PROF. DR. ALİ ERBAŞ
Bir kimsenin zekat vermesi için Müslüman, büluğ çağına ermiş, akli dengesinin yerinde ve zengin olması gerekir. Borcundan ve temel ihtiyaçlarından fazla nisap miktarı mala sahip olan kimse İslam'a göre zengin sayılır. Nisap altında 85 gram, gümüşte 595 gram devede 5, sığırda 30, koyunda 40 adettir. Ticaret eşyası, gelirler ve nakit paraların nisabı da günümüzde altının nisabına göre belirlenebilir. Temel ihtiyaçların toplumun ortak değerlerine ve toplumdaki asgari geçim ve hayat standartlarına göre belirlenmesi gerekir. Günümüz şartlarında temel ihtiyaçlar ya da zekata tâbî olmayan mallar nelerdir, kısaca özetlemeye çalışalım:
1. Kişinin oturduğu ev ve her çeşit ev eşyası.
2. Kışlık ve yazlık giyecekler.
3. Kişi ve aile fertleri için gerekli bir yıllık gıda maddeleri.
4. Elinde borcuna karşılık tuttuğu mal.
5. Binek hayvanı veya araç.
6. Sanat ve meslek aletleri.
7. İlim için edinilen kitaplar.
Ödünç alınmış para elinde bulunan kendi malından çıkıldığında nisap miktarının altına inerse zekat vermesi gerekmez. Devlet tarafından istenmesi mümkün olan borçlar da nisap miktarının altına düşürürse yine zekat gerekmez. Elde bulunmayıp, ele geçeceği umulmayan malın zekatı yoktur. İnkar edilen, gasp edilen, kaybolan, açık araziye gömülüp yeri unutulan, devletçe el konulan mallar da zekata tâbî değildir. Ancak evin herhangi bir yerine saklanıp yeri unutulan malların bulunduğu takdirde geriye dönük olarak zekatını vermek gerekir. Satın alındığı halde henüz teslim alınmamış malın zekatı verilir. Çek, senet veya kuvvetli şahitlik ile ispatı mümkün olan borç paralar ile ticaret mallarının bedelleri olan alacaklar tahsil edilmemiş bile olsa nisaba dahil edilir ve tamamen tahsil edildiğinde eğer ödenmemişse geçmiş yıllara ait zekatlarını da vermek gerekir. Ticaret için olmayan bir malın bedelinden, örneğin bir evin kirasından veya ihtiyaç için kullanılan bir eşyanın satışından kaynaklanan alacakların geçmiş senelere ait zekatlarını ödemek gerekmez. Alacak tahsil edilir ve diğer şartlar gerçekleşirse zekatlarının verilmesi gerekir.
Zekat verilecek malın artma ve çoğalma özelliğine sahip ve üzerinden bir yıl geçmiş olması gerekir. Bir kimse hangi ayda nisap miktarını aşan bir mala sahip olmuşsa o aydan itibaren bir yıl geçtikten sonra zekatını vermelidir. Yıl içinde ilave edilen mal aynı cinstense yıl sonunda toplam üzerinden verilir, ayrı cinsten ise o zaman yıl içindeki ilave malın zekatı ilave edildiği tarihten bir yıl sonra verilir. Zekatın iki önemli geçerlilik şartı vardır. Bunlardan birisi niyettir. Zira zekat bir ibadettir ve ibadetlerde niyet şarttır. Niyet zekat hissesi ayrılırken veya ödenirken yapılabilir. Dağıtımdan sonra yapılan niyet geçerli olmaz. Bir kimse fakirde olan alacağını, zekatına mahsuben bağışlarsa, bu zekat yerine geçmez. Yine bir alacak diğer bir fakire zekat olarak verilemez. Yani bir fakire "filan kimsede olan alacağımı sana zekat olarak veriyorum" denilemez. Zekat vekil aracılığı ile ödenebilir. Mal fakire verilirken bunun zekat olduğunu söylemek de şart değildir. Zekat almaya ehil olmayan kimselere verilen, mesela zor durumda olmayan zenginlere veya onların küçük çocuklarına verilen mallar zekat yerine geçmez
Bir kimsenin zekat vermesi için Müslüman, büluğ çağına ermiş, akli dengesinin yerinde ve zengin olması gerekir. Borcundan ve temel ihtiyaçlarından fazla nisap miktarı mala sahip olan kimse İslam'a göre zengin sayılır. Nisap altında 85 gram, gümüşte 595 gram devede 5, sığırda 30, koyunda 40 adettir. Ticaret eşyası, gelirler ve nakit paraların nisabı da günümüzde altının nisabına göre belirlenebilir. Temel ihtiyaçların toplumun ortak değerlerine ve toplumdaki asgari geçim ve hayat standartlarına göre belirlenmesi gerekir. Günümüz şartlarında temel ihtiyaçlar ya da zekata tâbî olmayan mallar nelerdir, kısaca özetlemeye çalışalım:
1. Kişinin oturduğu ev ve her çeşit ev eşyası.
2. Kışlık ve yazlık giyecekler.
3. Kişi ve aile fertleri için gerekli bir yıllık gıda maddeleri.
4. Elinde borcuna karşılık tuttuğu mal.
5. Binek hayvanı veya araç.
6. Sanat ve meslek aletleri.
7. İlim için edinilen kitaplar.
Ödünç alınmış para elinde bulunan kendi malından çıkıldığında nisap miktarının altına inerse zekat vermesi gerekmez. Devlet tarafından istenmesi mümkün olan borçlar da nisap miktarının altına düşürürse yine zekat gerekmez. Elde bulunmayıp, ele geçeceği umulmayan malın zekatı yoktur. İnkar edilen, gasp edilen, kaybolan, açık araziye gömülüp yeri unutulan, devletçe el konulan mallar da zekata tâbî değildir. Ancak evin herhangi bir yerine saklanıp yeri unutulan malların bulunduğu takdirde geriye dönük olarak zekatını vermek gerekir. Satın alındığı halde henüz teslim alınmamış malın zekatı verilir. Çek, senet veya kuvvetli şahitlik ile ispatı mümkün olan borç paralar ile ticaret mallarının bedelleri olan alacaklar tahsil edilmemiş bile olsa nisaba dahil edilir ve tamamen tahsil edildiğinde eğer ödenmemişse geçmiş yıllara ait zekatlarını da vermek gerekir. Ticaret için olmayan bir malın bedelinden, örneğin bir evin kirasından veya ihtiyaç için kullanılan bir eşyanın satışından kaynaklanan alacakların geçmiş senelere ait zekatlarını ödemek gerekmez. Alacak tahsil edilir ve diğer şartlar gerçekleşirse zekatlarının verilmesi gerekir.
Zekat verilecek malın artma ve çoğalma özelliğine sahip ve üzerinden bir yıl geçmiş olması gerekir. Bir kimse hangi ayda nisap miktarını aşan bir mala sahip olmuşsa o aydan itibaren bir yıl geçtikten sonra zekatını vermelidir. Yıl içinde ilave edilen mal aynı cinstense yıl sonunda toplam üzerinden verilir, ayrı cinsten ise o zaman yıl içindeki ilave malın zekatı ilave edildiği tarihten bir yıl sonra verilir. Zekatın iki önemli geçerlilik şartı vardır. Bunlardan birisi niyettir. Zira zekat bir ibadettir ve ibadetlerde niyet şarttır. Niyet zekat hissesi ayrılırken veya ödenirken yapılabilir. Dağıtımdan sonra yapılan niyet geçerli olmaz. Bir kimse fakirde olan alacağını, zekatına mahsuben bağışlarsa, bu zekat yerine geçmez. Yine bir alacak diğer bir fakire zekat olarak verilemez. Yani bir fakire "filan kimsede olan alacağımı sana zekat olarak veriyorum" denilemez. Zekat vekil aracılığı ile ödenebilir. Mal fakire verilirken bunun zekat olduğunu söylemek de şart değildir. Zekat almaya ehil olmayan kimselere verilen, mesela zor durumda olmayan zenginlere veya onların küçük çocuklarına verilen mallar zekat yerine geçmez