?z?rl?lere ?zg?rl?k
Berlin'de bir gen? k?z tekerlekli sandalyesi ile ilerliyor. A??r ortopedik ?z?rl?, ?enesi ile kumanda etti?i ara?lar? sayesinde istedi?i y?ne gidebiliyor, al??veri?ini yap?yor. Yakla??k iki ya da ?? saatini d??ar?da ge?irebilen ?z?rl?, i?levini yitirmemi? azalar?n? kullanarak, sakatl???n?n a??r sonu?lar?n? bir ?l??de hafifletebiliyor.
Cemalettin, ?stanbul'da ya??yor. Ge?irdi?i bir hastal?k neticesinde y?r?me yetene?ini kaybetmi?. ?evresinin uyar?lar?na ra?men ?niversite s?navlanna girmi? ve kazanm??.
2000'li y?llara do?ru" gibi iddial? laflar?n pek ?ok edildi?i bir ?lkenin en kozmopolit ?ehrinde, Beylerbeyi'ndeki evinden ??k?p can?n? di?ine tak?yor her sabah. 'Vatan?na ve milletine faydal? olabilmek' gibi art?k milletvekillerinin dahi unuttu?u y?ksek de?erlerle, vatan?n?n sava? alan?na d?nm?? cadde ve sokaklar?na, ???klar?n ve polislerin yetemedi?i trafik canavar?na bakmadan en savunmas?z haliyle yollara d???yor. Okulunu bitirmek istiyor her gen? gibi. Toplumun i?leyen, ?reten bir ?yesi olabilece?ini, i?lemez 'bacaklar?n?n i?leyen beynini at?l b?rakmad???n? g?stermek istiyor herkese, en ?ok da durumunu bir 'son' olarak g?r?p i?ine kapanan ve '??r?k' yaftas? yiyen di?er ?z?rl? karde?lerine. Ama okul daha giri?te direniyor ona. Edebiyat Fak?ltesi'nin merdivenleri dahi yaln?zca sa?l?kl? insanlar?n y?r?y?? durumlar?na m?sait. Cemalettin'in ama?lar?na ula?mak i?in ?dedi?i bedel hayli y?ksek. Daha bitmiyor. I?in en zor k?sm? Anadolu yakas?ndan Avrupa yakas?na ge?ebilmek. Kamu g?revinin ihmali, zay?f anlar?n f?rsat??lar? ile birle?ince keskin bir drama ??k?yor ortaya. Gen? karde?imiz ve annesi Hatice Han?m, ?nce taksi ?of?rlerinin insaf?na giden damarlar?n t?kan?k olmamas? i?in dua ediyorlar. Tekerlekli sandalyesiyle olduk?a k?lfetli(!) bir m??teri olan Cemalettin'i alma l?tfunda bulunan ?of?rler s?k s?k'Sizden bagaj paras? al?rd?m; ama ac?d?m' gibi s?m?r?lerde bulunuyorlar. Sonra vazge?iyorlar ac?maktan ve 45 dakikal?k yolu iki saate uzatan ?of?r?n yapt??? vurgunu hazmetmek d???yor bizimkilere... ??nk? ?z?rl?y? f?rsat??lar?n inisiyatifinden kurtaracak herhangi bir ula??m arac? yok. Tekerlekli sandalyeler de eski 'Kara ?im?ek' dizisinin me?hur 'Kitt'i gibi u?may? beceremiyorlar hen?z...
Toplumumuzun %10' u ?z?rl?. ?z?rl?ler d?rt gruba ayr?l?yorlar: G?rme ?z?rl?ler, ortopedik ?z?rl?ler, sa??r ve dilsizler ile zihinsel ?z?rl?ler. Resmi olmayan verilere g?re ?lke genelinde 7-8 milyon civar?nda ?z?rl?var. Bu rakamlar kesin de?iL. ??nk? arac? olmad??? yahut rehabilite edilmedi?i i?in yatalak hale gelmi? ve hayatla ba?lant?s? zorunlu olarak kesilmi? olan bu insanlar n?fus say?m? yap?l?rken say?ma dahil edilmeyebiliyorlar. Bu halde dahi pek m?tevaz? olmayan bu oran, duyarl?l?k e?i?i hayli d???k olan. ve pop?ler olmayan alanlarda yaln?zca ?ene yormay? 'i?' zanneden siyasilerin olaya bigane kalmalar?ndaki a??klanamazl??? daha bir k?r?kl?yor.
Fiziksel Engelliler Vakf? M?d?r? Necdet ?zt?rk, e?itimsizlik sebebiyle pasifize olduklar?n?, bu nedenle kendileri ile ilgili konularda bask? grubu 0lu?turamad?klar?n? ifade ediyor. Ger?ekten ?z?rl?ler i?in ?imdiye kadar en ?ok ihmal edilmi? olan kitle denilebilir. Kendi i?lerinde kurmu? olduklar?dernekler d???nda ne devletten ne de yerel y?netim birimlerinden ciddi bir destek almam??lar.
E?itim oran? % 2.37 olan ?z?rl? kitle, sesini duyurabilecek, sistemi, haklar? do?rultusunda zorlayabilecek vas?talara sahip de?iL. ?lke genelinde 200, ?stanbul'da ise 40 tane dernek, bunlar?n olu?turdu?u d?rt federasyon ve bir konfederasyon var. Sosyal geli?imini tamamlamam?? bir ?lkede sivil ?rg?tlerin cirimleri kadar yer yakt??? da malum. ?smi b?y?k cismi k???k kurulu?lar?n s?zleri, i?e d?n??emiyor. D?n??se de bu, bir miktar tekerlekli sandalye yard?m?n? a?mayan nitelikte palyatif ??z?mler oluyor. 'Beyaz Ay' ve 'Alt? Nokta' gibi dernekler kimi zaman ses getiren i?ler ba?arabiliyorlarsa da genele matuf bir reform i?in konunun bir h?k?met politikas? haline getirilmesi gerekmekte. Bir kaza sonucu malulolan insan?m?z?n davas?mahkemelerde yedi y?l s?r?nebiliyor. Devlet, 10'u a?k?n yasal d?zenleme ile ?zerine alm?? oldu?u sorumlulu?u yerine getirmedi?i gibi yasalar?n ne denli uyguland???n? da takip etmiyor. Mevcut yasalarla getirilen koruyucu ve ?z?rl?n?n durumunu iyile?tirici d?zenlemeler ise m?eyyidelerin isabetsizli?i y?z?nden hayata ge?irilemiyor. ?z?rl?lerin t?m istedi?i devletin, uluslaras? platformlarda kabul edilmi? de?erler do?rultusunda hareket edip insan haklar?na yara??r bi?imde bir an ?nce "?z?rl?ler yasas?"n? ??karmas?. Bu yasan?n, ?z?rl?lerin i?inde ya?ad??? fiziksel ?artlar? form?le etmesinin yan?s?ra ula??m, istihdam ve e?itim konusunda da yeni kap?lar a?mas?, ?z?rl?y? toplumun d???na iten yan?lg?n?n toptan de?i?imini sa?layacak bir anlay??? getirmesi bekleniyor.
"TUZAK DEAIL, ?EHIR ISTIYORUZ"
Ya?malanan k?lt?r?, ?arp?k yap?lanmas?, nizams?zl??? ve yo?un trafi?i ile bedenselolarak sa?l?kl? bir insan? dahi strese ve gerginli?e s?r?kleyecek bir kent ?stanbuL. Sorunlar burada ikiye katlan?yor. Y?llar sonra ansiklopedilerde "?stanbulomani: Yaln?zca ?stanbul'da ya?ayanlarda ba?g?steren 'bula??c?' bir ruh hastal???; bir cins paranoya" ?eklinde yer alabilecek muhtemel ve muhtelif tarifierin belirtilerini ?imdiden g?rebilmek m?mk?n. (Bkz. ?ukur sendromu) S?rekli daralt?l?p geni?letilen caddelerin, de?i?tirilen istikamet ve yollar?n, kimi yerde hi? olmayan, kimi yerde ise 30 cm.'yi a?an c?retkar kald?r?mlar?n, delik de?ik edilen sokaklar?n hareketlerini kontrol etmekte g??l?k ?eken ?z?rl? insanlar?m?za neler ya?atabilece?ini d???nd?n?z m??
Konu ile ilgili panellerde veya moral motivize edici bildirilerde yer alan '?z?rl?ler eve kapanmamal?, d??ar? ??kmal?, gezmeli' gibi ifadeler kar??s?nda ?z?rl?ler soruyor: "Peki nereye ??kal?m, nerede dola?al?m?" ?z?rl?lerin temel problemlerinin kesi?ti?i nokta onlara mezar olmayacak bir ?ehrin gerekirlili?i. ??nk? ?z?rl?, gezme dola?ma, i?ine veya okuluna me gibi herhangi bir nedenle sokak kap?s?ndan ??kt??? an tehlikeyi tenine yap??m?? bulabilir. ?stanbul'un herkesi bunaltart sorunlar?n?n bir an ?nce ??z?mlenmesi onlar?n da hayali. B?y?k?ehir Belediyesi'nde emlak m?d?rl???nde ?al??an Selim-Kerim AIt?nok karde?ler "G?rme ?z?rl? oldu?umuz i?in kirlili?i hissetmedi?imiz zannedilebilir. Oysa herkesten fazla hissediyoruz" diyorlar. ?ehir mobilyalar?n?n ve yollar?n geni?lik ya da y?ksekliklerinin s?k s?k de?i?tirilmesi, haliyle onlar? daha ?ok etkiliyor. "Metropollerdeki insan hayat? bir ?ok al??kanl?kla ?izilmi?tir" diyor y?ksek mimar ??kr? Sirmen. "...Her metropol?n kendine ?zg? olan ritm ve bi?imlerini, renklerini, seslerini ?ehirli al??kanl?k halinde ya?amaktad?r. Bunlar?n sebepsiz ve sistemsiz bir ?ekilde de?i?tirilmesini ho? kar??lamaz."
G?reve ba?lad?ktan k?sa bir s?re sonra "?z?rl?ler Koordinasyon Merkezi'ni kuran ?stanbul B?y?k?ehir Belediyesi'nin bu duyarl? tavr?, bir belediyenin sorumluluk alan?na nelerin girdi?ini g?steren ?rnek bir giri?im. Bunun yan?s?ra B?y?k?ehir Belediyesi Genel Sekreteri Kahraman Emmio?lu'nun ba?kanl???ndaki Fiziksel Engelliler Vakf?, belediyenin te?viki ve deste?i ile harekete ge?irilmi? bir proje. FEV daha ?ok, ?z?rl?lerin kendilerini tan?malar?, yeteneklerini ke?fetmeleri, aileleri ve yak?nlar? ile aralar?ndaki p?r?zlerin giderilmesi ?zerinde duruyor. ?? ve e?itim imkan?sa?lamak i?in ?e?itli kurum ve kurulu?larla irtibat kurarak platform olu?turmaya ?al???yor. ?nsan merkezli bir anlay???n g?stergeleri olan bu ?al??malar ?z?rl? ile sa?l?kl?y? yanyana getirme, ?z?rl?y? sosyal d??lanman?n a??r sonu?lar?ndan kurtarma gibi hedefleri a??s?ndan sevindirici. Maalesef y?llarca ihmal edilmi? olan ve art?k bir yerinden tutturmak isteyen vatanda?lar?m?z i?in bu yeterli de?iL. Onlar bu metropol?n insanlar? olarak toplumdan soyutlanm?? gettolarda de?il, ?al??an ve ?reten bireyler olarak aram?zda yer almak istiyorlar. Sokaklar?na do?ru ilerledikleri ?ehrin korku dolu nefesini ?zerlerinden ?ekmek gerekiyor.
?z?rl?ler Koordinasyon Merkezi Ba?kan? Lokman Ayva'ya g?re yap?lacak ?ey bir dizi pratik i?lemden ibaret. ?u an g?rme ?z?rl?lerin ve ortopedik Qz?rUflerin en ?ok yak?nd?klar? ?ey, kald?r?mlar?n d?zensizli?i. G?rme ?z?rl?ler kald?r?m hizas?n? takip ederek ilerlediklerini, kimi zaman bu ?izgiyi bulumad?klar? i?in zor anlar ya?ad?klar?n? ifade ediyorlar. Ortopedik ?z?rl?ler ise kald?r?mlar?n kimi yerde ?ok y?ksek olmas?ndan yak?n?yorlar. Oysa bu y?ksekli?in 8-10 santimetreyi a?mamas?n? sa?lamak hi? de zor de?iL. Tekerlekli sandalyenin yeteneklerini a?an boyutlardaki kald?r?mlar, ?z?rl?n?n g?nl?k i?lerinin en b?y?k engellerinden biri. Trafik ???klar?n? g?remeyen g?rme ?z?rl?s?n?n kar??dan kar??ya ge?mesi ise ancak ?evreden gelebilecek yard?mlar ile m?mk?n olabiliyor. Trafik sinyalizasyon sisteminin yayg?nla?t?r?lmas? ile g?rme ?z?rl?s?n?n cihazdan yay?lan ses yard?m?yla caddeyi g?venle ge?mesi sa?lanabilecek. ?KM Ba?kan? Lokman Ayva, Mecidiyek?y'deki uygulaman?n ?ok iyi sonu? verdi?ini ve bu sistemin yak?nda pek ?ok noktada uygulanmaya ba?lanaca??n? s?yl?yor. Duygusal bir toplum olmam?za ra?men sahip oldu?umuz bilinci hayat?n t?m katmanlar?na yayma hususunda ?z?rl?(!) oldu?umuz rahatl?kla s?ylenebilir. Bu noktada, k?rm?z? ???kta ge?me tutkusuna sahip olan ve al?ak tutulmas? halinde kald?r?mlar? otopark gibi kullanacak olan s?r?c?lerimizi al?nan tedbirlere riayete davet etmek gerekiyor.
Bir di?er konu ise merdivenler... 0turduklar? evlerden, ?ehir meydanlar?na, resmi binalardan, hastanelere kadar her yerde kar??lar?na ??kan merdivenler, ortopedik ?z?rl?lere ge.?it vermiyor. PEV M?d?r? Necdet Ozt?rk, "Geli?mi? ?lkelerde engellinin kullan?m?na m?sait olmad??? i?in, l?ks bir sitenin ruhsat? iptal edilebiliyor. Ama bizler merdivenleri olmad??? i?in camiye bile giremiyoruz" diyor. Oysa bu sorunun ??z?m? olduk?a bas?t.
. B?t?n mesele, merdivenlerin yan?na 90 cm. geni?li?inde bir rampa yapmak... T?m ?z?rl?lerin yak?nlar?ndan, o?lunu s?n?f?n?n bulundu?u kata kadar s?rt?nda ta??yan Hatice Han?m'?n harcad??? eforu sarfetmelerini' beklemek yersiz bir umut.
Bu d?zenlernelerin gelece?i hakk?ndaki d???nceler, belediyelerin ruhsat verme yetkisini kullan?rken veya imar plan ve projelerini onaylarken g?sterecekleri tutum da d???mleniyor. Istanbul B?y?k?ehir Belediyesi Ba?kan Dan??man? Re?at Atalar'a g?re problemin ??z?m? bir '?z?rl?l?k k?lt?r?'n?n olu?turulmas?nda. Belediyedeki yetkiliden, sokaktaki vatanda?a, bir proje ?zerinde ?al??an m?hendisten, ilgili kanun maddesini haz?rlayan komisyona kadar herkesin akl?nda tutmas? gereken bir nokta var.
Hepimiz potansiyel ?z?rl?y?z! Yar?n bilinmezlere gebe. ??imizden herbiri, her an kolunu, baca??n? yahut g?zlerini kaybedebilir. ??nk? sevgisizce tasarlanan her i?in, toplumdaki farkl?l?klar? hesaba katmayan her d?zenlemenin ceremesini y?llard?r ?eken ?z?rl?lerimiz, organlar?n?n i?levine 'dilek?e' ile son vermediler.
T?m bunlara ra?men, yazg?ya tevekk?l etmenin verdi?i bir mutluluk var y?zlerinde. "Neden ben?" sorusunun cevab?n? ?oktan vermi?ler. Kalabal???n i?inden sizi se?erek selamlayabilir, ayaklar?yla tokala?abilirler. Benmerkezcili?in i? duyumlar? ?ld?rd??? bir d?nemde, hayat? ka?lar?n?n alttndaki oyuklarla tan?mlamaya ?al??an mutsuz y???nlar?n aksine, sizi hi?tan?madan sevebilir, g?rmediklerinizi g?rebilirler. Hatta g?rmediklerine emin oldu?unuz ?eyleri bile....
Onlar engellerini a?m??lar. Bize d??en ?nlerindeki engelleri kald?rmak.. ..
Necdet ?ZT?RK (Fiziksel Engelliler Vakf? M?d?r?): Bu nas?l e?itlik?
FEV ?? y?ll?k bir proje idi. B?y?k?ehir Belediyesi bizi destekledi. Ama hukuki bir ba??ml? yok. Vakf?m?z?n temel amac? ?z?rl?n?n kendisini ifade edebilmesini sa?lamak i?in gerekli olan ivmeyi verebilmek. Oz?rl?y? ?nce kendisine sonra da topluma kazand?rmak istiyoruz.
?evre d?zenlemeleri yap?l?rken baz? hususlara dikkat edilmeli. Bord?r? SOO metrede bir s?f?rlamak, merdivenlerin yan?na 90 cm geni?li?inde bir rampa yapmak hi? de zor de?iL. Rampa gelene?i olmad???ndan camiye dahi gidemiyoruz. T?m bunlar belediyelerin g?zetimi ve denetimi sayesinde, plan ve projelere onay verilirken g?sterilecek titizlikle halledilebilecek ?eyler. Vakf?m?z ba?ta b?y?k?ehir belediyesi olmak ?zere baz? yerel y?netim birimlerinin dikkatini bu y?nde ?ekmeyi ba?ard?. B?y?k?ehir Belediyesi, Kartal ve Pendik Belediyesi pilot b?lge se?ildi.
Ula??m da ?z?rl?n?n en b?y?k problemlerinden biri olarak kar??m?za ??k?yor. Evini haz?rlayabilir, okulunu yahut i? durumunu rehabilite edebilirsiniz. Ama evi ile gidece?i yer aras?ndaki ba?lant?y? ger?ekle?tiremezseniz t?m bu geli?meler dumura u?rar. B?t?n bu sebeplerden dolay? art?k devletin i?e el koymas? ve bir an ?nce ?z?rl?ler yasas?n? ??karmas? gerekiyor. B?t?n ?z?rl?gruplara hitap eden tek bir yasa ??kar?lmal?.
LokmanAYVA (?z?rl?ler Koordinasyon Merkezi Ba?kan?): Merkez projelerini yeni bitirdi
?stanbul, ?z?rl?lerin ya?amas?na, basit baz? i?lerini yapabilmek i?in d??ar? ??kmalar?na sistem olarak izin vermeyen bir ?ehir. Bu konu, ?z?rl?lerin durumlar?n? iyile?tirici faaliyetlerin ba??nda yer almal?. S?zkonusu sorunlar?n ??z?me kavu?turulmas? da pek maliyetli de?iL. Merkezimiz ?z?rl?lerin i?, e?itim, bar?nma, ula??m ve mimari engellerinin kald?r?lmas? gibi sorunlar?na k?kl? ??z?mler ?retmek amac?yla kuruldu. ?z?rl?lerle ilgili ilk bilgi bankas?n? a?t?k. Bilgi bankas? arac? l???yla, d??ar?dan telefonla arayan herhangi bir ?z?rl? vatanda??m?z ilgili numaray? tu?layarak istedi?i bilgiyi elde edebilecek.
Merkezimiz ?z?rl?n?n aktif olarak sosyal hayata kat?lmalar?n? sa?lamak amac?yla ?retti?i proje ve model tasar?mlar?n? ?retici firmalara bildiriyor. ?rne?in, ula??m probleminin halledilmesi i?in ise ?z?rl?lerin de binebilece?i on tane otob?s sipari?i verdik. Yine g?rme ?z?rl?lerin trafik ???klar?n? g?remedikleri i?in ya?ad?klar? zorluklar sinyalizasyon sisteminin yayg?nla?t?r?lmas?yla son bulacak. Belediyenin yapt??? sosyal konutlar ile belediyeye ait idari merkezler, k?lt?r merkezleri ve sosyal tesislerin ?z?rl?lere uygun hale getirilmesi i?in teknik bilgi ver?yoruz.
?evre d?zenlemeleri yetersiz oldu?u i?in b?y?k bir kitle at?l kal?yor. Adeta diri diri g?m?l?yor. ??nk? okumak istiyorum, ya da ?al??mak istiyorum dedi?inde ?nce yak?nlar?ndan tepki al?yor, nas?l gidip geleceksin diye. ?evre d?zenlemelerinin maliyeti ise hi? de fazla de?ildir. Bu yolda at?lan ad?mlar ?mit verici. Ancak ?al??malar?n daha h?zl? seyretmesi ve daha ciddi bir tutumla ele al?nmas? gerekiyor
??kr? S?RMEN (Mimar-?T? ?evre ve ?ehireilik Uygulama Ara?t?rma Merkezi): Sorunlar?n kayna??, ?ehir k?lt?r?n?n yok olmas?
?lkemizde mimari ve ?ehirsel ?evrelerin d?zenlenmesinde belli standartlar dayat?lmad???ndan bu sosyal gruplar?n hayat?zorlukla ge?mektedir. ?n?a edilmi??evredeki engeller toplum hayat?na kat?lmalar?n? ve kendilerine bir d?zen kurmalar?n? zorla?t?r?yor. ?z?rl? insanlar ula??m sistemlerine istedi?i gibi kat?lam?yor, bir yerden bir yere zorlukla gidebiliyorlar.
?z?rl?n?n ger?ek bir hayata sahip olmas? i?in sosyolojik temele inme miz gerekiyor. Bu ?ehirdeki sorunlar?m?z?n ?nemli kayna?? ?ehir k?lt?r?n?n yok olmas?d?r. ?ehir k?lt?r?, ?ehre ta??nm?? ruh renklerinin ve hayat tecr?belerinin toplam?d?r. ?ehir k?lt?r?, insanlar?n ?ehirlerini sevmeleri ve onda g?zel ha yatlar ya?ama iradesi g?stermeleridir. Bir ?ehirsel ?evreyi olu?turan sosyal dokuda insanlar?n birbirlerini g?rmez ve i?itmezolmalar?, ortak dilin, yani ?ehir k?lt?r?n?n kaybolmas? ve sosyal dayan??man?n azalmas? insanlar?n daha zor ?artlarda ya?amas? anlam?na geliyor. ?z?rl?lerin sorunlar?n?n zor ??z?lmesinin bir sebebi de bu.
?nsan?n do?al hareket ?zg?rl?kleri burada yok oluyor. Oysa belli bir teknoloji, uygun bir ?evre d?zeni ile biraraya geldi?inde ?ok a??r bir sakat bile toplumsal hayata kat?labiliyor, ihta?lann? gidermek i?in belli mesafeleri alabiliyor, bas?t bir hayat d?zenini kimseye y?k olmadan kurabiliyor.
Berlin'de bir k?re rastlam??t?m. Bastonuyla her iki taraf?n? h?zla yoklayarak normal insan y?r?y???n?n ?ok ?st?nde bir h?zla ilerliyor, kald?r?mlar?, yollar? ge?iyor, parkedilmi? arabalar?n aras?ndan maharetle s?yr?l?yordu. Hayretler i?inde kalm??t?m. Bu s?rada onun baz? baz?, insanlar?n selamlar?na kar??l?k vermesi dikkatimi ?ekti. Bu durumu kendime ??yle izah ettim; o adam hep ayn?g?zergah? izleyerek y?llard?r bir i?e gidip geliyordu. B?t?n istikametleri, yollar?, kald?r?m ?izgilerini, arabalar?n park ettikleri yerleri, merdivenleri ezberlemi?ti. Hi? yabanc?l?k ?ekmiyordu. ??nk? orada herg?n ortal?k kaz?l?p yollar de?i?tirilmiyor; b?t?n geometriler alt-?st edilip sokaklar, evler tan?nmaz hale getirilmiyordu. Otomobiller ise tam park etmeleri gereken yerlerde duruyorlardI.
Berlin'de bir gen? k?z tekerlekli sandalyesi ile ilerliyor. A??r ortopedik ?z?rl?, ?enesi ile kumanda etti?i ara?lar? sayesinde istedi?i y?ne gidebiliyor, al??veri?ini yap?yor. Yakla??k iki ya da ?? saatini d??ar?da ge?irebilen ?z?rl?, i?levini yitirmemi? azalar?n? kullanarak, sakatl???n?n a??r sonu?lar?n? bir ?l??de hafifletebiliyor.
Cemalettin, ?stanbul'da ya??yor. Ge?irdi?i bir hastal?k neticesinde y?r?me yetene?ini kaybetmi?. ?evresinin uyar?lar?na ra?men ?niversite s?navlanna girmi? ve kazanm??.
2000'li y?llara do?ru" gibi iddial? laflar?n pek ?ok edildi?i bir ?lkenin en kozmopolit ?ehrinde, Beylerbeyi'ndeki evinden ??k?p can?n? di?ine tak?yor her sabah. 'Vatan?na ve milletine faydal? olabilmek' gibi art?k milletvekillerinin dahi unuttu?u y?ksek de?erlerle, vatan?n?n sava? alan?na d?nm?? cadde ve sokaklar?na, ???klar?n ve polislerin yetemedi?i trafik canavar?na bakmadan en savunmas?z haliyle yollara d???yor. Okulunu bitirmek istiyor her gen? gibi. Toplumun i?leyen, ?reten bir ?yesi olabilece?ini, i?lemez 'bacaklar?n?n i?leyen beynini at?l b?rakmad???n? g?stermek istiyor herkese, en ?ok da durumunu bir 'son' olarak g?r?p i?ine kapanan ve '??r?k' yaftas? yiyen di?er ?z?rl? karde?lerine. Ama okul daha giri?te direniyor ona. Edebiyat Fak?ltesi'nin merdivenleri dahi yaln?zca sa?l?kl? insanlar?n y?r?y?? durumlar?na m?sait. Cemalettin'in ama?lar?na ula?mak i?in ?dedi?i bedel hayli y?ksek. Daha bitmiyor. I?in en zor k?sm? Anadolu yakas?ndan Avrupa yakas?na ge?ebilmek. Kamu g?revinin ihmali, zay?f anlar?n f?rsat??lar? ile birle?ince keskin bir drama ??k?yor ortaya. Gen? karde?imiz ve annesi Hatice Han?m, ?nce taksi ?of?rlerinin insaf?na giden damarlar?n t?kan?k olmamas? i?in dua ediyorlar. Tekerlekli sandalyesiyle olduk?a k?lfetli(!) bir m??teri olan Cemalettin'i alma l?tfunda bulunan ?of?rler s?k s?k'Sizden bagaj paras? al?rd?m; ama ac?d?m' gibi s?m?r?lerde bulunuyorlar. Sonra vazge?iyorlar ac?maktan ve 45 dakikal?k yolu iki saate uzatan ?of?r?n yapt??? vurgunu hazmetmek d???yor bizimkilere... ??nk? ?z?rl?y? f?rsat??lar?n inisiyatifinden kurtaracak herhangi bir ula??m arac? yok. Tekerlekli sandalyeler de eski 'Kara ?im?ek' dizisinin me?hur 'Kitt'i gibi u?may? beceremiyorlar hen?z...
Toplumumuzun %10' u ?z?rl?. ?z?rl?ler d?rt gruba ayr?l?yorlar: G?rme ?z?rl?ler, ortopedik ?z?rl?ler, sa??r ve dilsizler ile zihinsel ?z?rl?ler. Resmi olmayan verilere g?re ?lke genelinde 7-8 milyon civar?nda ?z?rl?var. Bu rakamlar kesin de?iL. ??nk? arac? olmad??? yahut rehabilite edilmedi?i i?in yatalak hale gelmi? ve hayatla ba?lant?s? zorunlu olarak kesilmi? olan bu insanlar n?fus say?m? yap?l?rken say?ma dahil edilmeyebiliyorlar. Bu halde dahi pek m?tevaz? olmayan bu oran, duyarl?l?k e?i?i hayli d???k olan. ve pop?ler olmayan alanlarda yaln?zca ?ene yormay? 'i?' zanneden siyasilerin olaya bigane kalmalar?ndaki a??klanamazl??? daha bir k?r?kl?yor.
Fiziksel Engelliler Vakf? M?d?r? Necdet ?zt?rk, e?itimsizlik sebebiyle pasifize olduklar?n?, bu nedenle kendileri ile ilgili konularda bask? grubu 0lu?turamad?klar?n? ifade ediyor. Ger?ekten ?z?rl?ler i?in ?imdiye kadar en ?ok ihmal edilmi? olan kitle denilebilir. Kendi i?lerinde kurmu? olduklar?dernekler d???nda ne devletten ne de yerel y?netim birimlerinden ciddi bir destek almam??lar.
E?itim oran? % 2.37 olan ?z?rl? kitle, sesini duyurabilecek, sistemi, haklar? do?rultusunda zorlayabilecek vas?talara sahip de?iL. ?lke genelinde 200, ?stanbul'da ise 40 tane dernek, bunlar?n olu?turdu?u d?rt federasyon ve bir konfederasyon var. Sosyal geli?imini tamamlamam?? bir ?lkede sivil ?rg?tlerin cirimleri kadar yer yakt??? da malum. ?smi b?y?k cismi k???k kurulu?lar?n s?zleri, i?e d?n??emiyor. D?n??se de bu, bir miktar tekerlekli sandalye yard?m?n? a?mayan nitelikte palyatif ??z?mler oluyor. 'Beyaz Ay' ve 'Alt? Nokta' gibi dernekler kimi zaman ses getiren i?ler ba?arabiliyorlarsa da genele matuf bir reform i?in konunun bir h?k?met politikas? haline getirilmesi gerekmekte. Bir kaza sonucu malulolan insan?m?z?n davas?mahkemelerde yedi y?l s?r?nebiliyor. Devlet, 10'u a?k?n yasal d?zenleme ile ?zerine alm?? oldu?u sorumlulu?u yerine getirmedi?i gibi yasalar?n ne denli uyguland???n? da takip etmiyor. Mevcut yasalarla getirilen koruyucu ve ?z?rl?n?n durumunu iyile?tirici d?zenlemeler ise m?eyyidelerin isabetsizli?i y?z?nden hayata ge?irilemiyor. ?z?rl?lerin t?m istedi?i devletin, uluslaras? platformlarda kabul edilmi? de?erler do?rultusunda hareket edip insan haklar?na yara??r bi?imde bir an ?nce "?z?rl?ler yasas?"n? ??karmas?. Bu yasan?n, ?z?rl?lerin i?inde ya?ad??? fiziksel ?artlar? form?le etmesinin yan?s?ra ula??m, istihdam ve e?itim konusunda da yeni kap?lar a?mas?, ?z?rl?y? toplumun d???na iten yan?lg?n?n toptan de?i?imini sa?layacak bir anlay??? getirmesi bekleniyor.
"TUZAK DEAIL, ?EHIR ISTIYORUZ"
Ya?malanan k?lt?r?, ?arp?k yap?lanmas?, nizams?zl??? ve yo?un trafi?i ile bedenselolarak sa?l?kl? bir insan? dahi strese ve gerginli?e s?r?kleyecek bir kent ?stanbuL. Sorunlar burada ikiye katlan?yor. Y?llar sonra ansiklopedilerde "?stanbulomani: Yaln?zca ?stanbul'da ya?ayanlarda ba?g?steren 'bula??c?' bir ruh hastal???; bir cins paranoya" ?eklinde yer alabilecek muhtemel ve muhtelif tarifierin belirtilerini ?imdiden g?rebilmek m?mk?n. (Bkz. ?ukur sendromu) S?rekli daralt?l?p geni?letilen caddelerin, de?i?tirilen istikamet ve yollar?n, kimi yerde hi? olmayan, kimi yerde ise 30 cm.'yi a?an c?retkar kald?r?mlar?n, delik de?ik edilen sokaklar?n hareketlerini kontrol etmekte g??l?k ?eken ?z?rl? insanlar?m?za neler ya?atabilece?ini d???nd?n?z m??
Konu ile ilgili panellerde veya moral motivize edici bildirilerde yer alan '?z?rl?ler eve kapanmamal?, d??ar? ??kmal?, gezmeli' gibi ifadeler kar??s?nda ?z?rl?ler soruyor: "Peki nereye ??kal?m, nerede dola?al?m?" ?z?rl?lerin temel problemlerinin kesi?ti?i nokta onlara mezar olmayacak bir ?ehrin gerekirlili?i. ??nk? ?z?rl?, gezme dola?ma, i?ine veya okuluna me gibi herhangi bir nedenle sokak kap?s?ndan ??kt??? an tehlikeyi tenine yap??m?? bulabilir. ?stanbul'un herkesi bunaltart sorunlar?n?n bir an ?nce ??z?mlenmesi onlar?n da hayali. B?y?k?ehir Belediyesi'nde emlak m?d?rl???nde ?al??an Selim-Kerim AIt?nok karde?ler "G?rme ?z?rl? oldu?umuz i?in kirlili?i hissetmedi?imiz zannedilebilir. Oysa herkesten fazla hissediyoruz" diyorlar. ?ehir mobilyalar?n?n ve yollar?n geni?lik ya da y?ksekliklerinin s?k s?k de?i?tirilmesi, haliyle onlar? daha ?ok etkiliyor. "Metropollerdeki insan hayat? bir ?ok al??kanl?kla ?izilmi?tir" diyor y?ksek mimar ??kr? Sirmen. "...Her metropol?n kendine ?zg? olan ritm ve bi?imlerini, renklerini, seslerini ?ehirli al??kanl?k halinde ya?amaktad?r. Bunlar?n sebepsiz ve sistemsiz bir ?ekilde de?i?tirilmesini ho? kar??lamaz."
G?reve ba?lad?ktan k?sa bir s?re sonra "?z?rl?ler Koordinasyon Merkezi'ni kuran ?stanbul B?y?k?ehir Belediyesi'nin bu duyarl? tavr?, bir belediyenin sorumluluk alan?na nelerin girdi?ini g?steren ?rnek bir giri?im. Bunun yan?s?ra B?y?k?ehir Belediyesi Genel Sekreteri Kahraman Emmio?lu'nun ba?kanl???ndaki Fiziksel Engelliler Vakf?, belediyenin te?viki ve deste?i ile harekete ge?irilmi? bir proje. FEV daha ?ok, ?z?rl?lerin kendilerini tan?malar?, yeteneklerini ke?fetmeleri, aileleri ve yak?nlar? ile aralar?ndaki p?r?zlerin giderilmesi ?zerinde duruyor. ?? ve e?itim imkan?sa?lamak i?in ?e?itli kurum ve kurulu?larla irtibat kurarak platform olu?turmaya ?al???yor. ?nsan merkezli bir anlay???n g?stergeleri olan bu ?al??malar ?z?rl? ile sa?l?kl?y? yanyana getirme, ?z?rl?y? sosyal d??lanman?n a??r sonu?lar?ndan kurtarma gibi hedefleri a??s?ndan sevindirici. Maalesef y?llarca ihmal edilmi? olan ve art?k bir yerinden tutturmak isteyen vatanda?lar?m?z i?in bu yeterli de?iL. Onlar bu metropol?n insanlar? olarak toplumdan soyutlanm?? gettolarda de?il, ?al??an ve ?reten bireyler olarak aram?zda yer almak istiyorlar. Sokaklar?na do?ru ilerledikleri ?ehrin korku dolu nefesini ?zerlerinden ?ekmek gerekiyor.
?z?rl?ler Koordinasyon Merkezi Ba?kan? Lokman Ayva'ya g?re yap?lacak ?ey bir dizi pratik i?lemden ibaret. ?u an g?rme ?z?rl?lerin ve ortopedik Qz?rUflerin en ?ok yak?nd?klar? ?ey, kald?r?mlar?n d?zensizli?i. G?rme ?z?rl?ler kald?r?m hizas?n? takip ederek ilerlediklerini, kimi zaman bu ?izgiyi bulumad?klar? i?in zor anlar ya?ad?klar?n? ifade ediyorlar. Ortopedik ?z?rl?ler ise kald?r?mlar?n kimi yerde ?ok y?ksek olmas?ndan yak?n?yorlar. Oysa bu y?ksekli?in 8-10 santimetreyi a?mamas?n? sa?lamak hi? de zor de?iL. Tekerlekli sandalyenin yeteneklerini a?an boyutlardaki kald?r?mlar, ?z?rl?n?n g?nl?k i?lerinin en b?y?k engellerinden biri. Trafik ???klar?n? g?remeyen g?rme ?z?rl?s?n?n kar??dan kar??ya ge?mesi ise ancak ?evreden gelebilecek yard?mlar ile m?mk?n olabiliyor. Trafik sinyalizasyon sisteminin yayg?nla?t?r?lmas? ile g?rme ?z?rl?s?n?n cihazdan yay?lan ses yard?m?yla caddeyi g?venle ge?mesi sa?lanabilecek. ?KM Ba?kan? Lokman Ayva, Mecidiyek?y'deki uygulaman?n ?ok iyi sonu? verdi?ini ve bu sistemin yak?nda pek ?ok noktada uygulanmaya ba?lanaca??n? s?yl?yor. Duygusal bir toplum olmam?za ra?men sahip oldu?umuz bilinci hayat?n t?m katmanlar?na yayma hususunda ?z?rl?(!) oldu?umuz rahatl?kla s?ylenebilir. Bu noktada, k?rm?z? ???kta ge?me tutkusuna sahip olan ve al?ak tutulmas? halinde kald?r?mlar? otopark gibi kullanacak olan s?r?c?lerimizi al?nan tedbirlere riayete davet etmek gerekiyor.
Bir di?er konu ise merdivenler... 0turduklar? evlerden, ?ehir meydanlar?na, resmi binalardan, hastanelere kadar her yerde kar??lar?na ??kan merdivenler, ortopedik ?z?rl?lere ge.?it vermiyor. PEV M?d?r? Necdet Ozt?rk, "Geli?mi? ?lkelerde engellinin kullan?m?na m?sait olmad??? i?in, l?ks bir sitenin ruhsat? iptal edilebiliyor. Ama bizler merdivenleri olmad??? i?in camiye bile giremiyoruz" diyor. Oysa bu sorunun ??z?m? olduk?a bas?t.
. B?t?n mesele, merdivenlerin yan?na 90 cm. geni?li?inde bir rampa yapmak... T?m ?z?rl?lerin yak?nlar?ndan, o?lunu s?n?f?n?n bulundu?u kata kadar s?rt?nda ta??yan Hatice Han?m'?n harcad??? eforu sarfetmelerini' beklemek yersiz bir umut.
Bu d?zenlernelerin gelece?i hakk?ndaki d???nceler, belediyelerin ruhsat verme yetkisini kullan?rken veya imar plan ve projelerini onaylarken g?sterecekleri tutum da d???mleniyor. Istanbul B?y?k?ehir Belediyesi Ba?kan Dan??man? Re?at Atalar'a g?re problemin ??z?m? bir '?z?rl?l?k k?lt?r?'n?n olu?turulmas?nda. Belediyedeki yetkiliden, sokaktaki vatanda?a, bir proje ?zerinde ?al??an m?hendisten, ilgili kanun maddesini haz?rlayan komisyona kadar herkesin akl?nda tutmas? gereken bir nokta var.
Hepimiz potansiyel ?z?rl?y?z! Yar?n bilinmezlere gebe. ??imizden herbiri, her an kolunu, baca??n? yahut g?zlerini kaybedebilir. ??nk? sevgisizce tasarlanan her i?in, toplumdaki farkl?l?klar? hesaba katmayan her d?zenlemenin ceremesini y?llard?r ?eken ?z?rl?lerimiz, organlar?n?n i?levine 'dilek?e' ile son vermediler.
T?m bunlara ra?men, yazg?ya tevekk?l etmenin verdi?i bir mutluluk var y?zlerinde. "Neden ben?" sorusunun cevab?n? ?oktan vermi?ler. Kalabal???n i?inden sizi se?erek selamlayabilir, ayaklar?yla tokala?abilirler. Benmerkezcili?in i? duyumlar? ?ld?rd??? bir d?nemde, hayat? ka?lar?n?n alttndaki oyuklarla tan?mlamaya ?al??an mutsuz y???nlar?n aksine, sizi hi?tan?madan sevebilir, g?rmediklerinizi g?rebilirler. Hatta g?rmediklerine emin oldu?unuz ?eyleri bile....
Onlar engellerini a?m??lar. Bize d??en ?nlerindeki engelleri kald?rmak.. ..
Necdet ?ZT?RK (Fiziksel Engelliler Vakf? M?d?r?): Bu nas?l e?itlik?
FEV ?? y?ll?k bir proje idi. B?y?k?ehir Belediyesi bizi destekledi. Ama hukuki bir ba??ml? yok. Vakf?m?z?n temel amac? ?z?rl?n?n kendisini ifade edebilmesini sa?lamak i?in gerekli olan ivmeyi verebilmek. Oz?rl?y? ?nce kendisine sonra da topluma kazand?rmak istiyoruz.
?evre d?zenlemeleri yap?l?rken baz? hususlara dikkat edilmeli. Bord?r? SOO metrede bir s?f?rlamak, merdivenlerin yan?na 90 cm geni?li?inde bir rampa yapmak hi? de zor de?iL. Rampa gelene?i olmad???ndan camiye dahi gidemiyoruz. T?m bunlar belediyelerin g?zetimi ve denetimi sayesinde, plan ve projelere onay verilirken g?sterilecek titizlikle halledilebilecek ?eyler. Vakf?m?z ba?ta b?y?k?ehir belediyesi olmak ?zere baz? yerel y?netim birimlerinin dikkatini bu y?nde ?ekmeyi ba?ard?. B?y?k?ehir Belediyesi, Kartal ve Pendik Belediyesi pilot b?lge se?ildi.
Ula??m da ?z?rl?n?n en b?y?k problemlerinden biri olarak kar??m?za ??k?yor. Evini haz?rlayabilir, okulunu yahut i? durumunu rehabilite edebilirsiniz. Ama evi ile gidece?i yer aras?ndaki ba?lant?y? ger?ekle?tiremezseniz t?m bu geli?meler dumura u?rar. B?t?n bu sebeplerden dolay? art?k devletin i?e el koymas? ve bir an ?nce ?z?rl?ler yasas?n? ??karmas? gerekiyor. B?t?n ?z?rl?gruplara hitap eden tek bir yasa ??kar?lmal?.
LokmanAYVA (?z?rl?ler Koordinasyon Merkezi Ba?kan?): Merkez projelerini yeni bitirdi
?stanbul, ?z?rl?lerin ya?amas?na, basit baz? i?lerini yapabilmek i?in d??ar? ??kmalar?na sistem olarak izin vermeyen bir ?ehir. Bu konu, ?z?rl?lerin durumlar?n? iyile?tirici faaliyetlerin ba??nda yer almal?. S?zkonusu sorunlar?n ??z?me kavu?turulmas? da pek maliyetli de?iL. Merkezimiz ?z?rl?lerin i?, e?itim, bar?nma, ula??m ve mimari engellerinin kald?r?lmas? gibi sorunlar?na k?kl? ??z?mler ?retmek amac?yla kuruldu. ?z?rl?lerle ilgili ilk bilgi bankas?n? a?t?k. Bilgi bankas? arac? l???yla, d??ar?dan telefonla arayan herhangi bir ?z?rl? vatanda??m?z ilgili numaray? tu?layarak istedi?i bilgiyi elde edebilecek.
Merkezimiz ?z?rl?n?n aktif olarak sosyal hayata kat?lmalar?n? sa?lamak amac?yla ?retti?i proje ve model tasar?mlar?n? ?retici firmalara bildiriyor. ?rne?in, ula??m probleminin halledilmesi i?in ise ?z?rl?lerin de binebilece?i on tane otob?s sipari?i verdik. Yine g?rme ?z?rl?lerin trafik ???klar?n? g?remedikleri i?in ya?ad?klar? zorluklar sinyalizasyon sisteminin yayg?nla?t?r?lmas?yla son bulacak. Belediyenin yapt??? sosyal konutlar ile belediyeye ait idari merkezler, k?lt?r merkezleri ve sosyal tesislerin ?z?rl?lere uygun hale getirilmesi i?in teknik bilgi ver?yoruz.
?evre d?zenlemeleri yetersiz oldu?u i?in b?y?k bir kitle at?l kal?yor. Adeta diri diri g?m?l?yor. ??nk? okumak istiyorum, ya da ?al??mak istiyorum dedi?inde ?nce yak?nlar?ndan tepki al?yor, nas?l gidip geleceksin diye. ?evre d?zenlemelerinin maliyeti ise hi? de fazla de?ildir. Bu yolda at?lan ad?mlar ?mit verici. Ancak ?al??malar?n daha h?zl? seyretmesi ve daha ciddi bir tutumla ele al?nmas? gerekiyor
??kr? S?RMEN (Mimar-?T? ?evre ve ?ehireilik Uygulama Ara?t?rma Merkezi): Sorunlar?n kayna??, ?ehir k?lt?r?n?n yok olmas?
?lkemizde mimari ve ?ehirsel ?evrelerin d?zenlenmesinde belli standartlar dayat?lmad???ndan bu sosyal gruplar?n hayat?zorlukla ge?mektedir. ?n?a edilmi??evredeki engeller toplum hayat?na kat?lmalar?n? ve kendilerine bir d?zen kurmalar?n? zorla?t?r?yor. ?z?rl? insanlar ula??m sistemlerine istedi?i gibi kat?lam?yor, bir yerden bir yere zorlukla gidebiliyorlar.
?z?rl?n?n ger?ek bir hayata sahip olmas? i?in sosyolojik temele inme miz gerekiyor. Bu ?ehirdeki sorunlar?m?z?n ?nemli kayna?? ?ehir k?lt?r?n?n yok olmas?d?r. ?ehir k?lt?r?, ?ehre ta??nm?? ruh renklerinin ve hayat tecr?belerinin toplam?d?r. ?ehir k?lt?r?, insanlar?n ?ehirlerini sevmeleri ve onda g?zel ha yatlar ya?ama iradesi g?stermeleridir. Bir ?ehirsel ?evreyi olu?turan sosyal dokuda insanlar?n birbirlerini g?rmez ve i?itmezolmalar?, ortak dilin, yani ?ehir k?lt?r?n?n kaybolmas? ve sosyal dayan??man?n azalmas? insanlar?n daha zor ?artlarda ya?amas? anlam?na geliyor. ?z?rl?lerin sorunlar?n?n zor ??z?lmesinin bir sebebi de bu.
?nsan?n do?al hareket ?zg?rl?kleri burada yok oluyor. Oysa belli bir teknoloji, uygun bir ?evre d?zeni ile biraraya geldi?inde ?ok a??r bir sakat bile toplumsal hayata kat?labiliyor, ihta?lann? gidermek i?in belli mesafeleri alabiliyor, bas?t bir hayat d?zenini kimseye y?k olmadan kurabiliyor.
Berlin'de bir k?re rastlam??t?m. Bastonuyla her iki taraf?n? h?zla yoklayarak normal insan y?r?y???n?n ?ok ?st?nde bir h?zla ilerliyor, kald?r?mlar?, yollar? ge?iyor, parkedilmi? arabalar?n aras?ndan maharetle s?yr?l?yordu. Hayretler i?inde kalm??t?m. Bu s?rada onun baz? baz?, insanlar?n selamlar?na kar??l?k vermesi dikkatimi ?ekti. Bu durumu kendime ??yle izah ettim; o adam hep ayn?g?zergah? izleyerek y?llard?r bir i?e gidip geliyordu. B?t?n istikametleri, yollar?, kald?r?m ?izgilerini, arabalar?n park ettikleri yerleri, merdivenleri ezberlemi?ti. Hi? yabanc?l?k ?ekmiyordu. ??nk? orada herg?n ortal?k kaz?l?p yollar de?i?tirilmiyor; b?t?n geometriler alt-?st edilip sokaklar, evler tan?nmaz hale getirilmiyordu. Otomobiller ise tam park etmeleri gereken yerlerde duruyorlardI.