AŞIK EDEBIYATI, Anadolu'da XVI. yüzyildan sonra, sehirlerde, esnaf tesekküllerinde, asker ocaklarinda, kervansaraylarda, konaklarda gelisen halk edebiyatindan farkli orta tabaka edebiyati. Bu edebiyatin temsilcilerine halk sâiri denir. Halk sâirleri, köy, kasaba, göçebe gibi topluluklarda güç hayat sartlan içerisinde yetismislerdir. Büyük sehirlerde yasayan halk âsiklari ise Divan edebiyatindan etkilenerek özelliklerini büyük ölçüde kaybetmislerdir. Âsiklar eserlerini sazlariyla beraber, hem çalarak hem de söyleyerek meydana getirirlerdi. Her âsik bir ustanin yaninda yetisir, yetisme esnasinda ustasindan ögrendiklerini etrafa yayarlardi. Geçimlerini ya zengin olanlarin yardimlariyla, veya toplulukta sanatini icra ettikten sonra toplanan paralardan temin ederlerdi. Âsiklar çesitli tasniflere tabii tutulmuslardir. Kisaca asagidaki sekilde gösterilebilirler:
Kasaba Sairleri: Bunlar Divan siirinin etkisinde kalmis ve belli bir süre tahsil görmüslerdir.
Köy Sairleri: Büyük sehirlerden uzak kalmis sâirlerdir. Sanatlarini köy dügünü ve meclîslerde icra ederlerdi.
Göçebe Çevrelerinin Sâirleri: Güneydogu Anadolu' da bulunan asiret beylerinin hizmetinde bulunan sâirlerdir.
Mezhep ve Tarikat Sâirleri: Daha ziyade kizilbas sâirleri ile Haci Bektâs-i Velî'nin yolundan ayrilmis olan Bektasî sâirleridir.
Yunus Emre, Haci Bayram Velî ve Esrefoglu gibi mutasavvuflarin siirlerindeki özellikleri zamanla sonradan gelenler degistirmisler ve kaynagini Sah Ismail'in Siî inançlari ve kültüründen alan yari politik bir âsik edebiyati meydana getirmislerdir. Sah Ismail'in ve Tahmasb'in Osmanli padisahlariyla yaptigi savaslar esnasinda Pir Sultan Abdal, Kul Himmet gibi bazi sairler bu edebiyatin Anadolu'da temsilciligini yapmislardir.
Âsik edebiyatinin sözlü ve yazili olmak üzere iki kaynagi vardir. Sözlü kaynak, âsik edebiyatini ögrenenlerin hafizalaridir. Bunlar âsik edebiyatinin bir yerden bir yere, kusaktan kusaga yaymayi vazife kabul ederler. Yazili kaynaklar ise, okumayazma bilen âsiklarin, veya herhangi bir meraklinin begendigi siirleri yazdiklari defterlerdir. Bu çesit defterlerin eskilerine "Cönk" denirdi.
Âsiklarin meydana getirdikleri eserler hikâye ve siir olmak üzere iki kisma ayrilirlar.
a)- Hikâyeler: Asiklarin anlattiklari, nesir ve nazim karisimi hikâyelere, Türk Edebiyat tarihinde "halk hikâyesi" adi verilir. Bu hikâyelerin son devirdekiler hariç müellifleri belli degildir. Hikâyelerde kahramanlik, ask ve halk sairlerinin hayatlari anlatilir.
b)- Siirler: Âsik edebiyatinda siir, hem âsiklar tarafindan meydana getirilir, hem de baskalarinin ki nakledilirdi. Siir, âsik edebiyatinda konulan bakimindan su çesitlere ayrilir:
1)- Destan
2)- Güzelleme
3)- Koçaklama
4)- Taslama
5)- Agit
6)- Muamma
7)- Tenkit, iyilik telkini, nasihat ve sikayet gibi ahlâkî konulari isleyen manzumeler.
Âsik Edebiyati, dil, üslup ve vezin bakimindan Divan Edebiyatindan ayrilir. Âsiklar halkin konustugu dil ile yazmislar ve söylemislerdir. Eserlerinde çok az Arapça ve Farsça kelimeler kullanmislardir. Hakim olan vein, hece veznidir. Ancak aruz vezni de yer yer kul lanilmistir.
Âsik Edebiyati aslinda sözlü bir edebiyattir; zira, asiklar, siirlerini yazmazlar, söylerlerdi
Kasaba Sairleri: Bunlar Divan siirinin etkisinde kalmis ve belli bir süre tahsil görmüslerdir.
Köy Sairleri: Büyük sehirlerden uzak kalmis sâirlerdir. Sanatlarini köy dügünü ve meclîslerde icra ederlerdi.
Göçebe Çevrelerinin Sâirleri: Güneydogu Anadolu' da bulunan asiret beylerinin hizmetinde bulunan sâirlerdir.
Mezhep ve Tarikat Sâirleri: Daha ziyade kizilbas sâirleri ile Haci Bektâs-i Velî'nin yolundan ayrilmis olan Bektasî sâirleridir.
Yunus Emre, Haci Bayram Velî ve Esrefoglu gibi mutasavvuflarin siirlerindeki özellikleri zamanla sonradan gelenler degistirmisler ve kaynagini Sah Ismail'in Siî inançlari ve kültüründen alan yari politik bir âsik edebiyati meydana getirmislerdir. Sah Ismail'in ve Tahmasb'in Osmanli padisahlariyla yaptigi savaslar esnasinda Pir Sultan Abdal, Kul Himmet gibi bazi sairler bu edebiyatin Anadolu'da temsilciligini yapmislardir.
Âsik edebiyatinin sözlü ve yazili olmak üzere iki kaynagi vardir. Sözlü kaynak, âsik edebiyatini ögrenenlerin hafizalaridir. Bunlar âsik edebiyatinin bir yerden bir yere, kusaktan kusaga yaymayi vazife kabul ederler. Yazili kaynaklar ise, okumayazma bilen âsiklarin, veya herhangi bir meraklinin begendigi siirleri yazdiklari defterlerdir. Bu çesit defterlerin eskilerine "Cönk" denirdi.
Âsiklarin meydana getirdikleri eserler hikâye ve siir olmak üzere iki kisma ayrilirlar.
a)- Hikâyeler: Asiklarin anlattiklari, nesir ve nazim karisimi hikâyelere, Türk Edebiyat tarihinde "halk hikâyesi" adi verilir. Bu hikâyelerin son devirdekiler hariç müellifleri belli degildir. Hikâyelerde kahramanlik, ask ve halk sairlerinin hayatlari anlatilir.
b)- Siirler: Âsik edebiyatinda siir, hem âsiklar tarafindan meydana getirilir, hem de baskalarinin ki nakledilirdi. Siir, âsik edebiyatinda konulan bakimindan su çesitlere ayrilir:
1)- Destan
2)- Güzelleme
3)- Koçaklama
4)- Taslama
5)- Agit
6)- Muamma
7)- Tenkit, iyilik telkini, nasihat ve sikayet gibi ahlâkî konulari isleyen manzumeler.
Âsik Edebiyati, dil, üslup ve vezin bakimindan Divan Edebiyatindan ayrilir. Âsiklar halkin konustugu dil ile yazmislar ve söylemislerdir. Eserlerinde çok az Arapça ve Farsça kelimeler kullanmislardir. Hakim olan vein, hece veznidir. Ancak aruz vezni de yer yer kul lanilmistir.
Âsik Edebiyati aslinda sözlü bir edebiyattir; zira, asiklar, siirlerini yazmazlar, söylerlerdi