bu daralma bazen yavaş, bazen de plağın yırtılıp kanla temasa geçmesi halinde hızlı olabilmektedir. Damar boşluğunun hızlı ya da yavaş daralması sonucu bu damar yapılarının beslemiş olduğu organlara yeterli kan gitmemekte, bunun sonucunda kalp krizi ya da inme gibi hayatı tehdit edici durumlar oluşmaktadır.
3. KOLESTEROL YÜKSEKLİÄžİ NEDEN ÖNEMLİDİR?
Kan kolesterol düzeyinin yüksek olması kalp damar hastalığı riskini arttırır. Kişinin kolesterol düzeyi ne kadar yüksekse, kalp hastalığı olma ihtimali de o kadar yükselir. Türkiye’de erkek ve kadında birinci sırada gelen ölüm nedeni kalp damar hastalığıdır.
4. NORMAL KAN KOLESTEROL DÜZEYLERİ NE OLMALIDIR?
Kan total kolesterol, LDL-K ve HDL-K düzeyleri aşağıdaki gibi sınıflanır:
Total Kolesterol
Normal: 200 mg/dl’den düşük
Sınırda yüksek: 200-240 mg/dl
Yüksek: 240 mg/dl’den yüksek
LDL Kolesterol
Normal: 130 mg/dl den düşük
Sınırda yüksek: 130-159 mg/dl
Yüksek: 160 mg/dl ve üzeri
HDL Kolesterol
Normal: 40 mg/dl’den yüksek
Yüksek: 60 mg/dl’den yüksek
5. HDL-K DE BİR KOLESTEROL OLDUÄžUNA GÖRE NASIL İYİ KOLESTEROL OLABİLMEKTEDİR?
Kandaki kolesterollerin etkilerine bakıldığında, bunun cevabı kolaylıkla bulunabilir. LDL-K karaciğerde üretilmekte ve kana verilmektedir. Kana verildikten sonra bu LDL-K kan damarlarının duvarlarında birikmektedir. Damarlardaki bu birikintiler “aterosklerotik plak” olarak adlandırılmakta ve bunların büyümesi halinde damar boşluğu daralmaktadır. HDL-K, LDL-K’ün tam tersi etkiye sahiptir. Kanda dolaşan kolesterolü toplayıp, vücuttan atılmasını sağlamak üzere karaciğere getirmektedir. Böylece kan damarlarının kolesterolün zararlı etkilerine maruz kalmasını azaltmaktadır.
6. İYİ KOLESTEROL (HDL-K) - KÖTÜ KOLESTEROL (LDL-K) NEDİR?
Kolesterol karaciğerden hücrelere ve hücrelerden tekrar karaciğere kan yoluyla taşınır. Kolesterol ve diğer yağlar kanda erimedikleri için lipoprotein denen paketler halinde taşınırlar. Bunlardan kolesterolü taşıyanlar iki cinstir: Kötü kolesterol olarak bilinen LDL-K ve iyi kolesterol olarak bilinen HDL- K.
LDL-K kanda kolesterolü taşıyan başlıca pakettir. Kanda yüksek olduğu zaman damarların iç yüzüne yapışıp buralarda plaklar oluşturur. Kolesterol dışındaki bazı maddelerin de eklenmesiyle bu plaklar büyür ve bunlar üzerinde oluşan çatlaklarda oluşan pıhtılar damarları tıkar. Çağımızda çok yaygın olan bu hastalık “damar sertliği” olarak bilinir. Damar tıkanıklığı kalp damarlarında olmuşsa kalp krizine, beyin damarlarında olmuşsa felce neden olur.
Kandaki kolesterolün bir bölümü de HDL-K adı verilen paketlerin içinde taşınır. HDL-K damarlarda kolesterolün birikimini önler. Yapılan araştırmalar HDL-K’ü yüksek olan kişilerde kalp hastalığının daha az olduğunu göstermiştir. Türk Kardiyoloji Derneğinin yapmış olduğu araştırmalarda Türk toplumunda HDL-K değerinin düşük olduğu gözlenmiştir. Sigara içme ve şişmanlık iyi kolesterolü düşürür, düzenli egzersiz yükseltir.
7. İYİ KOLESTEROL YA DA HDL-K DÜŞÜK DEMEK İÇİN HANGİ DEÄžERİN ALTINDA OLMASI GEREKMEKTEDİR?
HDL-K düşüklüğü için erkek ve kadınlarda farklı değerler vardır. Kadınlarda 50 mg/dl, erkeklerde 40 mg/dl’nin altında olması durumunda HDL-K düşüklüğünden bahsedilmektedir. Türk toplumunda genel olarak HDL-K değerleri daha düşük bulunmaktadır.
8. KOLESTEROL RİSKİ NASIL TAHMİN EDİLMEKTEDİR?
Önceki çalışmalarda daha ucuz ve kolay olduğu için riski belirlemede total kolesterol ölçülürdü. Artık LDL-K ve HDL-K değerlerine kolaylıkla bakılmaktadır. LDL-K değerlerindeki her 10 mg/dl’lik artış, kalp krizi riskini yaklaşık %20 oranında artırmaktadır. Buna karşılık HDL-K değerlerindeki yükseklikle birlikte kalp krizi riskinde azalma olmaktadır. HDL-K her 1 mg/dl’lik artış kalp damar hastalığı gelişme riskini %2-3 oranında azaltmaktadır.
9. YAŞAM TARZI DEÄžİŞİKLİKLERİ KOLESTEROL DEÄžERLERİNİ DÜŞÜRÜR MÜ?
Yağlı besinlerin azaltılması, sıvı yağların tercih edilmesi, aşırı kalorili yiyeceklerden kaçınılması, düzenli egzersiz yapılması, kilonun azaltılması gibi hayatımızda yapacağımız olumlu değişiklikler özellikle HDL-K’ü yükseltirken, trigliserid değerlerini düşürmektedir. Diyetimize dikkat edersek ve düzenli egzersiz yaparsak LDL-K değerlerinde %10 -15’lik bir azalma sağlayabiliriz.
10. KOLESTEROLÜN İLAÇLA TEDAVİSİ GEREKLİ MİDİR?
Yeterli diyete ve egzersize rağmen kan yağlarında hedeflenen değerlere çoğu zaman ulaşılamamaktadır. Bu durumda ilaç tedavisi gereklidir.
11. İLAÇLA TEDAVİDE HANGİ İLAÇLAR KULLANILMAKTADIR?
Kolesterolü düşürmek için birkaç çeşit ilaç kullanılmaktadır. Bunlar içerisinde statin olarak adlandırılan ilaçlar, en çok kullanılan ve bugün için LDL-K’ü en çok düşüren ilaçlardır. Bu ilaçlar karaciğerde kolesterol yapımını azaltarak etki gösterirler. Kullanılan dozlar LDL-K’de %25-50 azalma, HDL-K’de %5-10 oranında yükselme sağlar. Statinler dışında farklı ilaçlar da kullanılabilir. Özellikle kolesterolün bağırsaklardan kana geçişini azaltan ilaçlar (ezetimibe) popüler olmaya başlamıştır. Bu ilaçların özellikle statinlerle birlikte kullanımında LDL-K’de belirgin düşüşler izlenmektedir.
12. KOLESTEROL DÜŞÜRÜCÜ İLAÇLARIN BİRBİRLERİNE KARŞI BİR ÜSTÜNLÜÄžÜ VAR MIDIR?
Bugün için LDL-K’ü en çok düşüren ilaçlar statinlerdir. LDL-K düşürücü etkiler bakımından bu ilaçlar arasında fark vardır. Şu an için önemli olan, hedeflenen LDL-K değerlerine ulaşmaktır. Bunun için kullanılan statinlerin dozları artırılarak ya da başka gruptan ilaçlarla (bağırsaktan kolesterol emilimini azaltan ilaçlar) birlikte kullanılarak istenilen hedefe ulaşılmaya çalışılmalıdır.
13. KOLESTEROL DEÄžERİMİZ NE KADAR DÜŞÜK OLMALI? HERKES İÇİN BİR NORMAL YA DA ANORMAL DEÄžER VAR MIDIR?
Tüm hastalar için belirlenen normal ya da anormal değer yoktur. Hastada kolesterol hastalığı dışındaki hastalıklarına bakılarak hedef LDL-K değeri belirlenir. Bunun yanında hastanın ileriki yıllarda kalp krizi geçirme riskini belirlemede kullanılan bazı tablolar vardır. Bu tablolara göre hastanın kalp krizi geçirme riski yüksekse, bu hastaların LDL-K değerlerinin daha düşük tutulması gerekir. Sadece kolesterol yüksekliği olanlarda hedef değer, LDL-K’ün 160 mg/dl’nin altında olmasıdır. Diyabeti (şeker hastalığı), koroner kalp hastalığı gibi hastalığı olanlarda LDL-K değerinin 100 mg/dl’nin altında olması yeterli görülse de, artık bu değerler daha da aşağı çekilmektedir. Diyabeti ve koroner kalp hastalığı olan hastalarda LDL-K hedef değeri daha da düşük olup, 70 mg/dl hatta daha da düşük olması gerektiği yönünde yapılmış çalışmalar vardır. İstenilen LDL-K değerleri ve kalp krizi geçirme riski konusunda doktorunuzla ayrıntılı olarak görüşmeniz önerilir.
14. HDL-K DÜŞÜKLÜÄžÜNDE NE YAPILMASI GEREKMEKTEDİR?
HDL-K düşüklüğü olan hastaların yapması gereken ilk şey, yaşam tarzında değişikliğidir. Uygun ve yeterli beslenmenin yanında egzersiz ve sigaranın bırakılması kolesterol değerlerinde olumlu değişikliklere yol açmaktadır. Kolesterol yüksekliğinin tedavisinde sık kullanılan ilaçlardan olan statinler, HDL-K değerlerinde sadece %5–10 mg/dl’lik artış sağlarken, sigaranın bırakılması HDL-K değerlerini %15-20 oranında yükseltmektedir. Niasinler bugün için HDL-K’ü en çok arttıran ilaçlar olup, HDL-K değerlerini %45 oranında yükseltebilmektedir. Ancak bu grup ilaçlar Türkiye’de bulunmamaktadır.
15. BALIK YAÄžI YA DA VİTAMİN İLAÇLARININ KOLESTEROLÜ İYİLEŞTİRİCİ ETKİLERİ VAR MIDIR?
Balık yağı kullanımında HDL-K’de kısmi bir iyileşme olmaktadır. Daha önceleri oldukça popüler olan vitaminlerin bugün için kalp hastalıklarını önlemede bir etkisi olmadığı bilinmektedir.
16. HANGİ SIKLIKLA KAN KOLESTEROL DEÄžERLERİME BAKTIRMALIYIM?
Doktorunuzun ek önerisi olmadığı sürece 20 yaş üstü insanların en az 5 yılda bir kolesterol değerlerine baktırmaları önerilmektedir.
17. TRİGLİSERİD NEDİR? NORMAL DÜZEYLERİ NE OLMALIDIR ?
Trigliserid yağın doğada bulunduğu şeklidir. Kolesterol gibi hem vücutta yapılır hem de besinlerle alınır. Trigliserid düzeyi yüksek olanlarda kalp hastalığı riski artmaktadır. Kan kolesterol düzeyi ile kalp hastalığı ilişkisi daha belirgin olduğundan, ikinci sırada hedef alınan kan yağıdır.
Trigliserid Düzeyleri
Normal: 150 mg/dl’den düşük
Sınırda yüksek: 150- 199 mg/dl
Yüksek: 200- 499 mg/dl
Çok yüksek: 500 mg/dL ve üzeri
18. NEDEN KAN YAÄžLARI BAZI KİŞİLERDE DÜŞÜK BAZILARINDA YÜKSEKTİR?
Kan Kolesterol ve trigliserid düzeyleri kalıtsal ve çevresel faktörlerin bir bileşimidir. Yağların emilimi, karaciğerde işlenmesi, yapılması, hücreler tarafından kullanılması, hücreler yıkıldıktan sonra karaciğer tarafından geri alınması çok karmaşık olaylar zinciridir. Bu zincirin çeşitli halkalarında doğuştan oluşabilen farklılıklar, kişilerin kan yağları düzeylerinin de farklı olmasına yol açar. İkinci önemli faktör de beslenme şeklidir. Günlük besin tüketimindeki yağ miktarı, kişinin kalıtsal özelliklerine göre değişebilen oranlarda kan düzeylerini belirler.
19. KOLESTEROL DÜZEYİ TOPLUMLAR ARASINDA FARKLILIK GÖSTERİR Mİ?
Çeşitli toplumların ortalama kolesterol değerleri farklıdır. Bu farklılıkta o toplumu oluşturan kişilerin kalıtsal özellikleri yanında, beslenme tarzı da rol oynar. Diyetlerinde doymuş yağ oranı fazla olan toplumların ortalama kan kolesterol düzeyleri, yağ tüketimi düşük olanlara göre daha yüksektir. Bu nedenle bu toplumlardaki kalp damar hastalığı sıklığı da daha yüksektir.
20. KAN KOLESTEROL DÜZEYİNİN DÜŞÜRÜLMESİ KALP DAMAR HASTALIÄžI OLASILIÄžINI AZALTIR MI?
Kan kolesterol düzeyinin diyetle veya ilaçlarla düşürülmesi, kalp hastalığı bulunmayanlarda hastalık oluşumunu azaltırken, kalp hastalığı bulunanlarda yaşam süresini uzatmaktadır. Toplum olarak beslenme tarzını değiştirmeyi başarabilen ve ortalama kolesterol düzeyi düşen toplumlarda kalp damar hastalığı sıklığı azalmıştır.
21. KALP DAMAR HASTALIÄžINA YOL AÇAN DİÄžER RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR?
Yaş: 45 yaşın üzerindeki erkeklerde ve 55 yaşın üzerindeki kadınlarda kalp damar hastalığı daha sıktır.
Aile hikayesi: 1. derece erkek yakınlarında 55 yaş öncesi, 1. kadın yakınlarında 65 yaş öncesi kalp hastalığı olan veya kalp hastalığından ölenlerde kalp hastalığı daha sıktır.
Sigara
Tansiyon yüksekliği: Kan basıncının 140/90 mm Hg’nın üzerinde olması
Şeker hastalığı
Şişmanlık: Kilonun boya göre fazla olması, vücuttaki yağın daha çok karın bölgesinde toplanması kalp hastalığı tehlikesini arttırır. Bel çevresinin erkeklerde 102 cm’den, kadınlarda 88 cm’den fazla olması riski yükseltir.
Bu risk faktörleri bulunan kişilerde birlikte kanda kolesterol veya trigliserid yüksekliği varsa kalp hastalığı riski katlanarak artar.
22. BESİNLERDEKİ YAÄž ÇEŞİTLERİ NELERDİR VE BUNLAR KAN KOLESTEROL DÜZEYİNİ NASIL ETKİLER?
Besinlerdeki yağlar; doymuş, tekli ve çoklu doymamış yağ asitleri içeren yağlar olmak üzere 3 çeşittir. Katı yağlarda doymuş yağlar, sıvı yağlarda doymamış yağlar fazladır. Diyetteki doymuş yağlar ve kolesterol kan kolesterol düzeyini arttırırlar. Doymuş yağlar en fazla hayvansal yağlarda bulunur. Koyun eti, sığır eti, yağlı sütten yapılmış süt ürünleri, sert margarinler doymuş yağların en çok bulunduğu besinlerdir. Sıvı yağlarda ise doymamış yağ asitleri bulunur. Ayçiçeği yağı, mısır özü yağı gibi yağlarda çoklu doymamış yağ asitleri, zeytin yağında da tekli doymamış yağ asitleri bulunur
23. SAÄžLIKLI BİR DİYETTE YAÄžLAR NE ORANDA BULUNMALIDIR?
Günlük toplam kalorinin %30’u yağlardan alınmalıdır. Bu miktar erkek için günde 55-70 gr, kadın için 50-60 gr yağ alınması demektir. Doymuş, çoklu doymamış ve tekli doymamış yağlar eşit oranda bulunmalıdır.
24. KALP HASTALIÄžINDAN KORUYUCU BİR DİYETİN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Kilosu olması gerekenden fazla olan kişiler toplam kalori alımını azaltıp, hareketlerini arttırarak kilo vermelidirler. Kilo artışı kolesterol yükseltici bir faktördür.
Etlerdeki görünen yağlar pişirilmeden önce ayrılmalı, sakatat tüketimi çok azaltılmalıdır.
Sosis, salam, sucuk gibi işlenmiş et ürünleri doymuş yağları fazla içerdiğinden az tüketilmelidir.
Tavuk, hindi ve balık eti koyun ve sığır etine tercih edilmeli. Kızartma yerine ızgara, haşlama, buğulama gibi pişirme şekilleri kullanılmalıdır.
Balık eti kalp sağlığı açısından en yararlı ettir. Ancak balık yağını ilaç olarak almak doktorunuz tarafından tedavi olarak verilmemişse önerilmez. Karides ve kabuklu deniz hayvanları kolesterolden zengindir.
Tahıl, sebze ve meyve tüketimi arttırılmalıdır. Bu besinler yağdan fakir vitamin ve posadan zengindirler. Eriyebilen posanın kolesterolü düşürdüğü çeşitli araştırmalarda gösterilmiştir. Yulaf, çavdar, fasulye, bezelye, pirinç kabuğu, turunçgiller, çilek eriyebilen posadan zengindir. Kepek, havuç, turp, lahana, karnabahar, meyve kabukları ise erimeyen posa içerirler, bu tür posanın kolesterol üzerine etkisi yoktur, ancak bağırsakların normal çalışmasını sağlar.
Tam yağlı sütten hazırlanmış süt ürünleri yerine az yağlı veya yağsız sütten hazırlananlar tercih edilmelidir. Eti az yiyen kişilerin peyniri fazla tükettikleri görülmüştür. Ülkemizde sık tüketilen tam yağlı beyaz peynir ve kaşar peynirde doymuş yağ oranı yüksektir. Az yağlı peynir ve yoğurtlar tercih edilmelidir.
Pasta, krema, dondurma çoğunlukla doymuş yağlar ve yumurta sarısı içerdiğinden az tüketilmelidir.
Haftada 3 veya 4 den fazla yumurta yenmemelidir. Yumurta sarısı kolesterolden zengindir. Yumurta beyazı protein içerdiğinden daha çok tüketilebilir.
25. KOLESTEROLÜ DÜŞÜRMEK İÇİN YAÄžDAN FAKİR DİYET UYGULAMA DIŞINDA NELER YAPILABİLİR ?
Sigara, kolesterolün damar duvarında birikmesine ve biriken yağ plaklarının çatlayarak damarı tıkamasına neden olduğundan bırakılmalıdır. Sigara içilmesi kandaki iyi kolesterol düzeyinin azalmasına neden olur. Fizik aktivitenin arttırılması kötü kolesterolün düşmesini, iyi kolesterolün yükselmesini sağlar. Günlük en az 30 dakika sürecek yürüyüş kalp hastalığı riskinizi azaltacaktır. Az miktarda alınan alkolün iyi kolesterol düzeyini yükselttiği çeşitli araştırmalarda gösterilmiştir. Ancak bu şekilde yükseltilen iyi kolesterolün kalp damar hastalığından koruyucu etkisi bilinmediğinden ve alkolün bilinen diğer zararlı etkilerinden dolayı kalp hastalığından korunmada alkol kullanımı önerilmez.
Diyet ve diğer yaşam tarzı değişikliklerine rağmen kolesterol veya trigliserid düzeyleri istenen düzeylere indirilemezse, hekimler tarafından verilen ilaçların kullanılması gerekir. Kalp krizi veya felç geçirmiş hastaların çoğunluğu bu tür ilaçları kullanmakta ve hastalıklarının tekrarlanması önlenmektedir