Hz. Mevlana'da insan, ?l?ml? ile ?l?ms?z?, iyi ile k?t?y?, ilahi ile be?eri benli?inde toplayan bir birle?tiricidir. ?nsan ?l?ms?zl???n, ?l?ml? beden i?inde tekam?l seyrini ya?amak i?in bu alemdeki g?r?n?m?d?r. ?nsan varl?k a?ac?n?n meyvesidir. Bir rubaisinde ??yle seslenir:
"Suret suretsizlikten meydana geldi. Varl?k pete?ini ?ren ar?d?r. Ar?y? v?cuda getiren, mum ve petek de?ildir. Ar? biziz, ?ekil ve ?okluk sadece bizim imal etti?imiz mumdur. ?ekil ve cisim bizden v?cuda geldi. Biz onlardan de?il; ?arap bizden sarho? oldu, biz ?araptan de?il."
Hz. Mevlana varl???n ?z?, yani yarat?c? kudretle insan?n ?z?n? birle?tirmi?tir. ?nsan?n ?eref ve y?k?ml?l???, zevki ve ?ilesi i?te bu birlikten kaynaklanmaktad?r. Bu birlik insan? varl???n gayesi yapm??t?r. Varl?k, anlam?n? insanla kazan?r. Yarat?c? eserini insanla seyreder, zira insan hakk?n g?z? ve aynas?d?r.
Hz. Mevlana ??yle seslenir:
"Sen cihan?n hazinesisin, cihan bir yar?m arpaya de?mez. Sen cihan?n temelisin, cihan senin y?z?nden taptazedir. Diyelim ki ?lemi me?ale ve ???k kaplam??; ?akmaks?z ve ta?s?z olduktan sonra o, i?reti bir r?zg?rdan ba?ka nedir?"
Y?ce H?davendigar "M?min m?minin aynas?d?r" hadisini a??klarken ??yle konu?ur:
"Tanr?'n?n adlar?ndan biri de el-m?min'dir. ?man eden kula da m?min denir. M?min m?minin aynas?d?r demek, Tanr? onda, o aynada tecelli etti demektir." O halde Hakk'? insanda g?rmek gerekir. Bunu yapmayan, g?rmesini bilmiyor demektir.
Yine Mevlana ??yle seslenir:
"Murat sensin. Neden oraya buraya ko?uyorsun? O, sen demektir. Ama sen, sak?n ben deme, hep sen diye s?yle. G?z d?r?st g?r?rse, sen O olursun. O da sen olur."
"Ey Tanr? kitab?n?n ?rne?i insano?lu! Ey ?ahl?k g?zelli?inin aynas? mutlu varl?k. Her ?ey sensin. ?lemde ne varsa senden d??ar? de?il. Sen ne ararsan kendinde ara, ??nk? her varl?k sende."
?nsan?n bu ?erefi bedava de?ildir. Bu ?erefin beraberinde getirdi?i sorumluluk ve ?st?rap da b?y?kt?r. ?nsan?n ?erefi gibi, sorumlulu?u ve ?st?rab? da varl???n en b?y?k sorumluluk ve ?st?rab?d?r. Mevlana'n?n kavgas? e?yaya boyun e?en insan?, e?yay? boyun e?diren bir yarat?c? benlik haline getirmek i?indir.
?nsan, ne oldu?unu anlamak i?in nereden geldi?ini anlamak zorundad?r. Mevlana'ya g?re b?yle bir anlay?? Yarat?c? kudretten koptu?unun bilincinde olan insan?n nasibidir.
"Tanr?, ululuk s?rlar?n? insanda belirtmi?tir. ?nsan?n ?n?nde canla, g?n?lle, bedenle ger?ekten bir secde ettin mi ne yana d?nersen oras? g?nl?ne Kabe olur."
Mevlana yine bir beytinde:
"Bedenin her zerresinden bir feryat duy, bir inilti i?it; ??nk? sen b?y?k bir ?ehirsin; belki de bir ?ehir de?il, binlerce ?ehirsin sen. Her ?ey sensin; her ?eyden ?te ne varsa o da sensin; O da senden ibaret."
?nsan ge?irdi?i bu kadar maceraya ra?men kendi de?erinin hen?z fark?nda de?ildir. Kendisini ku?atan d?nyan?n nice tufan?na tan?k olmas?na ra?men kendi i?inde saklad??? tufanlar?n hen?z idrakine varamam??t?r.
"?demo?lu dedi?in, d?nya sand???na konmu? bir asland?r. Sand?k kapanm??, kilitlenmi?tir. O da kendisini yorgun ve bitkin g?stermektedir. Ama g?n?n birinde bir co?tu, bir k?kredi de sand??? k?r?p par?alad? m? nelere g?c? yetti?ini, ne i?ler edece?ini o vakit g?r?rs?n."
“?nsanlar?n ta? y?reklerinde ?ylesine bir ate? vard?r ki perdeyi k?k?nden yakar. Perde yand? m?, insan H?z?r hik?yelerini de tamamen anlar. O eski a?ktan g?nl?n i?inde yeniden ?ekiller meydana gelir.” Ve yine ??yle seslenir y?ce Mevlana:
“Sen ya Tanr? nurusun ya da Tanr?s?n; onun mazhar?s?n. ?u d?nen g??? Tanr?'ya lay?k g?rme, y?ld?zlarla ayda irade, bir ?zg?rl?k var sanma. G?ne?lerin g?ne?i sensin. ?u g?k kubbede d?n?p duran g?ne? ba?? ba?l? bir topal e?ek gibidir.”
Din, dil, ?rk ay?rmayan, her ?eyi ve herkesi Tanr?’n?n bir par?as? olarak g?ren y?ce Mevlana’n?n kad?n? bu d???ncenin d???nda tutmad???n? anlatmaya herhalde gerek yoktur. Her zerrenin Tanr?’n?n birer par?as? oldu?unu belirten bu b?y?k insan?n cinsiyet ayr?m? yapabilece?ini d???nmek ancak cahilliktir. O’na g?re Tanr? kat?nda cinsiyet yoktur. Dolay?s?yla maddi ?lemde de cinsiyet ayr?m?n?n getirdi?i davran?? farkl?l?klar? olmamal?d?r.
Hz. Mevlana a?kla, m?zikle, sema ve ?iirle beslenip geli?en bu dinler ?st? yolda kad?na da b?y?k bir ?nem vermi?, her konuda oldu?u gibi bu konuda da ?a??n ?tesinde d???nm?? ve uygulam??t?r. Kad?n? hayat?n di?er par?alar? gibi, belki de daha fazla ?nemsemi?tir. Onlar? hayat?n i?ine ?ekmeye ?al??m?? ve devrin ?artlar?na ald?rmadan, hi? ?ekinmeden insanl???n kad?nla birlikte var oldu?u mesaj?n? t?m ?leme vermi?tir.
Mesnevisinde,
“Kad?n bir Nur’dur sevgili de?il, kad?n yarat?c?d?r yarat?lm?? de?il...” s?zleriyle kad?na bak???n? ?ok net olarak tan?mlayan Hz. Mevlana, onu “yaratan kudret” mertebesine ??karm?? ve yarat?c?l???n simgesi olarak g?stermi?tir. O her ?eyden ?nce, kad?n?n kapanmas?n?n ve ?rt?lmesinin aleyhindeydi. “Fi-hi Mafih” adl? eserindeki bir fas?lda, kar?s?n? ?rten kapat?p kimseye g?stermeyen erke?i 'koltu?unun alt?na bir somun ekme?i saklamaya ?al??an insan'a benzeterek k?nam??t?r. Gizlenmenin ve ?rt?nmenin kar??s?ndaki insan?n daha ?ok merak?n? artt?raca??n? ve g?rme duygusunu kam??layaca??n? belirten Mevlana bunun sadece k?t?l??? artt?raca??n? ifade etmi?tir.
Kad?n?n veya erke?in de?il, insan?n iyisi ve zararl?s? oldu?unu s?yleyen Mevlana, bu g?r??lerini hayat?nda da uygulam??t?r. O’nun bir ?ok kad?n m?ritleri vard? ve onlar?n davetlerine hep uyar, aralar?na kat?l?r onlarla ?iirler okur ve onlarla sema derdi. Hz. Mevlana’y? seven kad?nlar onun ba??na g?ller serperdi.
Hz. Mevlana tek kad?nla ya?am??, cariye ve k?le kullanmam??t?r. O?lu Sultan Veled‘e yazd??? bir mektupta zevcesini ho? tutmas?n?, ona sayg? g?stermezse kendisini de incitmi? olaca??n? belirtmi?tir.
Hz. Mevlana ?yle bir potad?r ki oraya at?lan her madde, orada yetene?ine g?re en uygun geli?imini bulmu?tur. Oraya d??en her zerre g?ne?lere ???k salan bir hal alm??, padi?ahlara buyruk y?r?tm??, tahts?z ta?s?z g?n?ller hakan? say?lm??, ya da yoklu?a kar??m??, addan sandan ge?mi?, insanl??a bir iksir olmu?, soluk alanlar?n ci?erlerine i?lemi?, yeni bir aray?? g?c? vermi?tir.
En g?zel g?r?? Mevlana’n?n nazar?yla beslenmi?, geli?mi?, en tatl? ses Mevlana’n?n konservatuar?nda ahenkle?mi?, beste olmu?, en ger?ek bilgi Mevlana enstit?s?nde metodla?m??, ?aheser vermi?, en insani duygu Mevlana hareminde olgunla?m??, kudret haline gelmi?tir. Mevlana, kendisine g?n?l verenleri hem kendi as?llar?na kavu?turan, hem i?inde bulundu?u ?a?a g?re, topluma g?re en yararl? olacak ?ekilde
yeti?tiren bir “?nsanl?k ?niversitesidir”.
"Suret suretsizlikten meydana geldi. Varl?k pete?ini ?ren ar?d?r. Ar?y? v?cuda getiren, mum ve petek de?ildir. Ar? biziz, ?ekil ve ?okluk sadece bizim imal etti?imiz mumdur. ?ekil ve cisim bizden v?cuda geldi. Biz onlardan de?il; ?arap bizden sarho? oldu, biz ?araptan de?il."
Hz. Mevlana varl???n ?z?, yani yarat?c? kudretle insan?n ?z?n? birle?tirmi?tir. ?nsan?n ?eref ve y?k?ml?l???, zevki ve ?ilesi i?te bu birlikten kaynaklanmaktad?r. Bu birlik insan? varl???n gayesi yapm??t?r. Varl?k, anlam?n? insanla kazan?r. Yarat?c? eserini insanla seyreder, zira insan hakk?n g?z? ve aynas?d?r.
Hz. Mevlana ??yle seslenir:
"Sen cihan?n hazinesisin, cihan bir yar?m arpaya de?mez. Sen cihan?n temelisin, cihan senin y?z?nden taptazedir. Diyelim ki ?lemi me?ale ve ???k kaplam??; ?akmaks?z ve ta?s?z olduktan sonra o, i?reti bir r?zg?rdan ba?ka nedir?"
Y?ce H?davendigar "M?min m?minin aynas?d?r" hadisini a??klarken ??yle konu?ur:
"Tanr?'n?n adlar?ndan biri de el-m?min'dir. ?man eden kula da m?min denir. M?min m?minin aynas?d?r demek, Tanr? onda, o aynada tecelli etti demektir." O halde Hakk'? insanda g?rmek gerekir. Bunu yapmayan, g?rmesini bilmiyor demektir.
Yine Mevlana ??yle seslenir:
"Murat sensin. Neden oraya buraya ko?uyorsun? O, sen demektir. Ama sen, sak?n ben deme, hep sen diye s?yle. G?z d?r?st g?r?rse, sen O olursun. O da sen olur."
"Ey Tanr? kitab?n?n ?rne?i insano?lu! Ey ?ahl?k g?zelli?inin aynas? mutlu varl?k. Her ?ey sensin. ?lemde ne varsa senden d??ar? de?il. Sen ne ararsan kendinde ara, ??nk? her varl?k sende."
?nsan?n bu ?erefi bedava de?ildir. Bu ?erefin beraberinde getirdi?i sorumluluk ve ?st?rap da b?y?kt?r. ?nsan?n ?erefi gibi, sorumlulu?u ve ?st?rab? da varl???n en b?y?k sorumluluk ve ?st?rab?d?r. Mevlana'n?n kavgas? e?yaya boyun e?en insan?, e?yay? boyun e?diren bir yarat?c? benlik haline getirmek i?indir.
?nsan, ne oldu?unu anlamak i?in nereden geldi?ini anlamak zorundad?r. Mevlana'ya g?re b?yle bir anlay?? Yarat?c? kudretten koptu?unun bilincinde olan insan?n nasibidir.
"Tanr?, ululuk s?rlar?n? insanda belirtmi?tir. ?nsan?n ?n?nde canla, g?n?lle, bedenle ger?ekten bir secde ettin mi ne yana d?nersen oras? g?nl?ne Kabe olur."
Mevlana yine bir beytinde:
"Bedenin her zerresinden bir feryat duy, bir inilti i?it; ??nk? sen b?y?k bir ?ehirsin; belki de bir ?ehir de?il, binlerce ?ehirsin sen. Her ?ey sensin; her ?eyden ?te ne varsa o da sensin; O da senden ibaret."
?nsan ge?irdi?i bu kadar maceraya ra?men kendi de?erinin hen?z fark?nda de?ildir. Kendisini ku?atan d?nyan?n nice tufan?na tan?k olmas?na ra?men kendi i?inde saklad??? tufanlar?n hen?z idrakine varamam??t?r.
"?demo?lu dedi?in, d?nya sand???na konmu? bir asland?r. Sand?k kapanm??, kilitlenmi?tir. O da kendisini yorgun ve bitkin g?stermektedir. Ama g?n?n birinde bir co?tu, bir k?kredi de sand??? k?r?p par?alad? m? nelere g?c? yetti?ini, ne i?ler edece?ini o vakit g?r?rs?n."
“?nsanlar?n ta? y?reklerinde ?ylesine bir ate? vard?r ki perdeyi k?k?nden yakar. Perde yand? m?, insan H?z?r hik?yelerini de tamamen anlar. O eski a?ktan g?nl?n i?inde yeniden ?ekiller meydana gelir.” Ve yine ??yle seslenir y?ce Mevlana:
“Sen ya Tanr? nurusun ya da Tanr?s?n; onun mazhar?s?n. ?u d?nen g??? Tanr?'ya lay?k g?rme, y?ld?zlarla ayda irade, bir ?zg?rl?k var sanma. G?ne?lerin g?ne?i sensin. ?u g?k kubbede d?n?p duran g?ne? ba?? ba?l? bir topal e?ek gibidir.”
Din, dil, ?rk ay?rmayan, her ?eyi ve herkesi Tanr?’n?n bir par?as? olarak g?ren y?ce Mevlana’n?n kad?n? bu d???ncenin d???nda tutmad???n? anlatmaya herhalde gerek yoktur. Her zerrenin Tanr?’n?n birer par?as? oldu?unu belirten bu b?y?k insan?n cinsiyet ayr?m? yapabilece?ini d???nmek ancak cahilliktir. O’na g?re Tanr? kat?nda cinsiyet yoktur. Dolay?s?yla maddi ?lemde de cinsiyet ayr?m?n?n getirdi?i davran?? farkl?l?klar? olmamal?d?r.
Hz. Mevlana a?kla, m?zikle, sema ve ?iirle beslenip geli?en bu dinler ?st? yolda kad?na da b?y?k bir ?nem vermi?, her konuda oldu?u gibi bu konuda da ?a??n ?tesinde d???nm?? ve uygulam??t?r. Kad?n? hayat?n di?er par?alar? gibi, belki de daha fazla ?nemsemi?tir. Onlar? hayat?n i?ine ?ekmeye ?al??m?? ve devrin ?artlar?na ald?rmadan, hi? ?ekinmeden insanl???n kad?nla birlikte var oldu?u mesaj?n? t?m ?leme vermi?tir.
Mesnevisinde,
“Kad?n bir Nur’dur sevgili de?il, kad?n yarat?c?d?r yarat?lm?? de?il...” s?zleriyle kad?na bak???n? ?ok net olarak tan?mlayan Hz. Mevlana, onu “yaratan kudret” mertebesine ??karm?? ve yarat?c?l???n simgesi olarak g?stermi?tir. O her ?eyden ?nce, kad?n?n kapanmas?n?n ve ?rt?lmesinin aleyhindeydi. “Fi-hi Mafih” adl? eserindeki bir fas?lda, kar?s?n? ?rten kapat?p kimseye g?stermeyen erke?i 'koltu?unun alt?na bir somun ekme?i saklamaya ?al??an insan'a benzeterek k?nam??t?r. Gizlenmenin ve ?rt?nmenin kar??s?ndaki insan?n daha ?ok merak?n? artt?raca??n? ve g?rme duygusunu kam??layaca??n? belirten Mevlana bunun sadece k?t?l??? artt?raca??n? ifade etmi?tir.
Kad?n?n veya erke?in de?il, insan?n iyisi ve zararl?s? oldu?unu s?yleyen Mevlana, bu g?r??lerini hayat?nda da uygulam??t?r. O’nun bir ?ok kad?n m?ritleri vard? ve onlar?n davetlerine hep uyar, aralar?na kat?l?r onlarla ?iirler okur ve onlarla sema derdi. Hz. Mevlana’y? seven kad?nlar onun ba??na g?ller serperdi.
Hz. Mevlana tek kad?nla ya?am??, cariye ve k?le kullanmam??t?r. O?lu Sultan Veled‘e yazd??? bir mektupta zevcesini ho? tutmas?n?, ona sayg? g?stermezse kendisini de incitmi? olaca??n? belirtmi?tir.
Hz. Mevlana ?yle bir potad?r ki oraya at?lan her madde, orada yetene?ine g?re en uygun geli?imini bulmu?tur. Oraya d??en her zerre g?ne?lere ???k salan bir hal alm??, padi?ahlara buyruk y?r?tm??, tahts?z ta?s?z g?n?ller hakan? say?lm??, ya da yoklu?a kar??m??, addan sandan ge?mi?, insanl??a bir iksir olmu?, soluk alanlar?n ci?erlerine i?lemi?, yeni bir aray?? g?c? vermi?tir.
En g?zel g?r?? Mevlana’n?n nazar?yla beslenmi?, geli?mi?, en tatl? ses Mevlana’n?n konservatuar?nda ahenkle?mi?, beste olmu?, en ger?ek bilgi Mevlana enstit?s?nde metodla?m??, ?aheser vermi?, en insani duygu Mevlana hareminde olgunla?m??, kudret haline gelmi?tir. Mevlana, kendisine g?n?l verenleri hem kendi as?llar?na kavu?turan, hem i?inde bulundu?u ?a?a g?re, topluma g?re en yararl? olacak ?ekilde
yeti?tiren bir “?nsanl?k ?niversitesidir”.
