Poseidonios

(M.Ö. 135 - 51) Yunan filozofu. Döneminin ve bir olasılıkla tüm Stoacı okulun en bilgili üyesi olarak kabul edilir. "Atlet" lakabıyla anılan Poseidonios Suriye'de Apameia kentinde doğdu. Yunanlı Stoacı filozof Panaitios'un öğrencisi oldu ve bir çok yere gittikten sonra Rodos'a yerleşip ders vermeye başladı. Onun ünü pek çok bilgini buraya çekmeye başladı. Yazıları ve kişisel ilişkileriyle Stoacılığın Roma dünyasında yaygınlaşmasında Panaitios'dan sonra en etkili kişi oldu. Hiç biri günümüze ulaşmayan 20'yi aşkın yapıtının yalnızca başlıkları ve konuları bilinmektedir.

Orta dönemin öteki Stoacıları gibi Poseidonios da daha eski Stoacılar'ın görüşleriyle Platon ve Aristoteles'in görüşlerini birleştiren eklektik bir düşünürdür. Ama insan tutkularının yalnız yanlış yargılar değil içsel nitelikler olduğunu savunan etik öğretisiyle çağdaşı Stoacılar'dan ayrılır. Doğa bilimi coğrafya astronomi ve matematikle de ilgilenen Poseidonios Yer'in çapını Ay'ın gel-git üzerindeki etkisini Güneş'in uzaklığını ve büyüklüğünü hesaplamaya çalışmıştır. M.Ö. 146-88 arasını kapsayan 52 ciltlik tarih çalışması ilkçağ yazarları için güvenilir bir bilgi kaynağı olmuştur.

PARACELSUS:


(1493 - 1541)

Paracelsus on altıncı yüzyılın önemli bilim adamlarından biridir. Doktor olan babasından ilk temel bilgileri aldıktan sonra üniversiteye gitmiş ancak burada edinmiş olduğu bilgiler kendisini tatmin etmediği için çeşitli bilim merkezlerine seyahatler etmiştir. Günün tedavi şekline otoritelerin tıbbi kuramlarına karşı çıkmış ve bunun sonucunda Galen Hipokrates gibi otoritelerin eserlerini yakmıştır. Bu hareketiyle büyük bir tepkinin doğmasına sebep olan Paracelsus hemen hiçbir yerde fazla kalamamış şehir şehir dolaşmıştır.

Paracelsus bütün varlıkların ortak bir temeli olduğunu ileri sürmüştür; bu temel daha önce ileri sürülen 4 elementin yanı sıra onun materia prima (ilk maddeler) adını verdiği tuz civa ve kükürtten ibaretti. Daha önce verilen bilgiden de anlaşılacağı gibi bunlardan cıva ve kükürt İslâm Dünyası'nda transformasyon teorisi kapsamı içinde temel iki element olarak sunulmuştu. Bu yedi temel element canlı veya cansız bütün varlığın temel maddesini teşkil ediyordu. Dolayısıyla aslında canlılar ve cansızlar özde farklılık göstermezler; temel yapı olarak aynıdırlar. Öyleyse onların fonksiyonları arasında da bir paralellik olmalıdır. İşte bu ilkeden hareket eden Paracelsus kimyada kabul ettiğimiz yasa ve ilkelerin aslında canlılar için de geçerli olduğunu savunmuştur. Eğer bir canlı belli bir kimyasal yapıya sahipse o taktirde buna bağlı olarak o yapıda meydana gelecek olan bozukluklar aslında kimyasal kökenli olacaktır ve kimyasal ilkelerle açıklanabilecektir; bu durumda yapının düzeltilebilmesi de ancak kimyasal maddelerle mümkündür. İşte bu anlayışa iatrokimya denmiştir.

Bu anlayışa dayanarak Paracelsus vücut fonksiyonlarının örneğin midenin işleyişinin kimyasal bir süreç oluşturduğunu ileri sürmüştür. Mide sindirim görevini besin maddelerini ısıtıp ıslatarak veya onları bazı hareketlerle parçalayarak yapmaz; midenin salgıladığı bazı sıvılar vasıtasıyla onu kimyasal bazı değişimlere tabi tutar. Bu anlayışı temele alan sonraki yüzyıllarda bazı bilim adamları dikkatlerini salgı bezleri üzerinde yoğunlaştırmışlardır.

Paracelsus modern farmakolojinin de (ilaç bilimi) kurucusu olarak nitelendirilmektedir. Çeşitli kimyasal maddeler üzerinde araştırmalar yapmıştır. Bunların sonucu olmak üzere antimonu bulmuştur ki daha sonra 17. ve 18. yüzyıllarda antimon sık sık iatrokimya görüşlerini destekleyenler tarafından ilaç olarak veya ilaç terkipleri içinde kullanılmıştır; bu tip ilaçlara arkana tipi ilaçlar denir. Paracelsus'un bazı terimleri Arapça'dan aldığı söylenir ve buna örnek olarak da alkol terimi gösterilir.

Paracelsus daha sonraki dönemlerde birçok bilim adamını etkilemiştir. Bunlardan van Helmont özellikle sindirim ve solunum sistemlerini incelemiştir. Onun Silvester gazı dediği karbondioksit gazını bulduğunu biliyoruz.

İatrokimya görüşünün yanında yine 16. yüzyılda fizik bilimini ve fizik ilkelerini canlı yapının açıklamasında temele alan görüşler gelişmiştir ki bu görüşlerin temsilcileri arasında Galilei Descartes ve Steno sayılabilir. Bunların görüşleri ise iatrofizik olarak adlandırılmıştır. Bu okulun temsilcilerinin daha çok tekniğin gelişmesinde etkin olduğu görülmektedir. Örneğin Galileo ve bir grup arkadaşı Academia del Cimento'yu kurmuşlardır; onların çalışmaları sayesinde mercek üzerinde yapılan çalışmalar daha sonraki yıllarda gelişmiş ve mikroskop ve teleskop bilimsel araştırmalar yapmak maksadıyla kullanılmaya başlanmıştır.

İatrokimya ve iatrofizik görüşleri daha sonra mekanik okulu oluşturacak şekilde birleşmiştir; mekanik okul canlı ve cansız bütün varlıkların yapı ve işlevlerinin birbirine benzediğini ve dolayısıyla fizik ve kimya olaylarının açıklanmasında kullanılan prensiplerin biyolojide de geçerli olduğunu kabul etmiştir.

Bu görüşten hareket eden bilim adamları canlının da cansız gibi laboratuvarda incelenebileceği fikrini savunmaya başlamışlardır; bunun sonucunda biyolojide deneysel yöntemin yaygın olarak kullanılması söz konusu olmuştur.

Protagoras

(M.Ö. 485 - 410) Yunanlı filozof ve sofist. Abdera'da doğan Protagoras yaşamının büyük bir bölümünü Atina'da geçirdi. Düşünceleriyle döneminin ahlak ve siyaset anlayışını önemli ölçüde etkiledi. Sofizmin sözcülüğünü yaptığı 40 yılı aşkın süre boyunca insanlara günlük yaşamlarında "erdem"li olmayı öğrettiğini söyledi. Ünlü "insan her şeyin ölçüsüdür" (anthropos metron panton) önermesiyle algıların (hatta bazılarına göre yargıların da) göreliliğini dile getirdi. Protogoras bu yargı ile herkes için geçerli bir bilginin olamayacağını belirtmek ister.

Hakikatin ve değer yargılarının toplumlara hatta tek tek insanlara göre değiştiğini dile getirir. Herkes için geçerli bir bilgi olmadığına göre hakikati değil "kişiye yararlı olanı" aramalıdır der. Protagoras'a göre tüm bilgilerimiz duyumdan gelir ve duyum insandan insana değişir. "Her bir şey bana nasıl görünürse benim için böyledir sana nasıl görünürse yine senin için de öyle.. Üşüyen insan için rüzgar soğuk üşümeyen insan için soğuk değildir" diyerek insanı tüm şeylerin ölçüsü yapar. Bu tarz düşünceleriyle Protagoras relativizmin dolaylı olarak septisizmin ve pragmatizmin öncüsü sayılır.

Sofist olarak büyük bir ün ve servet kazanan Protagoras İtalya'daki Atina kolonisi Thurii'nin yaslarını hazırlamakla görevlendirildi. Geleneksel ahlak ilkelerini benimsemesine karşın Peri Theon (Tanrılar Üzerine) adlı yapıtında tanrılara inanma konusunda agnostik tutumunu ortaya koydu. Bu yüzden dinsizlikle (asebeia) suçlandı; kitapları halkın önünde yakıldı. Yaklaşık M.Ö. 415'de sürgün edildiği Atina'ya bir daha dönmedi. Platon erdem konusunu ele aldığı diyaloguna onun adını vermiştir.

PARMENIDES:


Değişmeyi ve oluşu yadsıyan görüşü birtakım aşilamaz güçlüklere yol açmış olan ünlü doğa filozofu. Parmenides'e göre evrende değişen hiçbir şey yoktur. Gerçeklik mutlak anlamda birdir kalıcıdır süreklidir yaratılmamıştır yok edilemez; o ezeli ve ebedidir; onda hareket ve değişme yoktur. Parmenides bu sonucu şöyle bir akılyürütme çizgisiyle elde etmiştir: Var olan herşeyi gerçeklik Varlık olarak niteleyelim. Varlık varlığa nereden gelmiştir? Burada iki alternatif vardır: Varlık varlığa ya varlıktan (yani varolan bir şeyden) ya da yokluktan (yani var olmayan bir şeyden) gelmiş olabilir. İkinci alternatif tüm Yunanlı filozoflar gibi Parmenides için de kabul edilemez olan bir alternatiftir çünkü Yunanlılara göre hiçten hiçbir şey çikmaz. Birinci alternatif söz konusu olduğunda ise Varlığın yaratılmamış olduğu sonucu çikar çünkü O varlığa kendisinden gelmiştir. Yani kendi kendisiyle aynıdır. Varlığın Parmenides'e göre parçaları da yoktur. Öte yandan Varlığın hareketsiz olduğu da söylenmelidir. Öyleyse Varlık hakkında O'nun var olduğu dışında hiçbir şey söylenemez. Varlık hareket edemez değişmez çok olamaz zira hareket eder değişir ve çok olursa var olmayan bir şey yani yokluk haline gelir. Varlığın var olmak dışında hiçbir özelligi yoktur. Nitekim Parmenides özdeslik ilkesine dayanarak yalnızca 'Varlık vardır yokluk ya da var olmayan var değildir' demiştir. Parmenides Varlıkla ilgili değişmezlik ögretisinin bir sonucu olarak içinde yaşadığımız dünyanın gerçek olmadığını gerçekten var olmayıp yalnızca bir görünüş olduğunu öne sürer. O Varlığın bir parçası olmadığı için var değildir ve yalnızca bir görünüş ya da aldatıcı bir dünyadır. Parmenides'in gerçeklik ve görünüşten oluşan ontolojik nitelikli ayrımına akıl ve duyulardan oluşan epistemolojik nitelikli ayrımı karşilık gelmektedir. Ona göre duyuların tanıklığına güvenmek bizi görünüşler dünyasına değişmenin gerçek olduğu sonucuna götürür. Oysa aklın sesini dinlemek bizim gerçek Varlığa yönelmemizi gerçek Varlığı temaşa etmemizi sağlar.

PLOTINOS:


Milattan sonra 205-270 yılları arasında yaşamış ve Platon'un ¤¤¤¤fiziğini biraz daha farklı bir versiyon içinde yeniden öne süren ve ögretisi sayesinde Platon'un Hellenistik çagda ve bu arada Ortaçağda hem Hıristiyan felsefesinde ve hem de İslam felsefesinde etkili olmaya devam ettiği ünlü Yunan filozofu. Felsefesinde Platon'un Devlet'te yer alan İyi İdeasıyla ilgili görüşlerinden yola çikan Plotinos Platon'un İyi İdeasını tanrılaştırmış ve varolan herşeyi Tanrı'dan başlayan bir türüm ya da sudur süreciyle açıklamıştır. O da tıpkı Platon gibi maddi dünyanın sürekli olarak değiştiği için gerçek olamayacağını düşünür. Yalnızca değişmeyen bir şey gerçekten var olabilir. Bundan dolayı bu değişmeyen gerçeklik Platon'un da göstermiş olduğu gibi maddi dünyadan farklı ve ayrı olmalıdır. Bu varlık ise Plotinos'a göre Tanrı'dır. O Tanrı hakkında Tanrı'nın bu dünyadaki herşeyi aştığını söylemek dışında hiçbir şey söylenemeyeceğini iddia eder. Tanrı bu dünyayı aştığı maddi dünyanın ötesinde bulunduğu için maddi sonlu ve nihayet bölünebilir olan bir varlık değildir. Madde ruh ve zihinden her biri değiştiği için o ne madde ne ruh ne de zihindir. Plotinos'a göre Tanrı insan zihninin düşünceleriyle sınırlanamayacağından insanın diliyle ifade edilemez. Duyularımız da ona ulaşamaz. Plotinos için Tanrı'ya ulaşmanın tek yolu rasyonel akılyürütmeden ya da duyusal bir tecrübeden deneyden bağımsız olan mistik bir vecd hali içine girmektir. Tanrı'nın bütünüyle saf ve basit olduğunu Tanrı'da kompleks hiçbir şey bulunmadığını belirtmek Tanrı'nın Mutlak Birlik olduğuna işaret etmek için Plotinos Tanrı'dan Bir diye söz eder. Bir olan Varlık olarak Tanrı tanımı Tanrı'nın değişmediğini ve dolayısıyla O'nun yaratılmamış ve bölünemez olduğunu gösterir. Zira Tanrı değişse bölünebilse ya da yaratılmış olsa birliğini kaybeder. Plotinos'a göre Tanrı bir olduğu için içinde yaşadığımız duyusal dünyadaki şeyleri yaratmış olamaz. Çünkü yaratma bir eylemdir ve her eylem bir değişme halini zorunlu kılar. Bundan dolayı Tanrı aşkındır O her türlü düşünce ve varlığın ötesindedir. O'na ne öz ne varlık ne de yaşam yüklenebilir. Çünkü bütün bu ayırım ya da yüklemler bir ikiliğe yol açarlar. Öyleyse Tanrı hakkında yalnızca O'nun bir bölünemez değişmez ezeli ve ebedi olduğunu varlığın ötesinde bulunduğunu kendi kendisiyle hep aynı kaldığını O'nun için geçmiş ya da gelecekten söz edilemeyeceğini söyleyebiliriz. Plotinos işte bu durumda dünyanın yaradılışını ve varoluşunu açıklamak için felsefe tarihinin ilk türüm ögretisini geliştirmiştir.

Blaise PASCAL:


(1623 - 1662)

Bir Fransız matematikçi fizikçi ve aynı zamanda teolojist olan Blaise Pascal Etienne Pascal'in üçüncü çocuğu ve tek oğluydu.Daha üç yaşındayken annesinin ölümü üzerine yetim kalır. 1632 yılında babası dört çocuğuyla beraber Clermont’u terkederek Paris’e yerleşir.

Babası antiortodox olduğu için O’nu kendisi yetiştirmeye karar verir. Kendisi de zamanının iyi matematikçilerinden olan Etienne Pascal oğlunun 15 yaşından önce matematik calışmaması gerektiğine karar vererek evini matematik dokümanlarından arındırır. Fakat bu küçük Pascal’in sadece matematik merakını ateşler 12 yaşında kendisi geometri çalışmaya başlar. O zamanlarda üçgenin iç açılarının toplamının iki dik açının toplamına eşit olduğunu bulur bunun üzerine babasi teslim-i silah eder ve ona incelemesi için Euclid’in teoremlerini içeren dökümanları verir. Yani matematikle ilgisi çocukluk döneminde matematik eğitimi almadan başlar sonraları babasıyla beraber "Academie Parsienne"deki derslere katılmaya başlar 16 yaşına geldiğinde burada aktif olarak rol alır ve profesör Girard Desargues'in bir numaralı yardımcısı ve öğrencisi olur. Bu esnada özellikle konikler üzerinde çalışarak konu hakkında kitapçık yayınlar. 1639 yılında da "Pascal'ın Esrarengiz Altıgeni" ile geometriye katkıda bulunur.

Aynı yıl babasının bir vergi toplama memuru olarak tayini çıkması üzerine Paris'i terkederek Rouen şehrine yerleşirler. Burada babasına yardımcı olmak amacıyla ilk rakamsal hesap makinasını yapar bunu gerçekleştirmek için üç yıl çalışır 1642-1645.

1646-1648 yıllarında atmosfer basıncı üzerinde değişik deneyler yapar ve şu sonuca varır: Atmosfer basıncı yükseklikle doğru orantılı olarak düşer ve atmosferin üzerinde bir boşluk vardır.

1653'ten itibaren matematik ve fizik üzerinde çalışarak “Sıvıların Kararsızlıgı” üzerine bir kitapçık yazar bu kitapçıkta Pascal'ın basınç kanunu açıklanır.

Kendisi binom üçgeni üzerinde çalışan ilk matematikçi olmasa da bu konuda çalışması değişik gelişmelere ışık tutmuştur.

Pascal'ın felsefeyle ilgili en meşhur kitabı "Pensées" ("Düşünceler") din hayat bilim üzerine O'nun daha çok dinsel yönünü ve Allah inancını ortaya kor bunu da şöyle diyerek gösterir; "If God does not exist one will lose nothing by believing in him while if he does exist one will lose everything by not believing." (Eğer Allah yoksa insan ona inanmakla hiçbirşey kaybetmeyecek fakat varsa inanmamakla çok şey kaybedecek.) Bu kitabı yaşadığı devirde yayınlanmasına izin verilmese de ölümünden birkaç yıl sonra yayınlanmıştır.

Pascal 39 yaşında 1662 yılında kansere yenik düşerek hayata gözlerini yumar.

Porree

(? -1154) "Chartes Okulu"na bağlı olanlar daha çok bilgin denilmeyi hak etmiş kişilerdir. Bunların en önemlisi ise Gilbert de la Porree'dir. Batıda "İslâm" eserlerinin etkisine (özellikle matematik doğa bilimleri ve tıbba ait eserler) ilk kez bu Chartes Okulunda rastlarız. Bu okul İbni Sina'yı biliyordu ve eserlerinden yararlanıyordu. İslâm fiziği ve bunun dayandığı Aristo'nun doğa felsefesi ve ayrıca mantığı Batıya bu okulun yardımıyla girmeyi başarmıştır.

Sözünü ettiğimiz bu dönemde; Roscelinus Abelard Chartes gibi çeşitli "Fransız" isimleri dikkatimizi çekiyor. Fransa bu dönemde ilahiyat ve felsefeye ait araştırmalar bakımından özellik taşıyan bir ülkedir. Bu dönemde ulusal özellikler henüz belirmemiştir. Söz gelişi Anselmus aslında İtalyandır. Fakat sonraları Canterburg Başpiskoposu olmuştur. Bu dönemin düşünürleri doğal olarak hep "lâtince" yazıyorlardı.

Fransa'da XII. yüzyılda "ilk üniversite" (Sorbonne) kurulmuştur. Bunu XIII. yüzyılda İngiltere'de Oxford Üniversitesi izlemiştir. Yeni kurulan bu üniversiteler bilimsel incelemelerin ve Skolastiğin parlak dönemindeki araştırmaların "merkezi" oldu. Üniversitelerden önce yalnızca manastırlara bağlı olan medreseler vardı.

Üniversitelerde yapılan bilimsel ve felsefî araştırmalara paralel olarak bu dönemde bir akımın "Fransisken ve Dominiken" tarikatlarına bağlı olanların başlattığı bir akımın doğuşuna tanık oluyoruz.

St.Paulus

(10 - 67 ?)
Aynı şeyi dört incilden sonra yazılmış olan Paulus'un mektupları için de söyleyebiliriz. Kendisine haklı olarak Hıristiyanlığın ikinci kurucusu diyebileceğimiz Paulus mektuplarında insanın günahtan arınması için İsa'nın yolunda yürümesi yani ölüp sonra yeniden dirilen Allah'a inanması gerektiğine dikkat çeker. Ölüm günahın sonucudur; o halde ölümden kurtulmak ancak günahtan kurtulmakla mümkündür. Paulus mektuplarında bu nokta üzerinde özellikle durur.

Bu mektuplardaki ikinci önemli düşünce insanın "tek basına" günahkâr yapısını hiçbir zaman yenemeyeceği inancıdır.(Ruhbanlık öneriliyor) Paulus'a göre insan iyiliğin neyde olduğunu bilir; fakat buna rağmen onda bir türlü önüne geçemediği kötüye karşı bir eğilim vardır.

Bu görüş ile Sokrat'ın görüşlerini bir karşılaştıralım: "Erdem bilgidir" ve "hiç kimse bilerek kötülük yapmaz" diyen Sokrat'ın bu iki ana görüşünde; temelde günahın ve suçun bir hatadan ileri geldiği düşüncesi gizlidir. Bunun için gerçek mutluluğun nerede ve neden oluştuğunu bilen bir insan hataya düşmez bunun sonucu olarak da hiçbir zaman kötülük yapmaz.

Sokrat'ın bu ana görüşü sonraları Stoacılara Epikürcülere ve dahası Yeni Eflâtunculara hâkim olmuştur. Özellikle bu noktada kuruluş durumunda bulunan Hıristiyanlık ve bu yeni dini kurmakta büyük rol üstlenen Paulus Sokrat'ın tam karşıtı bir inanç taşır. İlk Hıristiyanlığa göre insan "iyi"yi bilir; fakat buna rağmen iyi olamaz.

Yeni doğmakta olan Hıristiyanlığın en önemli misyonerlerinden biri olan Paulus pekçok Hıristiyan cemaatleri kurmuş ve sonunda Neron'un kovuşturmasına uğramış ve yaşamını yitirmiştir. Hıristiyanlığın ilk müminleri; aydın insanlardan çok yoksul halk kitlelerindeki cahil kimselerdi. Hıristiyanlığın Allah'ının aşağılanan bir insan biçiminde görünmesi (tecelli) özellikle işçileri kendine çekmiştir. Başlangıçta böyle olmasına rağmen sonraları durum değişmiş öteki sosyal tabakalar ve sonunda filozoflar da Hıristiyanlığa katılmışlardır.

Milâdın aşağı yukarı (takribi) ilk iki yüzyılında yalnızca Hıristiyanlığın "savunması" için yazılmış olan birtakım eserlerle karşılaşıyoruz. Bu eserler Hıristiyanların Roma devletinin resmî kulları (tab'a) olmadıkları konusundaki görüşleri yanıtlamaya çalışırlar. İkinci olarak da bu savunmalar Hıristiyanları ateistlik yani Allah'ın varlığını reddetme suçlamalarına karşı dururlar.

Hıristiyanların Allahsızlık!? suçlanması yeni dinin öteki dinlerin Allahlarını benimsemeyişi yüzünden oluyordu. Üçüncü olarak bu savunmalarda Hıristiyanlığın ahlâkına ait yapılan eleştiriler yanıtlanır. Sonuç olarak bu savunma yazıları Hıristiyanlığın felsefenin en yüksek görünüşlerine söz gelişi bir Stoa ya da Yeni Eflâtunculuğa hiç de aykırı olmadığını vurgularlar.

Bu arada Hıristiyanlıkta ruhun ölümsüzlüğü düşüncesinin bulunduğuna değinilir ve aynı düşüncesinin Hıristiyan dinindeki biçimde olmasa bile Stoa'da ve Yeni Eflâtunculukta da var olduğu ileri sürülür. Birinci dönemdeki bu savunma çabalarından sonra Hıristiyanlık düşünüşünün ikinci döneminde Hıristiyan dininin ilkelerini "felsefi açıdan temellendirmek" denemelerinin başlatıldığına tanık oluyoruz.

Bu ikinci dönemde özellikle bir konu ile "iman ile bilgi" arasındaki yani Hıristiyanların dogmaları ile felsefe arasındaki ilişki konusuyla uğraşılır. Hıristiyanlık vahiy yolu ile indirilmiş olan birtakım dogmalara dayanır. Bu dogmaların mümine yakışan bir inançla benimsenmesini ister. Acaba saf bir inançla benimsenmesi istenen bu dogmaların felsefe ile ilişkileri nedir? İşte bu dönem temelde bu konuyu ele alır.

Bu dönemde bu soruya "değişik" yanıtlar verilmiştir. İlk yanıtı M.S. I-II. yüzyıllarda rastlanan ve öteki hellenistik dinlerde de görülen "Gnosis" doktrininde buluruz. Gnosis (kelime anlamı) dinsel bir bilgi yani seçkin ve mistik yapılı insanlara has olan bir bilgidir.

Bu nedenle Gnostikler "doğa. üstü" bir bilgiye sahip olan ayrıcalıklı insanlardır. İşte bu Gnostikler dinin dogmalarına yalnızca inanmanın yetmediği dogmaların Gnostik bir yorumlamasının şart olduğunu ileri sürerler. Böylece Gnostikler kişisel ve mistik bilginin dogmadan üstün olduğunu benimsemiş oluyorlar.

Bu Gnosis akım bütüncül (vahdet) olmayıp çeşitli kollara ayrılmıştı. Ayrıca Gnosistler sistemlerine Hıristiyanlığınkinden başka dogmaları da almaya eğilimlidirler. Bu bakımdan Gnosis dönemin eğilimlerine uygun olan bir akımdır. Şayet bu akım üstünlük sağlanabilseydi belki de Hıristiyanlık bu akımın dinsel eğilimleri içinde kaybolur giderdi. Gittikçe güçlenen Hıristiyan kilisesi tehlikeyi görmüş ve Gnosis akımı ile şiddetli bir kavgaya girişmiştir.

Proklos

(410 - 485) Soyut düşünceye olan yetenek ve eğilimini matematik alanındaki başarılarıyla kanıtlamış olan Proklos bu katıksız matematikçi Tanrılar konusunda hayal ürünü olan düşüncelere de sahiptir. Geniş bilgi sahibi bir bilgin olan Proklos çeşitli ulusların çok iyi bildiği efsanelerini bir sistem halinde toplamaya ve sistemini nedenleri ile birlikte açıklayacak biçimde kurmaya çalışmıştır.

Bu sistemin karakteristik olan noktası hep üçlü gruplar oluşturmaya ve bunlar arasında ilişkiler kurmaya çalışılmasıdır. Böylece Proklos sonradan Hegel'de de Taslayacağımız dinle k tik bir sema (çizelge) kurmuş olur.

Proklos'un eksik yanı ekzakt gözlemler yapmamasıdır. Aristo ve okulunun temelde benimsediği kesin gözlemler artık Yeni Eflâtunculukta önemini tümden yitirmiştir. Gerçek doğanın kendisinde değil de "kitaplar"da aranmaya başlanmıştır. Yeni Eflâtunculuğun son dönemlerinde ilgi odağı olan konulardan biri Eflâtun ve Aristo'yu "yorumlamak"tır.

Bu gerçeği yalnız kitaplarda aramaya kalkışma akımına tüm İlkçağın sonlarında bir bakıma tüm Ortaçağda rastlarız. Gerçeği kitaplarda değil de gözlemi yapılan olaylarda aramak düşüncesi ancak Rönesans'ta yeniden ortaya çıkacaktır.

Proklos Atina'da yaşamış ve Akademi'de müdürlük yapmıştır. Proklos'un zamanında Atina'da eski felsefe okullarının devam ettiğini görüyoruz. M.S. 529 yılında Atina'daki felsefe okulları Bizans İmparatoru "Justinianus" tarafından kapatılmıştır. Bu olayı "Antik Felsefe "nin sona ermesinin dış imajı olarak düşünebiliriz.

Yeni Eflâtunculuğun zamandaşı olan Hıristiyanlık üzerindeki etkilerine geçmeden önce Antik evrenin sonunda rastladığımız düşünce akımlarını bir daha gözden geçireceğiz: Bu dönemde pozitif bilimler felsefeden tam bağımsız olarak kendi yollarında ilerlemiştir.

Bu dönemin önem verdiği bilimler arasında aritmetik geometri ve astronomiyi sayabiliriz. Yalnız astronomi astroloji ile karışık olduğu için dinsel bir niteliğe bürünmüştür. Gramer alanında da bilimsel filolojinin bir çeşit başlangıcı sayılabilecek olan çalışmalar yapılmıştır. Oldukça gelişmiş ileri bir coğrafya bilimi bulunan bu dönemde temeli Aristo'ya dayanan bitkiler (botanik) ve hayvanlar (zooloji) da ilgi alanı içindedir.

Felsefeye gelince: İlkçağın bu son döneminde ¤¤¤tus Empirikus'un kişiliğinde rastladığımız şüphecilikten başka Stoa okulunun da varlığını sürdürdüğüne tanık oluyoruz. Ancak dinsel eğilimli Yeni Eflâtunculuğu dönemin felsefe akımı olarak algılamamız gerekir.

PHİLON


MÖ. 25 yılında doğan ve MS.50 yılında ölen Philon İskenderiye’de yaşadı. Platon’un zamanın ve mekanın üstünde gerçek varlıklar olarak düşündüğü ideaları Philon Tanrı’nın onları düşünmesiyle idealar varlık kazanırlar diyerek Platon ve Aristoteles’te görülen mimar Tanrı kavramı yerine yaratan Tanrı kavramını ortaya atmıştır.

Philon’a göre Tanrı saltık ve en yetkin varlıktır. O her şeyin tek nedenidir; tümel kudrettir saltık mutuluktur hiçbir belirli yerde değildir. O evrenle ilişki için kendine özgü araçlar yaratmıştır. Philon bu araçları idealar kuvvetler (melekler) ve ruhlar olarak sınıflandırmıştır. Tanrı yani saltık varlık logos ise yansır. Logos ise tanrısal söz olarak (Ruh el-kudüs) tanrısal insanın (oğul) ideasıdır. Tanrı oğlu logos aracılığıyla kaostan kosmosu yaratmıştır. Yeryüzündeki bütün yaratıkların en yetkini Adam (model insan)dır çünkü tanrısal ideayı (logosu) ve en yüksek nitelikleri kendinde toplamıştır. Ruhun asıl yaratıcı yönü anlıktır. Duyular edilgindir. Tanrı’nın yüzü bir nur olarak içte ve esrime ile görülebilir; bunun için arınmalı ve ruhu bilgi ve nur ile yüceltmelidir.