BURUN KANAMALARI
Burun kanaması deyip geçmeyin. Burun kanamaları ço unlukla can sıkıcıdır, bazen korkutucu ve yaşamı tehdit edici bile olabilir.
Uzmanlar burun kanamalarını iki gruba ayırmaktadırlar.
1. Ön burun kanamaları: Burnun ön kısmından gelen kanamalardır. Ayakta duran ya da oturan kişide bir burun deli inden akan kanama şeklinde kendini gösterir.
2. Arka kanama: Burun arkasından ve derinden olan kanamadır. Kanama genize do rudur. Otururken veya ayakta dururken bile kanama bo aza do ru olur. Hasta sırt üstü yattı ında ön kanama bile olsa her iki yönde kanama olabilecektir.
Arka burun kanamalarının tanınması çok önemlidir.Bu kanama tipi oldukça şiddetlidir ve bir uzmanın takibini gerektirmektedir. Arka kanamalar ço unlukla yaşlı kişilerde görülür. Bu hasta grubu genellikle yüksek kan basıncı (tansiyon) olan kişiler ya da travma geçirmiş kişilerdir.
Burun kanamaları çocuk yaş grubunda genellikle ön kanama tipinde olmaktadır. Kuru hava veya kış aylarında görülen kabuklanmalar kanamaya neden olmaktadır. Bundan korunmak için nemlendirici bir kremi burunun orta bölmesine parmak ucu ile sürmek yararlı olacaktır. Bu amaçla vaselin ve viks faydalı ilaçlardır. Günde üç defa kullanılması önerilir ancak gece yatmadan önce sürmek yeterlidir. Burun kanaması sık tekrarlıyorsa doktorunuza görünmenin faydası vardır.
Siz ya da çocu unuzda ön burun kanaması varsa şunları uygulayınız.
1. Burnun uçtaki yumuşak kısmını baş parma ınızla di er iki parma ınız arasına alınız.
2. Burnu parmakla sıkıştırılmış olarak yüzünüze do ru bastırınız.
3. Beş dakika böyle bekleyiniz (Saat tutunuz).
4. Başınızı kalbinizden daha yüksek tutmaya dikkat ediniz. Bu nedenle oturunuz ya da başınız daha yukarıda uzanınız.
5. Burun ve yana ınıza buz tatbik ediniz (Bir plastik torba içinde buz doldurarak).
KANAMA DURDUKTAN SONRA YENİDEN KANAMAYI ÖNLEMEK
6. Sümkürmemeye özen gösteriniz.
7. Yerden a ır bir şey kaldırmak ya da buna benzer zorlayıcı hareketler yapmayınız.
8. Başınızı mutlaka gö sünüzden daha yukarıda tutmaya çalışınız.
TEKRAR KANAMA OLURSA
9. Burun içindeki tüm pıhtıları sümkürterek temizleyiniz.
10. 3, 4 defa her iki burun deli ine dekonjestan burun spreyi sıkınız (Otrivine, Burnil, Faral v.b.).
11. Tekrar en baştaki 1. ve 3. basamaktaki gibi buruna baskı yaparak sıkınız.
12. Doktorunuzu arayınız.
DOKTURU NE ZAMAN ARAYALIM YA DA ACİL SERVİSE BAŞVURALIM !
E er, kanama durmuyorsa veya yeniden kanamaya e ilim gösteriyorsa.
E er, kanama çok hızlı ve kan kaybı miktarı çok fazla ise.
E er, kanama nedeniyle yorgunluk ve halsizlik hissediliyorsa.
E er, kanamanız burun önüne kanamadan çok, bo az arkasına do ru oluyorsa
BILINC KAYBI
Beyine giden kan miktarının azalması sonucu, beş duyu organından gelen uyarılara geçici olarak cevap verememe haline bilinç kaybı, ya da bayılma denir. Bu durumdaki bir kişi, sözle ya da dokunarak kendisine ulaşmaya çalışan ilkyardımcıya cevap veremez, ancak, a rı yaratan bir uyarana refleks karşılık verir.
Basit bayılmalar genellikle uzun süren açlıklar, a ır yorgunluk, uykusuzluk, ani korku ya da acılar sonucu olarak ortaya çıkar.
Bu durumdaki bir kazazedeye a ızdan yiyecek, içecek verilmez, giysileri rahatlatılır, ayakları yukarıya kaldırılır, kusma olabilece i için yan güvenli pozisyonda tutulur. Kendine gelmeye başlayan kazazede hemen aya a kaldırılıp, yürümeye zorlanmamalıdır.
BOGAZDA YABANCI CISIM
Bo aza takılan yabancı cisim, elle ulaşılabiliyorsa elle çıkarılır. Aksi takdirde çocuksa baş aşa ı tutularak, büyükçe iki kürek kemi i arasına vurularak yardım edilir
BURKULMALAR
Eklem ba larının kopması, ya da kısmen zedelenmesine burkulma denir. A rı, hassasiyet, şişlik ve morluk görülebilir. Zorlanan eklem buz torbası ve benzer uygulamalarla so utulur. Varsa, elastik bandaj uygulanarak şişlik önlenmeye çalışılır. Zedeli eklem kullanılmadan ve hareket ettirilmeden, mümkünse yukarıda tutularak taşınır.
BURUNDA YABANCI CISIM
Çocuklarda görülebilir. Buruna sivri, uzun cisimler sokmamak gerekir. Yabancı cismin oldu u tarafın karşısındaki burun köküne bastırılarak kişi sümkürtülür. Başarılı olunamazsa kişi nakledilir
CIKIKLAR
Bir eklemi meydana getiren kemiklerden birinin, bir dış etki sonucu normalde bulundu u yerden ayrılmasına çıkık denir. Eklem ba larının normalde izin vermeyece i bir harekete zorlanan kemik ba ları, aralayarak ya da yırtarak yerinden uzaklaşır.
- Eklemin ve vücut uzantısının görünümünde bozukluk
- A rı nedeniyle kısıtlanmış ya da tamamen ortadan kalkmış hareket
- Hassasiyet ve şişlik görülmesi çıkık düşündürmelidir.
Çıkmış bir kemi i, eklem boşlu una ancak yetkili ve deneyimli bir kişi yeniden yerleştirebilir. Yetkisiz kişilerce yapılan denemeler ise damar-sinir sıkışmalarına, eklem ba larının düzelemeyecek ölçüde tahrip olmasına, sık sık çıkı ın tekrar etmesine (alışkanlık çıkı ı) neden olabilir. İlkyardımcın görevi, yetkili ve deneyimli bir sa lıkçıya ulaşana kadar çıkık eklem bölgesini hareketsiz hale getirmektir. Bu amaçla askı, atel ve sargı uygulamaları yapılır
DONMALAR
Aşırı so uk ortamda uzun süre kalınması sonucu donma ortaya çıkar. Kazazede halsiz, uykuludur. Donuk vücut bölümleri beyaz, sert, so uktur. Henüz donmamış kısımlar kızarık olabilir. Hareketleri a ır ve a rılıdır. Ciltte su dolu keseler görülebilir. Donmuş kısımlarda duyu kaybı vardır.
Karla ovuşturmak, masaj yapmak, kumaş parçaları sürterek ısıtmaya çalışmak, sıcak odaya ya da sıcak suya sokmak, bandaj yapmak, cilde ilaçlar sürmek, alkol ya da sigara vermek sakıncalıdır.
İlkyardımcı önce kazazedenin ıslak giysilerini çıkartıp kurumasını sa lamalıdır. Donmuş bölgeler temas, sürtünme, do rudan ısıdan korunmalı, yüksekte tutularak bir battaniye ile sarılmalıdır. Isıtma işlemi yavaş ve aşamalı olarak yapılmalıdır. Ilık su bu amaçla kullanılabilir. Kazazedeye ılık içecekler ve şekerli sıvı gıdalar verilebilir.
ELEKTRIK CARPMASI
Elektrik çarpması evlerdeki pirizler-elektrikli aletlerden kaynaklanan elektrik kaçakları, enerji iletim kablolarının kopması ya da direklere tırmanılması, yıldırım düşmesi ile ortaya çıkabilir.
Deri üzerinde yanık, solunum ve dolaşım sisteminde bozukluk, bilinç kaybı sonucu düşme ve buna ba lı kırıklar elektrik çarpmasının muhtemel sonuçlarıdır. Elektrik çarpmasının damarlar üzerindeki etkisi, kalıcı, geç ortaya çıkan sorunlar yaratabilir. Tellere asılı, ya da elektrik tellerine temas halinde yerde yatarken bulunan kişide, elektrik çarpması düşünülmelidir. Bazen kazazede bayılmadan önce kablodan ayrılmayı başarmış olabilir. Kimi kısa süreli, düşük voltajlı elektrik çarpmalarında kazazedenin bilinci açık olup, cilt üzerinde dahi hiç iz bulunamayabilir.
İlkyardım Müdahalesi Üç Aşamadan Oluşur:
1. Elektrik akımı şalterden kesilmeli, bu yapılamıyorsa çıplak kablo ile kazazedenin teması iletken olmayan bir cisim kullanılarak kesilmelidir.
2. Kaza ortamında hemen ilkyardımın ABC si kontrol edilmeli ve sa lanmalı, bilinç kaybı var ise koma pozisyonu verilmelidir.
3. Yanık varsa bakımı yapılır, fiziksel ve psikolojik olarak rahatlatılır, kazazede aya a kaldırılmadan nakli sa lanır. Düşmeye ba lı kırık varsa tespit işleminden sonra nakil gerçekleştirilir.
EPILEPSI-SARA NOBETI
Do uştan ya da sonradan ortaya çıkabilen, bir grup beyin hücresinin düzensiz emirler üreterek beyinin çalışmasını geçici olarak bozması ile oluşan bir durumdur.
Bilinç kaybı, idrar kaçırma, çenenin kilitlenmesi, adalelerde kasılmalar görülür. Nöbet sırasında solunumda bozularak a ızdan köpüklü tükürük akar.
Kendili inden düzelene kadar kişinin dilini ısırması ve başını bir yere çarpması engellenir. Bu amaçla dişler arasına rulo yapılmış bir kumaş parçası ya da mendil konur. Baş iki el ile kontrol altına alınır, altına yumuşak destekler konur. Nöbetin sonlandı ı görülünce hasta nakledilir.
GOZDE YABANCI CISIM
Çocuklarda ve işçilerde sıkça rastlanabilir. Açık havada oynayan çocuklarda bitki parçaları ya da toprak taneleri, metal kesimi, düzeltilmesi, sıva işinde çalışan işçilerde ise metal ve sıva parçacıkları göze kaçar.
Gözde yanma, batma, sulanma, kaşıntı ve ovmaya ba lı kızarıklık görülür. Hatalı müdahaleler göze zarar verir ve yabancı cismin çıkarılması da güçleşir. İlkyardımcı, kişinin gözlerini ovmasını önlemeli bol suyla yıkandıktan sonra gözlerini kapattırıp cismin gözyaşı ile çıkmasını beklemelidir. Bu olmuyor ve cisim gözle görülebiliyorsa temiz bir bez parçasının kenarı ile alınabilir. Çıkartma işleminden pamuk kullanılmaz. Yabancı cisim yine çıkmıyorsa kişi nakledilir.
HAYVAN ISIRIGI
Bir tahrik olmaksınız saldırarak ısıran kedi ya da köpe in kuduz olmasından şüphe edilmelidir. Kuduz mikrobu ısırılmış bölgeden vücuda girer. Isıran hayvanın gözlem altına alınması gerekir.
Isırılma halinde, ısırık yeri hemen bol su ve sabun ile iyice yıkanır. Kazazede yürütülmeden nakledilmelidir.
Arı Sokması
İ nenin girdi i yerde kızarıklık, a rı, kaşıntı, şişme olabilir. İ ne hala ciltte ise düzgünce çıkarılır. İ ne yerine buz koyarak so utma yapılır. Alerjisi olanlar, astımlılar, a ızdan sokulanlar, çok sayıda arı tarafından sokulanların hemen nakli gerekir.
Yılan Sokması
Yılan zehirlenmelerinde ısırık yerinde a rı, şişlik, morluk, hassasiyet vardır. Sokulan yer hareket ettirilmeden yıkanır. Isırılan yerin birkaç cm yukarısına bo ucu sargı uygulanır. Isırık yeri 0.5 cm kesilerek ve elle sıvazlanarak zehrin kısmen çıkması sa lanır. Yaranın emilmesi etkili de ildir ve zararlı olabilece i için uygulanmamalıdır. Isırık yerine buz uygulanabilir. Kişinin yatarak nakli sa lanır.
Akrep Sokması
Akrep sokmasında yara yerinde a rı ve uyuşukluk olur. Solunum bozulabilir. Sokulan bölge yıkanır, buzla so utulur, sokulan kol veya bacakla vücut arasına bo ucu sargı uygulanılarak akrep antiserumu bulunabilecek bir merkeze yatarak nakledilir.
HICKIRIK
Gö üs ve karın boşlu unu ayıran solunumda rol alan diafram adlı adelenin düzensiz kasılmasıyla ortaya çıkar peşpeşe ve uzun süre devam eden hıçkırık solunumu aksatır ve kişiyi rahatsız eder. Solu unu bir süre tutturmak ya da su içirmek düzelmeyi sa layabilir. Başarılı olmazsa bir torba yada poşet içindeki hava kısa süre solunarak hıçkırık sonlandırılabilir
IC KANAMALAR
İç kanamada ilkyardımcı kanamanın varlı ını dışarıdan göremez. Büyük kemik kırıkları, kafaya gelen darbeler, tüm vücudu etkileyen kazalarda, dıştan izlenebilen kanama olsun ya da olmasın, iç kanamadan şüphe edilmelidir.
- Huzursuz kazazede, görme
- işitme sorunlari, uyuklama hali
- Soguk, soluk, nemli cilt
- Karinda sertlik ve bastirmakla agri
- Vücutta yaygin siyrik, morluk, şişlikler
- Halsizlik
- Susuzluk hissi
- Sayisi artmiş ancak zayif solunum ve nabiz varsa iç kanama düşünülmelidir.
Iç Kanama Düşünülen Kazazede Için Yapilacaklar:
1. Şok ile mücadele et (ayaklari yüksek olarak yatir, isit)
2. Hizli naklet
ILK YAPACAKLARINIZ
Kazazedeler arasında isen önce kendini de erlendir.
- Sakin ol.
- Kendi vücudunu kontrol et.
- Gerekiyorsa kendine ilkyardı uygula.Ortamı de erlendir.
- Devam eden riskleri ortadan kaldır.Kendini tanıt, etraftakileri sakinleştir.
- Sa lam kişileri yardım ve güvenlik için organize et.Kazazedeleri de erlendir.
- Tüm kazazedeleri hızla kontrol et
- Öncelikli olanları belirleÖncelikli kazazede ile işbirli i sa la.
- Kazazede ile tanış, güven ver, sakinleştir. ve rahatlat
- Yatmasını ya da oturmasını sa la, gereksiz hareket ettirme.Gereken ilkyardım müdahalelerini yap.
- ABC yi sa la
- Kanamayı durdur, kırık veya çıkıklı bölgeyi hareketsizleştir, sargıları yap, pozisyon ver.Koru ve Naklet
- Kazazedenin ısı kaybetmesini önle, kımıldatma, yedirme, içirme, yanında git, sa lıkçılara bilgi ver
- E itilenlerin çalışma yaşamlarına dönüşlerinden sonra e iticileri ile ba ı kopmamalı, bilgi ve becerileri belli aralarla tazelenmelidir.
ILKYARDIMCIDA BULUNMASI GEREKEN OZELLIKLER
İyi bir ilkyardımcı:
- Oturdu u ve çalıştı ı yerleşim biriminin co rafi özelliklerini, ulaşım olanaklarını, sa lık kuruluşlarının yerlerini, özelliklerini, uzaklıklarını bilir.
- Yaşadı ı ülkenin sa lık ve idari mevzuatına yabancı de ildir, toplumsal ve bireysel sa lık sorunlarına duyarlıdır. Temel sa lık ve insan vücudu bilgisine sahiptir.
- Birey olarak kendisini sa lıklı, zinde tutmaya çalışır. Düzenli spor yapar, düzenli sa lık kontrolünden geçer, madde ba ımlılı ı gibi zararlı alışkanlıklardan uzak durur. Dengeli beslenmeye gayret eder. Kendi vücudunun kapasitesini bilir, uygulayaca ı ilkyardım tekni ini gere inde buna göre seçer.
- İşyerinin fiziksel özelliklerini, özellikle acil çıkışı, yangın hortumu vb. yerleri önceden bilir. Kurumundaki idareciye, şoföre, varsa sa lıkçıya, en çabuk nasıl ulaşaca ını bilir. İşyerinde ve çevrede gerekebilecek telefon numaralarını yanında taşır.
- Sakin, pratik, dengeli, olgun, yardımsever, girişken bir kişi olarak tanınır.
- Bir kaza anında, aldı ı e itim nedeniyle kendisi ve ortamdakilere yardımcı olabilecek bir kişi oldu unun bilinci ve güveni ile pani e kapılmaz, düşünerek davranır.
- Davranışları hızlı ancak bilinçli, sıralı ve ölçülüdür.
- Bir kahraman de il ilkyardımcı oldu unu bilir, kendisini asla tehlikeye atmaz.
- Bilgisinin olmadı ını düşündü ü durumlarda bir şey yapmaz, yardım ça ırır.
- Bir sa lıkçının yardıma gelmesiyle, ona bilgi verip onun yardımcısı durumuna geçer. Bilgi ve yetki sınırlarını bilir.
- Üzerinde girişimde bulunaca ı kişi ya da yakınının onayını aldıktan sonra müdahalesini yapar. Gere inde çevredekileri de örgütleyerek çalışır.
- Güvenli ve kararlı bir konuşma tarzı vardır. Kullanaca ı ses tonu ve kelimeleri iyi seçer. Sürtüşmeye meydan vermez.
- İlkyardım bilgisi içinde yapılması gereken ve yapılmaması gerekenler oldu unu bilir. Yararlı olmak kadar zarar vermemeye de çalışır. Duyguları ve ortam etkisiyle de il, bilgileri ile tarafsız bir de erlendirme yaparak karşısındakinin ilkyardım girişimlerine gerçekten gereksinimi olup olmadı ını belirler.
- Uygun ilkyardım uygulamasını do ru yere, yeterli sayı ve şiddette, yeterli süre uygular. Her uygulamadan sonra yaptı ının do ru ve yeterli oldu unu kontrol eder. Eksik ya da yanlıştan dönmeyi bilir.
- Edindi i bilgi ve becerilerin bir süre sonra unutulaca ını, bazılarında de işiklikler olabilece ini bilir. Unutmamak için becerilerini kendisi ve yakınları üzerinde zaman zaman dener. İşyeri hekimi, sa lıkçı, ilkyardım e iticisi ile gerektikçe ilişki kurar. Belli aralıklarla e itimini tazelemek için isteklidir. Çevresindeki olayları yakınındaki ilkyardımcı ve sa lıkçılarla tartışır.
KANAMALAR
Kanın, normal olarak içinde bulundu u kalp ve damarlardan dışarıya çıkmasına kanama denir.
Nedeni ve yeri ne olursa olsun, durmayan ya da durdurulamayan her kanama, şok, hatta ölüme yol açar. Kazalarda ölümlerin önemli bölümü bir kanamadan kaynaklanır. Kanama kontrolü bir ilkyardımcının en çok gereksinim duyaca ı ve kullanaca ı becerilerdendir.
Kanamaları zedelenmiş damar çeşidine göre üçe ayırabiliriz;
1. Kılcal damar kanamaları: Kılcal damarlar hücrelere ulaşan son damar uzantılarıdır. Çok ince olup içlerinde çok az kan bulundu u için zedelenme, kesilmelerinde ancak sızıntı tarzında ve hafif bir kanama olur. Bir kesi ya da darbe sonrası ortaya çıkabilir. Hemen her zaman, dış müdahale olmasa bile, kendili inden sona erer. Hayati tehlike yaratmaz.
2. Toplardamar kanamaları: Toplardamarlar hücrelerden dönen kanı kalbe taşıyan, düşük basınçlı kan akımı olan damarlardır. Cilde yakın, yüzeysel toplardamarlar kol ve bacak, el, ayak sırtında rahatça seçilebilir. Toplardamar kesileriyle olan kanamalarda koyu renkli, taşma tarzında kan kaçışı görülür. Ço u kez do rudan baskı uygulayarak kontrol altına alınabilir. Genellikle yaşamı tehlikeye sokmaz.
3. Atardamar kanamaları: Atardamarlar kalbimizden yüksek basınçla pompalanan kanı hücrelere ileten, toplardamarların tersine kol ve bacakta derinde yol alan damarlardır. Atardamardan olan kanamalarda, açık renkli kanın, yara a zından kalp atımına uyumlu şekilde fışkırarak çıktı ı izlenir. Genellikle durdurulması daha zor olan, hayati tehlike yaratan kanamalardır.
Kanamaları konumu ve yönüne göre de üçe ayırmak mümkündür.
Kanın kaçışının gözle izlenebildi i kanamaya dış kanama adı verilir. İç organlara ait damarlar, ya da vücut içinde kafa-gö üs-karın boşluklarında yerleşik damarların, bir darbe ya da kesici delici bir aletle parçalanmasıyla ortaya çıkan kan kaçışı dışardan görülmez. Bunlar, iç kanama olarak adlandırılır. Kanayan damarın vücudun iç organlarında oldu u kanamalar, do al deliklerden dışarıya do ru kanama olarak adlandırılır.
Kanamada ilkyardımcının amacı, önce damardan kan kaçışını önlemek, sonra da, kan hacmi azaldı ı için şoka karşı önlem almaktır.
Kanamaya müdahalede en basit, risksiz, malzeme gerektirmeyecek yöntemden daha etkili, ancak uygulaması daha zor, riskler taşıyan yönteme do ru bir sıra izlenir. De işik yöntemlerle damarı sıkıştıran, içinden kan geçmesi ve dışarıya kaçmasını önleyen ilkyardımcı, damardan kan kaçışını önleyen sa lam pıhtı oluşuna kadar uygulamasını sürdürmelidir.
Kanamayı durdurmak için kullanılan ilkyardım yöntemleri sırayla;
1. Kanayan yer üzerine do rudan baskı yapmak,
2. Kanayan damarın kalpten geliş yolu üzerindeki özel noktalara baskı yapmak,
3. İlk iki yöntemle kontrol edilemeyen özel durumlarda, turnike-bo ucu sargı yapmaktır.
Ufak bir keside, kesi yerinin su ve sabunla yıkanıp üzerine birkaç dakika bastırılması yeterli olacaktır. Üzeri bir yara bandı ile kapatılabilir.
Daha büyük bir yaralanmada, yara bezi üzerinden avuç ya da parmaklarla yapılacak baskı ile kanama durdurulduktan sonra, yeniden açılmayı önlemek için rulo, ya da, bohça haline getirilecek yara bezleri ile, üzerine sıkı bandaj yapılması uygun olur. Kanamalı kişinin sakinleştirilmesi ve kanayan kol ya da baca ın yukarıya kaldırılması, kanamanın durmasını kolaylaştıracaktır. Kanla ıslanan bandaj sökülmez, üstten yenilenir.
Do rudan baskı ile kontrol edilmeyen kanamalarda, ilkyardımcı kanamanın yerine uygun bir noktadan, baş parma ı ya da yumru u ile baskı yaparak, kanı getiren atardamarı sıkıştırır. Ancak uygun baskı noktaları bu konuda beceri e itimi almadan kullanılmamalıdır.
Organ kopması birden fazla atardamar kanamasına yanı anda baskı uygulayamayacak tek ilkyardımcı olması, kazazedenin yanından ayrılma zorunlulu u, ilkyardımcının uzun sürecek yol boyunca baskı yapacak gücü olmaması durumunda, son çare olarak, bo ucu sargı-turnike uygulanır. Uygulama omuz-dirsek ya da diz-kalça arasındaki tek kemikli bölgeye yapılır. Kan dolaşımının tam olarak kesilmesi kalıcı doku hasarlarına neden olabilece i için istenmeyen bir uygulamadır.
Her yüz kanamalı olaydan doksanının yara yerine baskı yapılarak, geri kalan on olayın dokuzunun özel noktalara baskı ile kontrol altına alınabilece i, turnike-bo ucu sargının çok az başvurulacak yöntemler oldu u unutulmamalıdır.
KIRIKLAR
Yüksekten düşen, üzerine bir cisim düşen, trafik kazası geçiren kazazedelerde kırık, çıkık ve burkulmalara sıklıkla rastlanır. Kırıklar, büyük kemik kırıklarında görülebilen iç kanamalar dışında, hayatı do rudan tehdit etmeyen olaylardır. Bununla birlikte, hatalı yaklaşımlar sonucu bir boyun ya da omurga kırı ı olan kazazede felç kalabilir, kol yada bacak kemi i kırık bir kazazedede kol ve bacak damarları ve sinirleri kesilip durum a ırlaşabilir, yerine takma çabası içine girilen omuz çıkı ı ameliyatla dahi düzelemeyecek hale gelebilir.
Kırık, çıkık, burkulma gibi kemik ve eklemi ilgilendiren olaylarda ilkyardımcının temel hedefi, sorunlu vücut uzantısı ya da bölümünü hareketsiz hale getirerek, kazazedenin durumunun kötüleşmesini önlemek, a rısız ve güvenli bir şekilde naklini sa lamaktır.
Kemik bütünlü ünün çarpma ya da düşme sonucu ortadan kalkmasına kırık denir. Kırık kemik parçaları cildi delerek dışarıya çıkmış ise buna açık kırık, cilt sa lam ise kapalı kırık olarak tanımlanır.
Aşa ıdaki maddelerin birkaçının varlı ında kırıktan şüphelenmek gerekir.
- Düşme, üzerine düşme, çarpma tarif edilmesi
- Sorunlu bölgede hareketle ya da temasla çok şiddetlenen a rı
- İlgili vücut bölümünde şekil bozuklu u, simetrinin kaybolması
- Kırılma sırası ya da sonrasında kırık sürtünme sesinin duyulmuş olması
- Kırık bölgesinde şişlik, morarma ,
- Kol ya da bacakta kısalma
- Eklem olmayan bir yerde, eklem varmış gibi açılaşma olması
- Deriyi parçalamış kırık kemik ucunun dışarıdan görülmesi
- Hareket kısıtlılı ı ya da hiç hareket ettirememe
- İlgili bölgede hissetmede azalma, uyuşma, karıncalanma
- Dolaşımda aksama sonucu so uma
Kırı ı olan, ya da kırık şüpheli kazazedeye ilkyardım uygularken, aşa ıdaki ilkelere uymak gerekir:
- Kırık olmadı ına kanaat getirilmiş bir kazazede kesinlikle yerinden oynatılmamalıdır. Kırık bölgenin hareket ettirilmesi sonucu kırık parçanın keskin kenarı etrafındaki bir damar ya da siniri kesebilir, kas dokusunu zedeleyebilir.
- Kazazedenin oturması ya da sa a sola kımıldamasına izin verilmez, kırık şüpheli bölge hareketsizleştirilmeden taşıma yapılmaz.
- Kaza ortamında hayatı tehdit eden bir zararlı etkenin bulunmadı ı her durumda kırı a müdahale bulundu u ortamda yapılır.
- Kırık açık kırık şeklinde ve kopuk kemik parçaları görünüyorsa parçalara dokunulmaz.
- Kırıklı uzvun bile inden nabız ve bölgede kanama olup olmadı ı kontrol edilmelidir.
- Açık kırıklarda görünen kemik parçasını içeri sokmaya, kemik uçlarım birleştirmeye, kol ya da bacakta bozulmuş şekli düzeltmeye çalışmamak gerekir.
- Kırıkla beraber kanama-şok belirtileri varsa öncelikle bunlara müdahale edilir.
- Boyun kırıklarında hatalı taşıma ve gereksiz hareketler omurilik zedelenmesi sonucu tüm vücutta felçle sonuçlanabilir. Boynun desteklenmesi ve hareketsizleştirme hayati önem taşır.
- Başa gelen darbeden sonra burun ve kulaktan su gelmesi; gözlük şeklinde morarma, bayılma, uyku hali, nabız ve solunum zayıflaması, gözbebeklerinde büyüklük farkı, püskürür tarz kusma, kafa kemiklerinde çökme şeklinde şekil bozuklu u varsa; kafatasında kırıkla beraber beyinde de sıkıntı var denektir. Acilen kazazedenin nakli gerekir.
- Sorunlu bölgenin hareketsizleştirilmesi, yani tespit edilmesi a rıyı azaltacak, kırık uçlarının çevre dokuları zedelemesini önleyerek, kırık uçların birbirinden ayrılması ya da deriden dışarı çıkmasına engel olacaktır. Böylece iyileşme de daha kolay olacaktır.
- Tespit işlemi, kırık kemikleri ilgilendiren iki eklemin sert-uzun bir cismin yardımıyla hareketsiz hale getirilmesidir. Bu amaçla kullanılacak standart malzemenin bulunmadı ı yerlerde ilkyardımcı pratik çözümler aramalıdır. Bir dal parçası, katlanmış gazeteler, karton kutular, baston ya da şemsiye atelle tespitte, kazak-ceket gömlek vb. eşyalar askı ile tespitte, kemer, kravat, gömlek kolu gibi eşyalar sargı olarak kullanılabilir. Hiçbir malzeme bulunamaz ise kazazedenin sa lam baca ı kırık baca a atel olabilir
KOMALAR
Bilinç kaybının en ileri durumu komadır. Sözlü uyaranlara ek olarak, komadaki kişi a rılı uyarılara da cevap vermez. Kolunun kuvvetli bir şeklide cimdiklenmesine, hatta cildine batırılacak bir i neye hiçbir tepki vermez. Beyin hücreleri canlılı ını hala koruyor olmakla beraber, hiçbir uyarıya cevap çıkartamayacak ölçüde sıkıntıdadır.
Koma Nedenleri:
- A ır kafa darbeleri (kafada darbe izleri, nedensiz püskürür tarz kusma)
- Beyin kanamaları ve inme (cebinden tansiyon ilacı çıkabilir, yüz ve vücut simetrisi bozuktur)
- Beyin tümörleri (düzensiz, şiddetli baş a rıları ve çeşitli belirtiler)
- Beyin zarının iltihabi hastalıkları (yüksek ateş, ciltte döküntüler)
- İlaç zehirlenmesi (etrafta boş ilaç şişesi ya da enjektör, kusmukta ilaç)
- Aşırı alkol alımı (nefesinde alkol kokusu)
- Karaci er yetmezli i (ince, bitkin bir vücut, bazen şişmiş bir karın)
- Üre birikimi (cilt renginde de işiklik, zihinsel sorunlar, halsizlik)
- Şeker hastalı ı (nefesi meyva kokar, kalp hızlı, cilt kuru ve sıcaktır, karın a rısı kusma)
Komadaki kazazedenin özellikleri:
- Yardım isteyemez, kolayca zarar görebilir
- Dikkatli incelenmezse öldü ü sanılabilir
- Solunum ve dolaşımın bozulma riski vardır
- Soluk yolu her an tıkanabilir
- Her an kusabilir
- Göz kapa ı refleksi bozulmuştur
- Ö ürme ve öksürük refleksi çalışmayabilir
Komadaki kazazedeye müdahale ABC ile başlar. Solunum ve dolaşım normal ise koma pozisyonunda (yan güvenli pozisyon) tutulur ve nakledilir. Nedene uygun müdahalelerle yaşamı kurtulup, zaman içinde tamamen normale de dönebilir.
KULAKTA YABANCI CISIM
Kula a nohut, mercimek gibi gıdalar, boncuk tanesi, böcek ya da bitki parçaları kaza ile kaçabilir. Özellikle böcekler hareket ve sesleri ile çok rahatsızlık verir. Su ile şişen tahıllar ve kuru baklagillerin çıkarılması çok zorlaşır. Bazen kula ı temizlemekte kullanılan pamuk, çöpler kulakta kalabilir.
Kulaktaki yabancı cisimleri çıkartmak için sivri, uzun cisimler sokmak do ru de ildir. Kulak yere bakar durumda iken kulak kepçesi küçük çocukta geriye ve aşa ıya büyükte geriye ve yukarıya çekilerek cisim çıkarılır. Böcekler ışık tutularak dışarıya çıkarılabilir. Başarı olunamazsa kişi nakledilir
ORGAN KOPMASI
Parmak, el, kol, ayak, bacak, penis, kulak, burun gibi vücut uzantılarının vücutla olan bütünlü ünün bozulmasına, organ kopması denir. Bütünlü ün bir kısım dokularla devam etti i hallere kopma de il, kesi demek do ru olur.
Organ kopmasına müdahale edilmezse;
1. Kanama nedeniyle kazazedenin yaşamı tehlikeye girer
2. Organın kaybı fiziksel görünüm bozuklu u, işlev kaybı ve ruhsal sorunlar yaratır.
Kasıt, ya da kaza sonucu ortaya çıkacak organ kopmasına ilkyardımcının müdahalesi iki yönlü ve hızlı olmalıdır. Kanama kontrolü kadar, nakil ve ulaşılacak merkezin bilgilendirilmesi de önemlidir. Di er ilkyardım uygulamalarından farklı olarak, organ kopmasında, kazazede ve kopmuş organın ulaştırılaca ı sa lık merkezinin damar- sinir cerrahisi yapılabilecek nitelikte olması gerekmektedir. So uk ortamda taşınan kopmuş organ canlılı ını daha uzun süre koruyacak, birleştirme sonrası, işlev de daha iyi korunacaktır.
Organ kopmasında ilkyardım uygulamaları öncelikle ABC kontrolü ile başlar. Daha sonra kazazede yatar pozisyona getirilir., bilinci açıksa sırtüstü, kapalı ise yan güvenli pozisyonda tutulur.
Kopma, e er tek tek kemikli bölgelerin uza ında meydana gelmiş ise kolun ve baca ın vücuda yakın kısımlarından turnike uygulanır. Daha sonra kopan organ temiz, su geçirmez plastik bir torba ya da kaba konulup a zı kapatılır. Daha sonra bu torba veya buz dolu bir kap ya da torbaya konur. Kazazede ve kopan organ aynı araçla nakledilir.
SICAK CARPMASI
Güneşte fazla kalma sonucu ortaya çıkar. Güneş çarpması olarak da bilinir. Kazazede aşırı terlemektedir ya da terlemiştir. Vücut sıcaklı ı 40 derece ya da üzerinde olabilir. Nabız hızlı, bilinç bulanıktır. Aşırı susuzluk hissi, halsizlik ve a rılar vardır.
Bilinç kapalı ise;
Kazazede gölge, serin bir yere taşınır.
ABC kontrol edilir, serinletilir.
Bilinç açık ise
Kazazede serin bir yere taşınır, yarı oturur pozisyon verilir.
Su serpme, ıslak havlu ve hava akımı kullanılarak (yelpaze, vantilatör vb.) serinletilir, su ve alkolsüz içecekler verilir.
Fazla giysileri çıkarılır.
SOK
De işik nedenlerle kalbin pompalama etkinli inin zayıflaması, ya da, damarlarda pompalanacak yeterli kan olmaması halinde, ciltte, bilinçte ve kaslarda ortaya çıkan ilerleyici nitelikte belirtilerin tümüne şok denir. Müdahale edilmezse, belirtiler ilerler, kişi ölebilir.
Aşırı kanamalar, ishal, yanıklar, kusma, kalp krizi, aşırı korku ve heyecan, allerjik olaylar, aşırı a rılı olaylar şok nedeni olabilir.
Şok belirtileri:
- So uk, soluk, nemli deri
- Eller ve ayaklarda so uma, his kaybı
- Nabız sayısında artma, nabızın zayıflaması
- Solunumun sayıca artması, ancak yüzeyselleşmesi
- Göz kararması, halsizlik
- Bulantı, kusma
- Huzursuzluk
- Aşırı susuzluk hissi, a ızın kurumasıdır.
Başlangıçta açık ya da bulanık olabilen bilinç, zamanla kapanabilir. Şokla mücadelede temel ilke, kan kaybı varsa daha fazla kaybın önlenmesi, mevcut kanın daha hayati organlarca kullanılması için uygun pozisyon verilmesidir.
Şok pozisyonu için kazazede, bilinci açıksa sırtüstü, bilinci kapalı ise, yan güvenli pozisyonda yatırılır. Daha sonra ayakları 30 cm yukarı kaldırılır. Üzeri battaniye ile örtülür ve 112 ye haber verilirSUDA BOGULMA
Havuz ya da denizde çırpınmakta olan kişiye suda kurtarmaalmamış kişilerin, yüzme bilseler dahi yaklaşmaması gerekir.
Bir tekne ile yaklaşmak mümkün de il ise, ipe ba lı bir can simidi ya da tahta parçası, çırpınan kişiye yardım amacı ile atılabilir.
Uzun bir sırık ya da ip ile kişiye ulaşmak denenebilir. Bunlar yapılamıyorsa, çırpınmaların bitmesi beklenir .
Tekneye ya da sahile çıkarılan kazazedenin ABCsi kontrol edilir.
Normal solunum ve dolaşım sa landıktan sonra bilincin durumuna göre pozisyon verilir.
Üzeri örtülerek nakledilir
ILKYARDIM: TANIM VE ONEMI
Bir kaza ya da hayatı tehlikeye düşüren bir durumda, sa lık görevlilerinin yardımı sa lanıncaya kadar, hayatın kurtarılması ya da kazazedenin durumunun kötüleşmesini önlemek için, ilaç kullanılmadan yapılan uygulamalara ilkyardım denir.
Belirli bir e itim almış ve insan vücuduna müdahale etme alanında yasalarla yetkilendirilmiş kişilerce yapılan, ilaçlı müdahalelere acil tedavi denir ve ilkyardım kavramı ile karıştırılmamalıdır. İlkyardım e itimi almış olmak bir kişiyi sa lık personeli yapmaz.
İlkyardım bir kaza anında ya da hayatı tehlikeye düşüren durumlarda uygulanır. Bu durumlarda nasıl davranılması gerekti i sade vatandaşlar bir yana, ülkemizde itfaiye, sivil savunma, emniyet, e itim, ulaşım, sanayi alanlarında profesyonel olarak çalışan insanlarca dahi yeterince bilinmemektedir. Az sayıda insanımızın katıldı ı ilkyardım kursları ise nitelik olarak ço u kez yetersiz kalmaktadır. Sürücü kursları, görsel ve yazılı basın aracılı ıyla geniş kesimlere ulaşan ilkyardıma ilişkin çeşitli mesajlar ise anlamlı yararlar sa lamak bir yana pek çok traji-komik örnek olaylarla sonuçlanmaktadır.
İlkyardım bilgisi açı ımızın büyüklü üne paralel bir özelli imiz de, ilkyardım gerektirecek olayların sıklı ıdır. Yetersiz altyapı, e itimsiz insan gücü, kurumsallaşma bozuklukları, idari ve kişisel sorumsuzluklar işyerlerinde, trafikte ve evlerde sık rastladı ımız sakatlanma, yaralanma hatta ölümle sonuçlanan kazalara neden olmaktadır. Bireysel ve toplumsal zararları en aza indirmek dışında sosyal bir varlık olmanın bir gere i olarak, ilkyardım e itimi almak ve uygulamak özel bir anlam ve önem taşımaktadır.
Dogru ilkyardım egitimi belli özelliklere sahiptir:
- E itim verecek kişiler ilkyardım bilgi ve becerisi dışında, e iticilik yönünden de nitelikli olmalıdır.
- E itilenler öncelikli olarak, ilkyardım bilgisinin gerçekten gerekli olaca ı ortamlarda çalışanlardan seçilmeli, bu özelliklerinin farkında ve ö renmeye istekli olmalıdır.
- E itilen grupları 10-12 kişiyi geçmemeli, birbirine yakın e itim düzeyinde olmalı, e itim mekanı sa lıklı, yeterli olmalıdır.
- E itimde erişkin e itimi ilkeleri gözetilmeli, e itilenin her aşamaya katılımı sa lanmalıdır.
- E itim malzemeleri, manken, maketler, afişler, slayt, tepegöz, film kasetleri gibi desteklerle zenginleşen konu aktarımlarından sonra, tüm beceriler tüm e itilenlerce do ru uygulanana dek tekrarlanmalıdır.
- E itimden önce bir ön de erlendirme, kurs sonunda uygulamalar ve teorik test içeren bir son de erlendirme mutlaka yapılmalı, başarılı olanlar belgelendirilmelidir.
- E itilenlerin çalışma yaşamlarına dönüşlerinden sonra e iticileri ile ba ı kopmamalı, bilgi ve becerileri belli aralarla tazelenmelidir.
YANIKLAR
Do rudan ateş ya da yüksek ısı veren fiziksel kimyasal etkenlerle karşılaşma sonucu yanıklar oluşur. Bu etkenler ateş, elektrik, güneş, sıcak su ya da ya , kimyasal maddeler, sıcak metal cisimler olabilir. Yanık cilt, açık yara gibi de erlendirilmelidir. Vücut bu kısımdan su kaybeder ve açık yara gibi mikroplanmaya açıktır. Toplam vücut yüzeyinin %20 sinden fazlasını etkileyen yanıklar yaşamsal tehlike do urur.
Yanıklar, ortaya çıkan tahribata göre derecelendirilir.
1. Derece Yanıklar
En çok güneşte fazla kalma nedeniyle olur.
Cildin kızarması ve şiddetli a rı ile tanınır.
Kendili inden iyileşip, cilt normal görünümünü alabilir.
Elbisesi tutuşan kişi yere yatıp kendi etrafında dönmelidir
2. Derece Yanıklar
Kızarıklı a ek olarak su dolu keseciklerin görünmesi ile tanınır.
En sık sıcak sıvılar ile olur.A rılı ve ciddi yanıklardır.
Su keselerini patlatmak sakıncalıdır.
Do ru bakım yapılmaz ise iz kalır. Mikrop üremesine açıktır.
3. Derece Yanıklar
Cildin tamamı etkilenmiştir. A rı azdır. Hayati tehlike yaratacak sıvı kayıpları ve iltihaplanmalar mümkündür.
Yanıklarda ilkyardımcının ilk amacı, yanı a neden olan madde ya da kayna ın uzaklaştırılmasıdır.
Tutuşmuş kazazedenin kaçması önlenir. Üzerine bir örtü atılarak ya da yuvarlanarak söndürülür.
Yanıklı kazazede soyulurken cilt de soyulabilece inden elbiseler kesilerek çıkartılır.
Tüm yanıklarda ilk yapılacak işlem, yanık bölgenin a rı geçene ve sonra 10 dakika kadar so uk suda tutulmasıdır.
Yaralının üzerinde yüzük, bilezik, saat, künye varsa çıkarılır.
Yanık bölge üzeri ıslak, temiz bir bezle örtülür.
Bu nitelikte malzeme yoksa açık bırakılır.
Bilinç açık ise a ızdan sulu gıdalar ve su verilir. Şoka karşı uygun pozisyonda tutulur.
İkinci ve üçüncü derece yanıklar var ise kişi nakledilir.
KULAGA KACAN YABANCI MADDELER
Doktorların kulaktan çıkardı ı maddelerin çeşitlili i şaşırtıcıdır. Bilyeler, minik oyuncaklar, takılar, böcekler, tohumlar, ka ıt parçaları, plastik parçaları, kulak tıpaları, Kula ın yapısı karmaşık oldu u için,içine kaçan cisimlerin çıkması oldukça güçtür.
Belirtiler
- Kulak a rısı.
- işitme kaybı.
- Kulakta yabancı bir madde oldu u hissi.
Teşhis
Kula ınıza birşey kaçtı ında, genellikle bunun farkına varırsınız. Kula ınızda a rı ya da dolgunluk hissi olur ve işitmeniz azalabilir. Bu durum çocuklarda oldu unda teşhis etmek biraz daha zor olabilir. Çocu a kula ının a rıyıp a rımadı ını ve küçük bir şeyle oynayıp oynamadı ını sorun. Kula ında yabancı bir madde olup olmadı ına bakın. E er bir şey görürseniz,kesinlikle çıkarmayı denemeyin; çocu un oldukça hassas olan dokularına zarar verebilir ya da yabancı maddeyi daha derine itebilirsiniz. Tedavi için doktorunuza ya da bir hastane acil servisine başvurun.
Yabancı maddeler ekseriyetle çok uzun süren problem yaratmaz. Ancak e er madde kulak zarına itilmişse, zar yırtılabilir ve orta kulak zedelenebilir. Bu tehlikeli durum yaratabilir.
Tedavi
Doktor kula ı muayene eder. Bu muayene kulak kanalının tümünün bir aletle gözden geçirilmesi şeklinde olabilir. Daha sonra içerdeki madde ufak bir aletle alıp çıkarılır. Bu iş için timsah çenesine benzer bir alet (alligatör forseps) kullanılır. Yavaş emme metodu veya kula ı sıvıyla doldurup maddeyi dışarı suyla atmak yolu da uygulanabilir. E er madde hala canlı olan bir böcekse, madeni ya damlatılarak böcek hareketsiz hale getirilebilir. Bu bir doktora gidene kadar duyulan rahatsızlı ı azaltabilir
VALLA BU KADAR
UMARIM FAYDALI OLABİLMİŞİMDİR LÜTFEN SADECE BİR KEZ BİLE OLSA OKUYUNN ÇÜNKÜ HER İNSAN BUNLARLA KARŞILAŞABİLİYO 
Burun kanaması deyip geçmeyin. Burun kanamaları ço unlukla can sıkıcıdır, bazen korkutucu ve yaşamı tehdit edici bile olabilir.
Uzmanlar burun kanamalarını iki gruba ayırmaktadırlar.
1. Ön burun kanamaları: Burnun ön kısmından gelen kanamalardır. Ayakta duran ya da oturan kişide bir burun deli inden akan kanama şeklinde kendini gösterir.
2. Arka kanama: Burun arkasından ve derinden olan kanamadır. Kanama genize do rudur. Otururken veya ayakta dururken bile kanama bo aza do ru olur. Hasta sırt üstü yattı ında ön kanama bile olsa her iki yönde kanama olabilecektir.
Arka burun kanamalarının tanınması çok önemlidir.Bu kanama tipi oldukça şiddetlidir ve bir uzmanın takibini gerektirmektedir. Arka kanamalar ço unlukla yaşlı kişilerde görülür. Bu hasta grubu genellikle yüksek kan basıncı (tansiyon) olan kişiler ya da travma geçirmiş kişilerdir.
Burun kanamaları çocuk yaş grubunda genellikle ön kanama tipinde olmaktadır. Kuru hava veya kış aylarında görülen kabuklanmalar kanamaya neden olmaktadır. Bundan korunmak için nemlendirici bir kremi burunun orta bölmesine parmak ucu ile sürmek yararlı olacaktır. Bu amaçla vaselin ve viks faydalı ilaçlardır. Günde üç defa kullanılması önerilir ancak gece yatmadan önce sürmek yeterlidir. Burun kanaması sık tekrarlıyorsa doktorunuza görünmenin faydası vardır.
Siz ya da çocu unuzda ön burun kanaması varsa şunları uygulayınız.
1. Burnun uçtaki yumuşak kısmını baş parma ınızla di er iki parma ınız arasına alınız.
2. Burnu parmakla sıkıştırılmış olarak yüzünüze do ru bastırınız.
3. Beş dakika böyle bekleyiniz (Saat tutunuz).
4. Başınızı kalbinizden daha yüksek tutmaya dikkat ediniz. Bu nedenle oturunuz ya da başınız daha yukarıda uzanınız.
5. Burun ve yana ınıza buz tatbik ediniz (Bir plastik torba içinde buz doldurarak).
KANAMA DURDUKTAN SONRA YENİDEN KANAMAYI ÖNLEMEK
6. Sümkürmemeye özen gösteriniz.
7. Yerden a ır bir şey kaldırmak ya da buna benzer zorlayıcı hareketler yapmayınız.
8. Başınızı mutlaka gö sünüzden daha yukarıda tutmaya çalışınız.
TEKRAR KANAMA OLURSA
9. Burun içindeki tüm pıhtıları sümkürterek temizleyiniz.
10. 3, 4 defa her iki burun deli ine dekonjestan burun spreyi sıkınız (Otrivine, Burnil, Faral v.b.).
11. Tekrar en baştaki 1. ve 3. basamaktaki gibi buruna baskı yaparak sıkınız.
12. Doktorunuzu arayınız.
DOKTURU NE ZAMAN ARAYALIM YA DA ACİL SERVİSE BAŞVURALIM !
E er, kanama durmuyorsa veya yeniden kanamaya e ilim gösteriyorsa.
E er, kanama çok hızlı ve kan kaybı miktarı çok fazla ise.
E er, kanama nedeniyle yorgunluk ve halsizlik hissediliyorsa.
E er, kanamanız burun önüne kanamadan çok, bo az arkasına do ru oluyorsa
BILINC KAYBI
Beyine giden kan miktarının azalması sonucu, beş duyu organından gelen uyarılara geçici olarak cevap verememe haline bilinç kaybı, ya da bayılma denir. Bu durumdaki bir kişi, sözle ya da dokunarak kendisine ulaşmaya çalışan ilkyardımcıya cevap veremez, ancak, a rı yaratan bir uyarana refleks karşılık verir.
Basit bayılmalar genellikle uzun süren açlıklar, a ır yorgunluk, uykusuzluk, ani korku ya da acılar sonucu olarak ortaya çıkar.
Bu durumdaki bir kazazedeye a ızdan yiyecek, içecek verilmez, giysileri rahatlatılır, ayakları yukarıya kaldırılır, kusma olabilece i için yan güvenli pozisyonda tutulur. Kendine gelmeye başlayan kazazede hemen aya a kaldırılıp, yürümeye zorlanmamalıdır.
BOGAZDA YABANCI CISIM
Bo aza takılan yabancı cisim, elle ulaşılabiliyorsa elle çıkarılır. Aksi takdirde çocuksa baş aşa ı tutularak, büyükçe iki kürek kemi i arasına vurularak yardım edilir
BURKULMALAR
Eklem ba larının kopması, ya da kısmen zedelenmesine burkulma denir. A rı, hassasiyet, şişlik ve morluk görülebilir. Zorlanan eklem buz torbası ve benzer uygulamalarla so utulur. Varsa, elastik bandaj uygulanarak şişlik önlenmeye çalışılır. Zedeli eklem kullanılmadan ve hareket ettirilmeden, mümkünse yukarıda tutularak taşınır.
BURUNDA YABANCI CISIM
Çocuklarda görülebilir. Buruna sivri, uzun cisimler sokmamak gerekir. Yabancı cismin oldu u tarafın karşısındaki burun köküne bastırılarak kişi sümkürtülür. Başarılı olunamazsa kişi nakledilir
CIKIKLAR
Bir eklemi meydana getiren kemiklerden birinin, bir dış etki sonucu normalde bulundu u yerden ayrılmasına çıkık denir. Eklem ba larının normalde izin vermeyece i bir harekete zorlanan kemik ba ları, aralayarak ya da yırtarak yerinden uzaklaşır.
- Eklemin ve vücut uzantısının görünümünde bozukluk
- A rı nedeniyle kısıtlanmış ya da tamamen ortadan kalkmış hareket
- Hassasiyet ve şişlik görülmesi çıkık düşündürmelidir.
Çıkmış bir kemi i, eklem boşlu una ancak yetkili ve deneyimli bir kişi yeniden yerleştirebilir. Yetkisiz kişilerce yapılan denemeler ise damar-sinir sıkışmalarına, eklem ba larının düzelemeyecek ölçüde tahrip olmasına, sık sık çıkı ın tekrar etmesine (alışkanlık çıkı ı) neden olabilir. İlkyardımcın görevi, yetkili ve deneyimli bir sa lıkçıya ulaşana kadar çıkık eklem bölgesini hareketsiz hale getirmektir. Bu amaçla askı, atel ve sargı uygulamaları yapılır
DONMALAR
Aşırı so uk ortamda uzun süre kalınması sonucu donma ortaya çıkar. Kazazede halsiz, uykuludur. Donuk vücut bölümleri beyaz, sert, so uktur. Henüz donmamış kısımlar kızarık olabilir. Hareketleri a ır ve a rılıdır. Ciltte su dolu keseler görülebilir. Donmuş kısımlarda duyu kaybı vardır.
Karla ovuşturmak, masaj yapmak, kumaş parçaları sürterek ısıtmaya çalışmak, sıcak odaya ya da sıcak suya sokmak, bandaj yapmak, cilde ilaçlar sürmek, alkol ya da sigara vermek sakıncalıdır.
İlkyardımcı önce kazazedenin ıslak giysilerini çıkartıp kurumasını sa lamalıdır. Donmuş bölgeler temas, sürtünme, do rudan ısıdan korunmalı, yüksekte tutularak bir battaniye ile sarılmalıdır. Isıtma işlemi yavaş ve aşamalı olarak yapılmalıdır. Ilık su bu amaçla kullanılabilir. Kazazedeye ılık içecekler ve şekerli sıvı gıdalar verilebilir.
ELEKTRIK CARPMASI
Elektrik çarpması evlerdeki pirizler-elektrikli aletlerden kaynaklanan elektrik kaçakları, enerji iletim kablolarının kopması ya da direklere tırmanılması, yıldırım düşmesi ile ortaya çıkabilir.
Deri üzerinde yanık, solunum ve dolaşım sisteminde bozukluk, bilinç kaybı sonucu düşme ve buna ba lı kırıklar elektrik çarpmasının muhtemel sonuçlarıdır. Elektrik çarpmasının damarlar üzerindeki etkisi, kalıcı, geç ortaya çıkan sorunlar yaratabilir. Tellere asılı, ya da elektrik tellerine temas halinde yerde yatarken bulunan kişide, elektrik çarpması düşünülmelidir. Bazen kazazede bayılmadan önce kablodan ayrılmayı başarmış olabilir. Kimi kısa süreli, düşük voltajlı elektrik çarpmalarında kazazedenin bilinci açık olup, cilt üzerinde dahi hiç iz bulunamayabilir.
İlkyardım Müdahalesi Üç Aşamadan Oluşur:
1. Elektrik akımı şalterden kesilmeli, bu yapılamıyorsa çıplak kablo ile kazazedenin teması iletken olmayan bir cisim kullanılarak kesilmelidir.
2. Kaza ortamında hemen ilkyardımın ABC si kontrol edilmeli ve sa lanmalı, bilinç kaybı var ise koma pozisyonu verilmelidir.
3. Yanık varsa bakımı yapılır, fiziksel ve psikolojik olarak rahatlatılır, kazazede aya a kaldırılmadan nakli sa lanır. Düşmeye ba lı kırık varsa tespit işleminden sonra nakil gerçekleştirilir.
EPILEPSI-SARA NOBETI
Do uştan ya da sonradan ortaya çıkabilen, bir grup beyin hücresinin düzensiz emirler üreterek beyinin çalışmasını geçici olarak bozması ile oluşan bir durumdur.
Bilinç kaybı, idrar kaçırma, çenenin kilitlenmesi, adalelerde kasılmalar görülür. Nöbet sırasında solunumda bozularak a ızdan köpüklü tükürük akar.
Kendili inden düzelene kadar kişinin dilini ısırması ve başını bir yere çarpması engellenir. Bu amaçla dişler arasına rulo yapılmış bir kumaş parçası ya da mendil konur. Baş iki el ile kontrol altına alınır, altına yumuşak destekler konur. Nöbetin sonlandı ı görülünce hasta nakledilir.
GOZDE YABANCI CISIM
Çocuklarda ve işçilerde sıkça rastlanabilir. Açık havada oynayan çocuklarda bitki parçaları ya da toprak taneleri, metal kesimi, düzeltilmesi, sıva işinde çalışan işçilerde ise metal ve sıva parçacıkları göze kaçar.
Gözde yanma, batma, sulanma, kaşıntı ve ovmaya ba lı kızarıklık görülür. Hatalı müdahaleler göze zarar verir ve yabancı cismin çıkarılması da güçleşir. İlkyardımcı, kişinin gözlerini ovmasını önlemeli bol suyla yıkandıktan sonra gözlerini kapattırıp cismin gözyaşı ile çıkmasını beklemelidir. Bu olmuyor ve cisim gözle görülebiliyorsa temiz bir bez parçasının kenarı ile alınabilir. Çıkartma işleminden pamuk kullanılmaz. Yabancı cisim yine çıkmıyorsa kişi nakledilir.
HAYVAN ISIRIGI
Bir tahrik olmaksınız saldırarak ısıran kedi ya da köpe in kuduz olmasından şüphe edilmelidir. Kuduz mikrobu ısırılmış bölgeden vücuda girer. Isıran hayvanın gözlem altına alınması gerekir.
Isırılma halinde, ısırık yeri hemen bol su ve sabun ile iyice yıkanır. Kazazede yürütülmeden nakledilmelidir.
Arı Sokması
İ nenin girdi i yerde kızarıklık, a rı, kaşıntı, şişme olabilir. İ ne hala ciltte ise düzgünce çıkarılır. İ ne yerine buz koyarak so utma yapılır. Alerjisi olanlar, astımlılar, a ızdan sokulanlar, çok sayıda arı tarafından sokulanların hemen nakli gerekir.
Yılan Sokması
Yılan zehirlenmelerinde ısırık yerinde a rı, şişlik, morluk, hassasiyet vardır. Sokulan yer hareket ettirilmeden yıkanır. Isırılan yerin birkaç cm yukarısına bo ucu sargı uygulanır. Isırık yeri 0.5 cm kesilerek ve elle sıvazlanarak zehrin kısmen çıkması sa lanır. Yaranın emilmesi etkili de ildir ve zararlı olabilece i için uygulanmamalıdır. Isırık yerine buz uygulanabilir. Kişinin yatarak nakli sa lanır.
Akrep Sokması
Akrep sokmasında yara yerinde a rı ve uyuşukluk olur. Solunum bozulabilir. Sokulan bölge yıkanır, buzla so utulur, sokulan kol veya bacakla vücut arasına bo ucu sargı uygulanılarak akrep antiserumu bulunabilecek bir merkeze yatarak nakledilir.
HICKIRIK
Gö üs ve karın boşlu unu ayıran solunumda rol alan diafram adlı adelenin düzensiz kasılmasıyla ortaya çıkar peşpeşe ve uzun süre devam eden hıçkırık solunumu aksatır ve kişiyi rahatsız eder. Solu unu bir süre tutturmak ya da su içirmek düzelmeyi sa layabilir. Başarılı olmazsa bir torba yada poşet içindeki hava kısa süre solunarak hıçkırık sonlandırılabilir
IC KANAMALAR
İç kanamada ilkyardımcı kanamanın varlı ını dışarıdan göremez. Büyük kemik kırıkları, kafaya gelen darbeler, tüm vücudu etkileyen kazalarda, dıştan izlenebilen kanama olsun ya da olmasın, iç kanamadan şüphe edilmelidir.
- Huzursuz kazazede, görme
- işitme sorunlari, uyuklama hali
- Soguk, soluk, nemli cilt
- Karinda sertlik ve bastirmakla agri
- Vücutta yaygin siyrik, morluk, şişlikler
- Halsizlik
- Susuzluk hissi
- Sayisi artmiş ancak zayif solunum ve nabiz varsa iç kanama düşünülmelidir.
Iç Kanama Düşünülen Kazazede Için Yapilacaklar:
1. Şok ile mücadele et (ayaklari yüksek olarak yatir, isit)
2. Hizli naklet
ILK YAPACAKLARINIZ
Kazazedeler arasında isen önce kendini de erlendir.
- Sakin ol.
- Kendi vücudunu kontrol et.
- Gerekiyorsa kendine ilkyardı uygula.Ortamı de erlendir.
- Devam eden riskleri ortadan kaldır.Kendini tanıt, etraftakileri sakinleştir.
- Sa lam kişileri yardım ve güvenlik için organize et.Kazazedeleri de erlendir.
- Tüm kazazedeleri hızla kontrol et
- Öncelikli olanları belirleÖncelikli kazazede ile işbirli i sa la.
- Kazazede ile tanış, güven ver, sakinleştir. ve rahatlat
- Yatmasını ya da oturmasını sa la, gereksiz hareket ettirme.Gereken ilkyardım müdahalelerini yap.
- ABC yi sa la
- Kanamayı durdur, kırık veya çıkıklı bölgeyi hareketsizleştir, sargıları yap, pozisyon ver.Koru ve Naklet
- Kazazedenin ısı kaybetmesini önle, kımıldatma, yedirme, içirme, yanında git, sa lıkçılara bilgi ver
- E itilenlerin çalışma yaşamlarına dönüşlerinden sonra e iticileri ile ba ı kopmamalı, bilgi ve becerileri belli aralarla tazelenmelidir.
ILKYARDIMCIDA BULUNMASI GEREKEN OZELLIKLER
İyi bir ilkyardımcı:
- Oturdu u ve çalıştı ı yerleşim biriminin co rafi özelliklerini, ulaşım olanaklarını, sa lık kuruluşlarının yerlerini, özelliklerini, uzaklıklarını bilir.
- Yaşadı ı ülkenin sa lık ve idari mevzuatına yabancı de ildir, toplumsal ve bireysel sa lık sorunlarına duyarlıdır. Temel sa lık ve insan vücudu bilgisine sahiptir.
- Birey olarak kendisini sa lıklı, zinde tutmaya çalışır. Düzenli spor yapar, düzenli sa lık kontrolünden geçer, madde ba ımlılı ı gibi zararlı alışkanlıklardan uzak durur. Dengeli beslenmeye gayret eder. Kendi vücudunun kapasitesini bilir, uygulayaca ı ilkyardım tekni ini gere inde buna göre seçer.
- İşyerinin fiziksel özelliklerini, özellikle acil çıkışı, yangın hortumu vb. yerleri önceden bilir. Kurumundaki idareciye, şoföre, varsa sa lıkçıya, en çabuk nasıl ulaşaca ını bilir. İşyerinde ve çevrede gerekebilecek telefon numaralarını yanında taşır.
- Sakin, pratik, dengeli, olgun, yardımsever, girişken bir kişi olarak tanınır.
- Bir kaza anında, aldı ı e itim nedeniyle kendisi ve ortamdakilere yardımcı olabilecek bir kişi oldu unun bilinci ve güveni ile pani e kapılmaz, düşünerek davranır.
- Davranışları hızlı ancak bilinçli, sıralı ve ölçülüdür.
- Bir kahraman de il ilkyardımcı oldu unu bilir, kendisini asla tehlikeye atmaz.
- Bilgisinin olmadı ını düşündü ü durumlarda bir şey yapmaz, yardım ça ırır.
- Bir sa lıkçının yardıma gelmesiyle, ona bilgi verip onun yardımcısı durumuna geçer. Bilgi ve yetki sınırlarını bilir.
- Üzerinde girişimde bulunaca ı kişi ya da yakınının onayını aldıktan sonra müdahalesini yapar. Gere inde çevredekileri de örgütleyerek çalışır.
- Güvenli ve kararlı bir konuşma tarzı vardır. Kullanaca ı ses tonu ve kelimeleri iyi seçer. Sürtüşmeye meydan vermez.
- İlkyardım bilgisi içinde yapılması gereken ve yapılmaması gerekenler oldu unu bilir. Yararlı olmak kadar zarar vermemeye de çalışır. Duyguları ve ortam etkisiyle de il, bilgileri ile tarafsız bir de erlendirme yaparak karşısındakinin ilkyardım girişimlerine gerçekten gereksinimi olup olmadı ını belirler.
- Uygun ilkyardım uygulamasını do ru yere, yeterli sayı ve şiddette, yeterli süre uygular. Her uygulamadan sonra yaptı ının do ru ve yeterli oldu unu kontrol eder. Eksik ya da yanlıştan dönmeyi bilir.
- Edindi i bilgi ve becerilerin bir süre sonra unutulaca ını, bazılarında de işiklikler olabilece ini bilir. Unutmamak için becerilerini kendisi ve yakınları üzerinde zaman zaman dener. İşyeri hekimi, sa lıkçı, ilkyardım e iticisi ile gerektikçe ilişki kurar. Belli aralıklarla e itimini tazelemek için isteklidir. Çevresindeki olayları yakınındaki ilkyardımcı ve sa lıkçılarla tartışır.
KANAMALAR
Kanın, normal olarak içinde bulundu u kalp ve damarlardan dışarıya çıkmasına kanama denir.
Nedeni ve yeri ne olursa olsun, durmayan ya da durdurulamayan her kanama, şok, hatta ölüme yol açar. Kazalarda ölümlerin önemli bölümü bir kanamadan kaynaklanır. Kanama kontrolü bir ilkyardımcının en çok gereksinim duyaca ı ve kullanaca ı becerilerdendir.
Kanamaları zedelenmiş damar çeşidine göre üçe ayırabiliriz;
1. Kılcal damar kanamaları: Kılcal damarlar hücrelere ulaşan son damar uzantılarıdır. Çok ince olup içlerinde çok az kan bulundu u için zedelenme, kesilmelerinde ancak sızıntı tarzında ve hafif bir kanama olur. Bir kesi ya da darbe sonrası ortaya çıkabilir. Hemen her zaman, dış müdahale olmasa bile, kendili inden sona erer. Hayati tehlike yaratmaz.
2. Toplardamar kanamaları: Toplardamarlar hücrelerden dönen kanı kalbe taşıyan, düşük basınçlı kan akımı olan damarlardır. Cilde yakın, yüzeysel toplardamarlar kol ve bacak, el, ayak sırtında rahatça seçilebilir. Toplardamar kesileriyle olan kanamalarda koyu renkli, taşma tarzında kan kaçışı görülür. Ço u kez do rudan baskı uygulayarak kontrol altına alınabilir. Genellikle yaşamı tehlikeye sokmaz.
3. Atardamar kanamaları: Atardamarlar kalbimizden yüksek basınçla pompalanan kanı hücrelere ileten, toplardamarların tersine kol ve bacakta derinde yol alan damarlardır. Atardamardan olan kanamalarda, açık renkli kanın, yara a zından kalp atımına uyumlu şekilde fışkırarak çıktı ı izlenir. Genellikle durdurulması daha zor olan, hayati tehlike yaratan kanamalardır.
Kanamaları konumu ve yönüne göre de üçe ayırmak mümkündür.
Kanın kaçışının gözle izlenebildi i kanamaya dış kanama adı verilir. İç organlara ait damarlar, ya da vücut içinde kafa-gö üs-karın boşluklarında yerleşik damarların, bir darbe ya da kesici delici bir aletle parçalanmasıyla ortaya çıkan kan kaçışı dışardan görülmez. Bunlar, iç kanama olarak adlandırılır. Kanayan damarın vücudun iç organlarında oldu u kanamalar, do al deliklerden dışarıya do ru kanama olarak adlandırılır.
Kanamada ilkyardımcının amacı, önce damardan kan kaçışını önlemek, sonra da, kan hacmi azaldı ı için şoka karşı önlem almaktır.
Kanamaya müdahalede en basit, risksiz, malzeme gerektirmeyecek yöntemden daha etkili, ancak uygulaması daha zor, riskler taşıyan yönteme do ru bir sıra izlenir. De işik yöntemlerle damarı sıkıştıran, içinden kan geçmesi ve dışarıya kaçmasını önleyen ilkyardımcı, damardan kan kaçışını önleyen sa lam pıhtı oluşuna kadar uygulamasını sürdürmelidir.
Kanamayı durdurmak için kullanılan ilkyardım yöntemleri sırayla;
1. Kanayan yer üzerine do rudan baskı yapmak,
2. Kanayan damarın kalpten geliş yolu üzerindeki özel noktalara baskı yapmak,
3. İlk iki yöntemle kontrol edilemeyen özel durumlarda, turnike-bo ucu sargı yapmaktır.
Ufak bir keside, kesi yerinin su ve sabunla yıkanıp üzerine birkaç dakika bastırılması yeterli olacaktır. Üzeri bir yara bandı ile kapatılabilir.
Daha büyük bir yaralanmada, yara bezi üzerinden avuç ya da parmaklarla yapılacak baskı ile kanama durdurulduktan sonra, yeniden açılmayı önlemek için rulo, ya da, bohça haline getirilecek yara bezleri ile, üzerine sıkı bandaj yapılması uygun olur. Kanamalı kişinin sakinleştirilmesi ve kanayan kol ya da baca ın yukarıya kaldırılması, kanamanın durmasını kolaylaştıracaktır. Kanla ıslanan bandaj sökülmez, üstten yenilenir.
Do rudan baskı ile kontrol edilmeyen kanamalarda, ilkyardımcı kanamanın yerine uygun bir noktadan, baş parma ı ya da yumru u ile baskı yaparak, kanı getiren atardamarı sıkıştırır. Ancak uygun baskı noktaları bu konuda beceri e itimi almadan kullanılmamalıdır.
Organ kopması birden fazla atardamar kanamasına yanı anda baskı uygulayamayacak tek ilkyardımcı olması, kazazedenin yanından ayrılma zorunlulu u, ilkyardımcının uzun sürecek yol boyunca baskı yapacak gücü olmaması durumunda, son çare olarak, bo ucu sargı-turnike uygulanır. Uygulama omuz-dirsek ya da diz-kalça arasındaki tek kemikli bölgeye yapılır. Kan dolaşımının tam olarak kesilmesi kalıcı doku hasarlarına neden olabilece i için istenmeyen bir uygulamadır.
Her yüz kanamalı olaydan doksanının yara yerine baskı yapılarak, geri kalan on olayın dokuzunun özel noktalara baskı ile kontrol altına alınabilece i, turnike-bo ucu sargının çok az başvurulacak yöntemler oldu u unutulmamalıdır.
KIRIKLAR
Yüksekten düşen, üzerine bir cisim düşen, trafik kazası geçiren kazazedelerde kırık, çıkık ve burkulmalara sıklıkla rastlanır. Kırıklar, büyük kemik kırıklarında görülebilen iç kanamalar dışında, hayatı do rudan tehdit etmeyen olaylardır. Bununla birlikte, hatalı yaklaşımlar sonucu bir boyun ya da omurga kırı ı olan kazazede felç kalabilir, kol yada bacak kemi i kırık bir kazazedede kol ve bacak damarları ve sinirleri kesilip durum a ırlaşabilir, yerine takma çabası içine girilen omuz çıkı ı ameliyatla dahi düzelemeyecek hale gelebilir.
Kırık, çıkık, burkulma gibi kemik ve eklemi ilgilendiren olaylarda ilkyardımcının temel hedefi, sorunlu vücut uzantısı ya da bölümünü hareketsiz hale getirerek, kazazedenin durumunun kötüleşmesini önlemek, a rısız ve güvenli bir şekilde naklini sa lamaktır.
Kemik bütünlü ünün çarpma ya da düşme sonucu ortadan kalkmasına kırık denir. Kırık kemik parçaları cildi delerek dışarıya çıkmış ise buna açık kırık, cilt sa lam ise kapalı kırık olarak tanımlanır.
Aşa ıdaki maddelerin birkaçının varlı ında kırıktan şüphelenmek gerekir.
- Düşme, üzerine düşme, çarpma tarif edilmesi
- Sorunlu bölgede hareketle ya da temasla çok şiddetlenen a rı
- İlgili vücut bölümünde şekil bozuklu u, simetrinin kaybolması
- Kırılma sırası ya da sonrasında kırık sürtünme sesinin duyulmuş olması
- Kırık bölgesinde şişlik, morarma ,
- Kol ya da bacakta kısalma
- Eklem olmayan bir yerde, eklem varmış gibi açılaşma olması
- Deriyi parçalamış kırık kemik ucunun dışarıdan görülmesi
- Hareket kısıtlılı ı ya da hiç hareket ettirememe
- İlgili bölgede hissetmede azalma, uyuşma, karıncalanma
- Dolaşımda aksama sonucu so uma
Kırı ı olan, ya da kırık şüpheli kazazedeye ilkyardım uygularken, aşa ıdaki ilkelere uymak gerekir:
- Kırık olmadı ına kanaat getirilmiş bir kazazede kesinlikle yerinden oynatılmamalıdır. Kırık bölgenin hareket ettirilmesi sonucu kırık parçanın keskin kenarı etrafındaki bir damar ya da siniri kesebilir, kas dokusunu zedeleyebilir.
- Kazazedenin oturması ya da sa a sola kımıldamasına izin verilmez, kırık şüpheli bölge hareketsizleştirilmeden taşıma yapılmaz.
- Kaza ortamında hayatı tehdit eden bir zararlı etkenin bulunmadı ı her durumda kırı a müdahale bulundu u ortamda yapılır.
- Kırık açık kırık şeklinde ve kopuk kemik parçaları görünüyorsa parçalara dokunulmaz.
- Kırıklı uzvun bile inden nabız ve bölgede kanama olup olmadı ı kontrol edilmelidir.
- Açık kırıklarda görünen kemik parçasını içeri sokmaya, kemik uçlarım birleştirmeye, kol ya da bacakta bozulmuş şekli düzeltmeye çalışmamak gerekir.
- Kırıkla beraber kanama-şok belirtileri varsa öncelikle bunlara müdahale edilir.
- Boyun kırıklarında hatalı taşıma ve gereksiz hareketler omurilik zedelenmesi sonucu tüm vücutta felçle sonuçlanabilir. Boynun desteklenmesi ve hareketsizleştirme hayati önem taşır.
- Başa gelen darbeden sonra burun ve kulaktan su gelmesi; gözlük şeklinde morarma, bayılma, uyku hali, nabız ve solunum zayıflaması, gözbebeklerinde büyüklük farkı, püskürür tarz kusma, kafa kemiklerinde çökme şeklinde şekil bozuklu u varsa; kafatasında kırıkla beraber beyinde de sıkıntı var denektir. Acilen kazazedenin nakli gerekir.
- Sorunlu bölgenin hareketsizleştirilmesi, yani tespit edilmesi a rıyı azaltacak, kırık uçlarının çevre dokuları zedelemesini önleyerek, kırık uçların birbirinden ayrılması ya da deriden dışarı çıkmasına engel olacaktır. Böylece iyileşme de daha kolay olacaktır.
- Tespit işlemi, kırık kemikleri ilgilendiren iki eklemin sert-uzun bir cismin yardımıyla hareketsiz hale getirilmesidir. Bu amaçla kullanılacak standart malzemenin bulunmadı ı yerlerde ilkyardımcı pratik çözümler aramalıdır. Bir dal parçası, katlanmış gazeteler, karton kutular, baston ya da şemsiye atelle tespitte, kazak-ceket gömlek vb. eşyalar askı ile tespitte, kemer, kravat, gömlek kolu gibi eşyalar sargı olarak kullanılabilir. Hiçbir malzeme bulunamaz ise kazazedenin sa lam baca ı kırık baca a atel olabilir
KOMALAR
Bilinç kaybının en ileri durumu komadır. Sözlü uyaranlara ek olarak, komadaki kişi a rılı uyarılara da cevap vermez. Kolunun kuvvetli bir şeklide cimdiklenmesine, hatta cildine batırılacak bir i neye hiçbir tepki vermez. Beyin hücreleri canlılı ını hala koruyor olmakla beraber, hiçbir uyarıya cevap çıkartamayacak ölçüde sıkıntıdadır.
Koma Nedenleri:
- A ır kafa darbeleri (kafada darbe izleri, nedensiz püskürür tarz kusma)
- Beyin kanamaları ve inme (cebinden tansiyon ilacı çıkabilir, yüz ve vücut simetrisi bozuktur)
- Beyin tümörleri (düzensiz, şiddetli baş a rıları ve çeşitli belirtiler)
- Beyin zarının iltihabi hastalıkları (yüksek ateş, ciltte döküntüler)
- İlaç zehirlenmesi (etrafta boş ilaç şişesi ya da enjektör, kusmukta ilaç)
- Aşırı alkol alımı (nefesinde alkol kokusu)
- Karaci er yetmezli i (ince, bitkin bir vücut, bazen şişmiş bir karın)
- Üre birikimi (cilt renginde de işiklik, zihinsel sorunlar, halsizlik)
- Şeker hastalı ı (nefesi meyva kokar, kalp hızlı, cilt kuru ve sıcaktır, karın a rısı kusma)
Komadaki kazazedenin özellikleri:
- Yardım isteyemez, kolayca zarar görebilir
- Dikkatli incelenmezse öldü ü sanılabilir
- Solunum ve dolaşımın bozulma riski vardır
- Soluk yolu her an tıkanabilir
- Her an kusabilir
- Göz kapa ı refleksi bozulmuştur
- Ö ürme ve öksürük refleksi çalışmayabilir
Komadaki kazazedeye müdahale ABC ile başlar. Solunum ve dolaşım normal ise koma pozisyonunda (yan güvenli pozisyon) tutulur ve nakledilir. Nedene uygun müdahalelerle yaşamı kurtulup, zaman içinde tamamen normale de dönebilir.
KULAKTA YABANCI CISIM
Kula a nohut, mercimek gibi gıdalar, boncuk tanesi, böcek ya da bitki parçaları kaza ile kaçabilir. Özellikle böcekler hareket ve sesleri ile çok rahatsızlık verir. Su ile şişen tahıllar ve kuru baklagillerin çıkarılması çok zorlaşır. Bazen kula ı temizlemekte kullanılan pamuk, çöpler kulakta kalabilir.
Kulaktaki yabancı cisimleri çıkartmak için sivri, uzun cisimler sokmak do ru de ildir. Kulak yere bakar durumda iken kulak kepçesi küçük çocukta geriye ve aşa ıya büyükte geriye ve yukarıya çekilerek cisim çıkarılır. Böcekler ışık tutularak dışarıya çıkarılabilir. Başarı olunamazsa kişi nakledilir
ORGAN KOPMASI
Parmak, el, kol, ayak, bacak, penis, kulak, burun gibi vücut uzantılarının vücutla olan bütünlü ünün bozulmasına, organ kopması denir. Bütünlü ün bir kısım dokularla devam etti i hallere kopma de il, kesi demek do ru olur.
Organ kopmasına müdahale edilmezse;
1. Kanama nedeniyle kazazedenin yaşamı tehlikeye girer
2. Organın kaybı fiziksel görünüm bozuklu u, işlev kaybı ve ruhsal sorunlar yaratır.
Kasıt, ya da kaza sonucu ortaya çıkacak organ kopmasına ilkyardımcının müdahalesi iki yönlü ve hızlı olmalıdır. Kanama kontrolü kadar, nakil ve ulaşılacak merkezin bilgilendirilmesi de önemlidir. Di er ilkyardım uygulamalarından farklı olarak, organ kopmasında, kazazede ve kopmuş organın ulaştırılaca ı sa lık merkezinin damar- sinir cerrahisi yapılabilecek nitelikte olması gerekmektedir. So uk ortamda taşınan kopmuş organ canlılı ını daha uzun süre koruyacak, birleştirme sonrası, işlev de daha iyi korunacaktır.
Organ kopmasında ilkyardım uygulamaları öncelikle ABC kontrolü ile başlar. Daha sonra kazazede yatar pozisyona getirilir., bilinci açıksa sırtüstü, kapalı ise yan güvenli pozisyonda tutulur.
Kopma, e er tek tek kemikli bölgelerin uza ında meydana gelmiş ise kolun ve baca ın vücuda yakın kısımlarından turnike uygulanır. Daha sonra kopan organ temiz, su geçirmez plastik bir torba ya da kaba konulup a zı kapatılır. Daha sonra bu torba veya buz dolu bir kap ya da torbaya konur. Kazazede ve kopan organ aynı araçla nakledilir.
SICAK CARPMASI
Güneşte fazla kalma sonucu ortaya çıkar. Güneş çarpması olarak da bilinir. Kazazede aşırı terlemektedir ya da terlemiştir. Vücut sıcaklı ı 40 derece ya da üzerinde olabilir. Nabız hızlı, bilinç bulanıktır. Aşırı susuzluk hissi, halsizlik ve a rılar vardır.
Bilinç kapalı ise;
Kazazede gölge, serin bir yere taşınır.
ABC kontrol edilir, serinletilir.
Bilinç açık ise
Kazazede serin bir yere taşınır, yarı oturur pozisyon verilir.
Su serpme, ıslak havlu ve hava akımı kullanılarak (yelpaze, vantilatör vb.) serinletilir, su ve alkolsüz içecekler verilir.
Fazla giysileri çıkarılır.
SOK
De işik nedenlerle kalbin pompalama etkinli inin zayıflaması, ya da, damarlarda pompalanacak yeterli kan olmaması halinde, ciltte, bilinçte ve kaslarda ortaya çıkan ilerleyici nitelikte belirtilerin tümüne şok denir. Müdahale edilmezse, belirtiler ilerler, kişi ölebilir.
Aşırı kanamalar, ishal, yanıklar, kusma, kalp krizi, aşırı korku ve heyecan, allerjik olaylar, aşırı a rılı olaylar şok nedeni olabilir.
Şok belirtileri:
- So uk, soluk, nemli deri
- Eller ve ayaklarda so uma, his kaybı
- Nabız sayısında artma, nabızın zayıflaması
- Solunumun sayıca artması, ancak yüzeyselleşmesi
- Göz kararması, halsizlik
- Bulantı, kusma
- Huzursuzluk
- Aşırı susuzluk hissi, a ızın kurumasıdır.
Başlangıçta açık ya da bulanık olabilen bilinç, zamanla kapanabilir. Şokla mücadelede temel ilke, kan kaybı varsa daha fazla kaybın önlenmesi, mevcut kanın daha hayati organlarca kullanılması için uygun pozisyon verilmesidir.
Şok pozisyonu için kazazede, bilinci açıksa sırtüstü, bilinci kapalı ise, yan güvenli pozisyonda yatırılır. Daha sonra ayakları 30 cm yukarı kaldırılır. Üzeri battaniye ile örtülür ve 112 ye haber verilirSUDA BOGULMA
Havuz ya da denizde çırpınmakta olan kişiye suda kurtarmaalmamış kişilerin, yüzme bilseler dahi yaklaşmaması gerekir.
Bir tekne ile yaklaşmak mümkün de il ise, ipe ba lı bir can simidi ya da tahta parçası, çırpınan kişiye yardım amacı ile atılabilir.
Uzun bir sırık ya da ip ile kişiye ulaşmak denenebilir. Bunlar yapılamıyorsa, çırpınmaların bitmesi beklenir .
Tekneye ya da sahile çıkarılan kazazedenin ABCsi kontrol edilir.
Normal solunum ve dolaşım sa landıktan sonra bilincin durumuna göre pozisyon verilir.
Üzeri örtülerek nakledilir
ILKYARDIM: TANIM VE ONEMI
Bir kaza ya da hayatı tehlikeye düşüren bir durumda, sa lık görevlilerinin yardımı sa lanıncaya kadar, hayatın kurtarılması ya da kazazedenin durumunun kötüleşmesini önlemek için, ilaç kullanılmadan yapılan uygulamalara ilkyardım denir.
Belirli bir e itim almış ve insan vücuduna müdahale etme alanında yasalarla yetkilendirilmiş kişilerce yapılan, ilaçlı müdahalelere acil tedavi denir ve ilkyardım kavramı ile karıştırılmamalıdır. İlkyardım e itimi almış olmak bir kişiyi sa lık personeli yapmaz.
İlkyardım bir kaza anında ya da hayatı tehlikeye düşüren durumlarda uygulanır. Bu durumlarda nasıl davranılması gerekti i sade vatandaşlar bir yana, ülkemizde itfaiye, sivil savunma, emniyet, e itim, ulaşım, sanayi alanlarında profesyonel olarak çalışan insanlarca dahi yeterince bilinmemektedir. Az sayıda insanımızın katıldı ı ilkyardım kursları ise nitelik olarak ço u kez yetersiz kalmaktadır. Sürücü kursları, görsel ve yazılı basın aracılı ıyla geniş kesimlere ulaşan ilkyardıma ilişkin çeşitli mesajlar ise anlamlı yararlar sa lamak bir yana pek çok traji-komik örnek olaylarla sonuçlanmaktadır.
İlkyardım bilgisi açı ımızın büyüklü üne paralel bir özelli imiz de, ilkyardım gerektirecek olayların sıklı ıdır. Yetersiz altyapı, e itimsiz insan gücü, kurumsallaşma bozuklukları, idari ve kişisel sorumsuzluklar işyerlerinde, trafikte ve evlerde sık rastladı ımız sakatlanma, yaralanma hatta ölümle sonuçlanan kazalara neden olmaktadır. Bireysel ve toplumsal zararları en aza indirmek dışında sosyal bir varlık olmanın bir gere i olarak, ilkyardım e itimi almak ve uygulamak özel bir anlam ve önem taşımaktadır.
Dogru ilkyardım egitimi belli özelliklere sahiptir:
- E itim verecek kişiler ilkyardım bilgi ve becerisi dışında, e iticilik yönünden de nitelikli olmalıdır.
- E itilenler öncelikli olarak, ilkyardım bilgisinin gerçekten gerekli olaca ı ortamlarda çalışanlardan seçilmeli, bu özelliklerinin farkında ve ö renmeye istekli olmalıdır.
- E itilen grupları 10-12 kişiyi geçmemeli, birbirine yakın e itim düzeyinde olmalı, e itim mekanı sa lıklı, yeterli olmalıdır.
- E itimde erişkin e itimi ilkeleri gözetilmeli, e itilenin her aşamaya katılımı sa lanmalıdır.
- E itim malzemeleri, manken, maketler, afişler, slayt, tepegöz, film kasetleri gibi desteklerle zenginleşen konu aktarımlarından sonra, tüm beceriler tüm e itilenlerce do ru uygulanana dek tekrarlanmalıdır.
- E itimden önce bir ön de erlendirme, kurs sonunda uygulamalar ve teorik test içeren bir son de erlendirme mutlaka yapılmalı, başarılı olanlar belgelendirilmelidir.
- E itilenlerin çalışma yaşamlarına dönüşlerinden sonra e iticileri ile ba ı kopmamalı, bilgi ve becerileri belli aralarla tazelenmelidir.
YANIKLAR
Do rudan ateş ya da yüksek ısı veren fiziksel kimyasal etkenlerle karşılaşma sonucu yanıklar oluşur. Bu etkenler ateş, elektrik, güneş, sıcak su ya da ya , kimyasal maddeler, sıcak metal cisimler olabilir. Yanık cilt, açık yara gibi de erlendirilmelidir. Vücut bu kısımdan su kaybeder ve açık yara gibi mikroplanmaya açıktır. Toplam vücut yüzeyinin %20 sinden fazlasını etkileyen yanıklar yaşamsal tehlike do urur.
Yanıklar, ortaya çıkan tahribata göre derecelendirilir.
1. Derece Yanıklar
En çok güneşte fazla kalma nedeniyle olur.
Cildin kızarması ve şiddetli a rı ile tanınır.
Kendili inden iyileşip, cilt normal görünümünü alabilir.
Elbisesi tutuşan kişi yere yatıp kendi etrafında dönmelidir
2. Derece Yanıklar
Kızarıklı a ek olarak su dolu keseciklerin görünmesi ile tanınır.
En sık sıcak sıvılar ile olur.A rılı ve ciddi yanıklardır.
Su keselerini patlatmak sakıncalıdır.
Do ru bakım yapılmaz ise iz kalır. Mikrop üremesine açıktır.
3. Derece Yanıklar
Cildin tamamı etkilenmiştir. A rı azdır. Hayati tehlike yaratacak sıvı kayıpları ve iltihaplanmalar mümkündür.
Yanıklarda ilkyardımcının ilk amacı, yanı a neden olan madde ya da kayna ın uzaklaştırılmasıdır.
Tutuşmuş kazazedenin kaçması önlenir. Üzerine bir örtü atılarak ya da yuvarlanarak söndürülür.
Yanıklı kazazede soyulurken cilt de soyulabilece inden elbiseler kesilerek çıkartılır.
Tüm yanıklarda ilk yapılacak işlem, yanık bölgenin a rı geçene ve sonra 10 dakika kadar so uk suda tutulmasıdır.
Yaralının üzerinde yüzük, bilezik, saat, künye varsa çıkarılır.
Yanık bölge üzeri ıslak, temiz bir bezle örtülür.
Bu nitelikte malzeme yoksa açık bırakılır.
Bilinç açık ise a ızdan sulu gıdalar ve su verilir. Şoka karşı uygun pozisyonda tutulur.
İkinci ve üçüncü derece yanıklar var ise kişi nakledilir.
KULAGA KACAN YABANCI MADDELER
Doktorların kulaktan çıkardı ı maddelerin çeşitlili i şaşırtıcıdır. Bilyeler, minik oyuncaklar, takılar, böcekler, tohumlar, ka ıt parçaları, plastik parçaları, kulak tıpaları, Kula ın yapısı karmaşık oldu u için,içine kaçan cisimlerin çıkması oldukça güçtür.
Belirtiler
- Kulak a rısı.
- işitme kaybı.
- Kulakta yabancı bir madde oldu u hissi.
Teşhis
Kula ınıza birşey kaçtı ında, genellikle bunun farkına varırsınız. Kula ınızda a rı ya da dolgunluk hissi olur ve işitmeniz azalabilir. Bu durum çocuklarda oldu unda teşhis etmek biraz daha zor olabilir. Çocu a kula ının a rıyıp a rımadı ını ve küçük bir şeyle oynayıp oynamadı ını sorun. Kula ında yabancı bir madde olup olmadı ına bakın. E er bir şey görürseniz,kesinlikle çıkarmayı denemeyin; çocu un oldukça hassas olan dokularına zarar verebilir ya da yabancı maddeyi daha derine itebilirsiniz. Tedavi için doktorunuza ya da bir hastane acil servisine başvurun.
Yabancı maddeler ekseriyetle çok uzun süren problem yaratmaz. Ancak e er madde kulak zarına itilmişse, zar yırtılabilir ve orta kulak zedelenebilir. Bu tehlikeli durum yaratabilir.
Tedavi
Doktor kula ı muayene eder. Bu muayene kulak kanalının tümünün bir aletle gözden geçirilmesi şeklinde olabilir. Daha sonra içerdeki madde ufak bir aletle alıp çıkarılır. Bu iş için timsah çenesine benzer bir alet (alligatör forseps) kullanılır. Yavaş emme metodu veya kula ı sıvıyla doldurup maddeyi dışarı suyla atmak yolu da uygulanabilir. E er madde hala canlı olan bir böcekse, madeni ya damlatılarak böcek hareketsiz hale getirilebilir. Bu bir doktora gidene kadar duyulan rahatsızlı ı azaltabilir
VALLA BU KADAR
UMARIM FAYDALI OLABİLMİŞİMDİR LÜTFEN SADECE BİR KEZ BİLE OLSA OKUYUNN ÇÜNKÜ HER İNSAN BUNLARLA KARŞILAŞABİLİYO
