[b]?ZET
Kad?n Haklar? konusu insan haklar? kavram? ?er?evesinde ele al?nmal?d?r. Ancak insan
haklar?na iliskin degerlendirmeler tek bas?na kad?n haklar?n?n ?zg?nl?g?n? kars?lamaya
yetmemektedir. Kad?n haklar?n?n toplumsal yap?, aile ve iktidar iliskileri a??s?ndan yeniden
yap?land?r?lmas? gerekir.
?lkemize kad?nlara siyasal, yasal ve ekonomik anlamda haklar?n tan?nmas? T?rkiye
Cumhuriyetinin kurulusu ile belirgin bir s??rama yapm?st?r, ancak yeterli degildir. Pozitif
ayr?mc?l?k yoluyla kad?n magduriyetinin her alanda pisirilmesi gerekir, daha yap?lacak ?ok
sey vard?r.
1. INSAN HAKLARININ BR PAR?ASI OLARAK KADIN HAKLARI
nsan haklar? yery?z?nde esit olarak yasayan b?t?n bireylerin birbirlerine kars? salt insan
olmaktan kaynaklanan ?devleridir. nsan haklar?ndan, insan?n insan olmaktan kaynaklanan
t?m haklar? anlas?lmaktad?r. nsan Haklar? Evrensel Beyannamesi de bu ?er?evede cins, dil,
din, siyasi, milli veya sosyal k?ken, servet, dogus veya diger herhangi bir fark g?zetmeksizin,
insan?n insan olmas? nedeniyle her insan taraf?ndan yararlan?labilen haklara “insan haklar?”
denmektedir.
Hukuk taraf?ndan korunmaya deger menfaat olarak hak, dogrudan hukukun konusunu
olusturmaktad?r. Hak kavram? insan?n salt insan olmak s?fat?yla sahip oldugu ?zg?rl?kleri ve
olanaklar?, insan?n degerini ya da onurunu meydana getirmektedir. Bu nedenle insan
haklar?n?n kaynag?, insan?n bu deger yan?ndan gelmektedir. nsan, belki insan haklar? olmadan
da yasayabilir. Ancak b?yle bir yasam insana yak?san bir yasam olmaz. nsan?n insan
olmas?ndan kaynaklanan haklar?n ihlali veya inkar? demek, insanl?ktan, insan olmaktan
vazge?mek demektir. Asl?nda insan haklar?n?n dogustan varolusu sadece alg?lanabilecegine
bu nedenle tan?mlanmas?na bile gerek olmad?g?na iliskin g?r?sler vard?r. Ancak hukuksal
a??dan tan?m, bir a??kl?k saglama olanag? sunar. Evrensellik, eskimezlik, degismezlik,
?st?nl?k, devredilmezlik insan haklar? kavram?n?n temel ?zellikleridir. Sonu? olarak ama?;
“insan onurunun korunmas?” oldugu i?in bu ?zellikler zorunlu olarak aranacakt?r. ?agdas
pozitif hukuk normlar?nda bu ?zelliklerin “ devredilmez, vazge?ilmez temel hak ve
?zg?rl?kler” olarak yans?t?ld?g?n? g?rmekteyiz.
18.yy.'da ?zerinde tart?s?lan "nsan ve Yurttas Haklar?" kavram?, yeni bir tarihsel a??l?m?
ortaya koyarken t?m insanlara sesleniyordu. Bu y?zy?lda kad?n haklar? savunucular?, Bat?'da
k?kten etkiler yaratan hareketin i?indeydiler ve erkeklerle birlikte esitlik ve ?zg?rl?k
m?cadelesi veriyorlard?.
Bu m?cadele 1776 tarihli Amerikan Bag?ms?zl?k Bildirgesi ve 1789 tarihli Frans?z nsan ve
Yurttas Haklar? Bildirgesi'ni dogurmustur. Her iki s?zlesme ve devam edegelen s?zlesmeler,
insanlar i?in vazge?ilmez haklar?n varl?g? ve siyasi iktidar?n bu haklar? tan?mas? zorunlulugu
?zerinde duruyordu. Ancak, ne yaz?k ki dogal haklar olarak isimlendirilen bu haklar?n, basta
teorisyenleri olan erkekler olmak ?zere kad?nlar? da kapsad?g? konusunu kabul etmediler.[/b]
Frans?z Devrimi'nden etkilenen Mary WOLLSTONECRAFT (1755-1797), feminist teori
tarihinde ilk ?nemli ?al?sma olan "Kad?n Haklar?n?n Savunusu"nu haz?rlam?st?r. Bu kitap,
erkeklerin ?zg?rl?k talepleriyle geleneklere kars? a?t?g? savas? kad?nlar?n da yapabilecegi
mesaj?n? veriyordu. ?zg?rl?k talebinde bulunmamak kad?n? onursuz k?lacakt?r demekteydi.
Ayn? sekilde, kad?n haklar? savunucusu Olympe de GOUGE (1748-1793), Kad?n Haklar?
Bildirgesi'yle dogrudan nsan ve Yurttas Haklar? Bildirgesi'ne y?nelik bir manifestoda
bulunuyordu. Esitlikten kad?n ve erkek esitliginin de anlas?lmas? gerektigini ileri s?r?yor;
kamusal mevkilere gelme siyaset yapma konusunda da esit haklar talep ediyordu. "Kad?na
giyotine gitme hakk? tan?n?yorsa k?rs?ye ??kma hakk? da tan?nmal?d?r" demekteydi. ronik bir
sekilde Olype de GOUGE 1793'deki darbe sonras? giyotinle idam edildi.
19. ve 20.yy'da, m?cadelenin hukuksal alandaki esitlik s?yleminden ?ok hayat?n her alan?nda
yap?lan cinsiyete dayal? ayr?mc?l?g?n kald?r?lmas? noktas?na y?neldigini g?r?yoruz. Bu
yaklas?mla savunulan, tarihsel ve toplumsal olarak cinsiyetten kaynaklanan davran?s kal?plar?
ve rolleri kad?nlar?n herhangi bir alandan d?slanmalar? i?in gerek?e olmamal?d?r, g?r?s?d?r.
M?cadelenin kamusal alanda yer almaya yani siyasi ve sosyal alandaki esitlik taleplerine
d?n?st?g?n? g?r?yoruz.
Toplumsal yasam?n, ?zel alan (ev i?i-aile ortam) ve kamusal alan (ev d?s?-?al?sma ortam?)
bi?iminde b?l?nmesi ve kad?n?n geleneksel olarak ?zel alana hapsedilmesi, bu durumun
beraberinde getirdigi kal?plarla zorlanma, kad?n?n kendisini insan olarak ve ?retimin bir
par?as? olarak ifade etmesini g??lestirir. Liberal feminizme g?re geleneksel ?zel-kamusal alan
ayr?m?, kad?n?n erkek kars?s?ndaki ikincil konumunun ana nedenidir. Kad?nlar?n kamusal
alana girmesini ?nleyen ve onlar? ?zel alana hapseden yasalar ve uygulamalar?n kald?r?lmas?
gerekir. Kad?nlar?n ?zel alana ait g?r?lmesi ve bu alanda da yasamlar?n?n devlet taraf?ndan
tam g?venceye al?nmamas? ve ?zel alana hukukun m?dahalesinin s?n?rl? tutulmas? olgusu,
kad?nlar?n uzun y?llard?r m?cadelelerinin odak noktas? olmustur.
[b]2. KADIN HAKLARININ ?ZG?N Y?N?
16.yy.'daki "kad?n insan m?d?r?" tart?smas?n?n bir zamanlar yap?lm?s olmas? bile kad?n haklar?
kavram?n?n insan haklar? kavram? ?er?evesinde tart?s?lmas?n? zorunlu k?l?yor. Asl?nda bu
tart?sman?n k?keni kitabi dinlerin Adem'in topraktan, buna kars?m Havva'n?n ise Adem'in
kaburga kemiginden yarat?lm?s olmas?na kadar g?t?r?lebilir. Buna bagl? olarak erkek,
uygarl?g?n ve k?lt?r?n yarat?c?s? ve ?r?n? olarak g?r?l?rken; kad?n, dogan?n ?r?n?d?r.
Saptamalar kad?n?n ikincilligini vurgulamak i?in kullan?lmaktad?r. Bu y?zden, genel insan
haklar? ile ilgili d?zenlemelerin ayr?ca ve ?zellikleri de dikkate al?narak kad?n haklar?
taraf?ndan tamamlanmas? gereksinimi dogmaktad?r. Kad?n haklar?n?n ?zg?nl?g?n? belirtmek
yapay bir ayr?m degil, insan haklar? kavram?na somut bir i?erik kazand?rabilmenin ?n
kosuludur. nsan haklar? kavram?n?n salt "insan" soyutlamas? i?inde ele al?nmas?, insan-erkek
kavram? iliskisinde somutlast?g? i?in ataerkil anlay?s?n s?rd?r?lmesi ve pekistirilmesinden
baska bir ise yaramamaktad?r. Bu nedenle, insan haklar? kavram?n?n kad?n haklar? kavram? ile
de tamamlanmas? geregi dogmaktad?r.
Kad?n?n insan haklar? konusuna iliskin iki temel yaklas?m vard?r:
- Evrenselci yaklas?m
- K?lt?rc? yaklas?m
Evrenselci yaklas?m; insan haklar?n?n evrenselliginden yola ??kmaktad?r. nsan haklar?
belgelerinde yer alan haklar?n t?m?nden kad?nlar yararlanmal?d?r d?s?ncesini
savunmaktad?rlar.
K?lt?rc? yaklas?m ise; t?m toplumlarda ge?erli olabilecek insan haklar? anlam?nda ortak
degerlerin bulunmas?n?n olanaks?zl?g?ndan yola ??kar. Ancak bu yaklas?mda, kad?nlara kars?
yap?lan ayr?mc?l?klar?n k?lt?rel farkl?l?klara dayand?r?larak hakl?last?r?lmaya ?al?s?ld?g?
g?r?lmektedir. Her k?lt?r?n kendi degerleri ?er?evesinde ele al?nmas? k?lt?r?n genel
yaklas?m?n?n, kad?n? belirli bir noktaya hapsetmesine engel olmayacakt?r. Bunun anlam?, baz?
farkl?l?klar g?sterse bile genel ataerkil kast?n k?r?lamayacag? noktas?na ulas?r. B?ylece bir ?ifte
standart yarat?lmaktad?r. Kad?nlara Kars? Her T?rl? Ayr?mc?l?g?n ?nlenmesi S?zlesmesi
(CEDA W.1981), insan haklar? belgeleri i?inde en ?ok ?ekince konulan s?zlesmedir. Bu
s?zlesme, bir sekilde imzalanm?s bile olsa yasalarla tan?nm?s pozitif haklar?n, tek baslar?na
degil, egemen toplumsal ve k?lt?rel ortam i?inde varoldugu ger?egini de g?stermektedir.[/b]
Kad?n Haklar? konusu insan haklar? kavram? ?er?evesinde ele al?nmal?d?r. Ancak insan
haklar?na iliskin degerlendirmeler tek bas?na kad?n haklar?n?n ?zg?nl?g?n? kars?lamaya
yetmemektedir. Kad?n haklar?n?n toplumsal yap?, aile ve iktidar iliskileri a??s?ndan yeniden
yap?land?r?lmas? gerekir.
?lkemize kad?nlara siyasal, yasal ve ekonomik anlamda haklar?n tan?nmas? T?rkiye
Cumhuriyetinin kurulusu ile belirgin bir s??rama yapm?st?r, ancak yeterli degildir. Pozitif
ayr?mc?l?k yoluyla kad?n magduriyetinin her alanda pisirilmesi gerekir, daha yap?lacak ?ok
sey vard?r.
1. INSAN HAKLARININ BR PAR?ASI OLARAK KADIN HAKLARI
nsan haklar? yery?z?nde esit olarak yasayan b?t?n bireylerin birbirlerine kars? salt insan
olmaktan kaynaklanan ?devleridir. nsan haklar?ndan, insan?n insan olmaktan kaynaklanan
t?m haklar? anlas?lmaktad?r. nsan Haklar? Evrensel Beyannamesi de bu ?er?evede cins, dil,
din, siyasi, milli veya sosyal k?ken, servet, dogus veya diger herhangi bir fark g?zetmeksizin,
insan?n insan olmas? nedeniyle her insan taraf?ndan yararlan?labilen haklara “insan haklar?”
denmektedir.
Hukuk taraf?ndan korunmaya deger menfaat olarak hak, dogrudan hukukun konusunu
olusturmaktad?r. Hak kavram? insan?n salt insan olmak s?fat?yla sahip oldugu ?zg?rl?kleri ve
olanaklar?, insan?n degerini ya da onurunu meydana getirmektedir. Bu nedenle insan
haklar?n?n kaynag?, insan?n bu deger yan?ndan gelmektedir. nsan, belki insan haklar? olmadan
da yasayabilir. Ancak b?yle bir yasam insana yak?san bir yasam olmaz. nsan?n insan
olmas?ndan kaynaklanan haklar?n ihlali veya inkar? demek, insanl?ktan, insan olmaktan
vazge?mek demektir. Asl?nda insan haklar?n?n dogustan varolusu sadece alg?lanabilecegine
bu nedenle tan?mlanmas?na bile gerek olmad?g?na iliskin g?r?sler vard?r. Ancak hukuksal
a??dan tan?m, bir a??kl?k saglama olanag? sunar. Evrensellik, eskimezlik, degismezlik,
?st?nl?k, devredilmezlik insan haklar? kavram?n?n temel ?zellikleridir. Sonu? olarak ama?;
“insan onurunun korunmas?” oldugu i?in bu ?zellikler zorunlu olarak aranacakt?r. ?agdas
pozitif hukuk normlar?nda bu ?zelliklerin “ devredilmez, vazge?ilmez temel hak ve
?zg?rl?kler” olarak yans?t?ld?g?n? g?rmekteyiz.
18.yy.'da ?zerinde tart?s?lan "nsan ve Yurttas Haklar?" kavram?, yeni bir tarihsel a??l?m?
ortaya koyarken t?m insanlara sesleniyordu. Bu y?zy?lda kad?n haklar? savunucular?, Bat?'da
k?kten etkiler yaratan hareketin i?indeydiler ve erkeklerle birlikte esitlik ve ?zg?rl?k
m?cadelesi veriyorlard?.
Bu m?cadele 1776 tarihli Amerikan Bag?ms?zl?k Bildirgesi ve 1789 tarihli Frans?z nsan ve
Yurttas Haklar? Bildirgesi'ni dogurmustur. Her iki s?zlesme ve devam edegelen s?zlesmeler,
insanlar i?in vazge?ilmez haklar?n varl?g? ve siyasi iktidar?n bu haklar? tan?mas? zorunlulugu
?zerinde duruyordu. Ancak, ne yaz?k ki dogal haklar olarak isimlendirilen bu haklar?n, basta
teorisyenleri olan erkekler olmak ?zere kad?nlar? da kapsad?g? konusunu kabul etmediler.[/b]
Frans?z Devrimi'nden etkilenen Mary WOLLSTONECRAFT (1755-1797), feminist teori
tarihinde ilk ?nemli ?al?sma olan "Kad?n Haklar?n?n Savunusu"nu haz?rlam?st?r. Bu kitap,
erkeklerin ?zg?rl?k talepleriyle geleneklere kars? a?t?g? savas? kad?nlar?n da yapabilecegi
mesaj?n? veriyordu. ?zg?rl?k talebinde bulunmamak kad?n? onursuz k?lacakt?r demekteydi.
Ayn? sekilde, kad?n haklar? savunucusu Olympe de GOUGE (1748-1793), Kad?n Haklar?
Bildirgesi'yle dogrudan nsan ve Yurttas Haklar? Bildirgesi'ne y?nelik bir manifestoda
bulunuyordu. Esitlikten kad?n ve erkek esitliginin de anlas?lmas? gerektigini ileri s?r?yor;
kamusal mevkilere gelme siyaset yapma konusunda da esit haklar talep ediyordu. "Kad?na
giyotine gitme hakk? tan?n?yorsa k?rs?ye ??kma hakk? da tan?nmal?d?r" demekteydi. ronik bir
sekilde Olype de GOUGE 1793'deki darbe sonras? giyotinle idam edildi.
19. ve 20.yy'da, m?cadelenin hukuksal alandaki esitlik s?yleminden ?ok hayat?n her alan?nda
yap?lan cinsiyete dayal? ayr?mc?l?g?n kald?r?lmas? noktas?na y?neldigini g?r?yoruz. Bu
yaklas?mla savunulan, tarihsel ve toplumsal olarak cinsiyetten kaynaklanan davran?s kal?plar?
ve rolleri kad?nlar?n herhangi bir alandan d?slanmalar? i?in gerek?e olmamal?d?r, g?r?s?d?r.
M?cadelenin kamusal alanda yer almaya yani siyasi ve sosyal alandaki esitlik taleplerine
d?n?st?g?n? g?r?yoruz.
Toplumsal yasam?n, ?zel alan (ev i?i-aile ortam) ve kamusal alan (ev d?s?-?al?sma ortam?)
bi?iminde b?l?nmesi ve kad?n?n geleneksel olarak ?zel alana hapsedilmesi, bu durumun
beraberinde getirdigi kal?plarla zorlanma, kad?n?n kendisini insan olarak ve ?retimin bir
par?as? olarak ifade etmesini g??lestirir. Liberal feminizme g?re geleneksel ?zel-kamusal alan
ayr?m?, kad?n?n erkek kars?s?ndaki ikincil konumunun ana nedenidir. Kad?nlar?n kamusal
alana girmesini ?nleyen ve onlar? ?zel alana hapseden yasalar ve uygulamalar?n kald?r?lmas?
gerekir. Kad?nlar?n ?zel alana ait g?r?lmesi ve bu alanda da yasamlar?n?n devlet taraf?ndan
tam g?venceye al?nmamas? ve ?zel alana hukukun m?dahalesinin s?n?rl? tutulmas? olgusu,
kad?nlar?n uzun y?llard?r m?cadelelerinin odak noktas? olmustur.
[b]2. KADIN HAKLARININ ?ZG?N Y?N?
16.yy.'daki "kad?n insan m?d?r?" tart?smas?n?n bir zamanlar yap?lm?s olmas? bile kad?n haklar?
kavram?n?n insan haklar? kavram? ?er?evesinde tart?s?lmas?n? zorunlu k?l?yor. Asl?nda bu
tart?sman?n k?keni kitabi dinlerin Adem'in topraktan, buna kars?m Havva'n?n ise Adem'in
kaburga kemiginden yarat?lm?s olmas?na kadar g?t?r?lebilir. Buna bagl? olarak erkek,
uygarl?g?n ve k?lt?r?n yarat?c?s? ve ?r?n? olarak g?r?l?rken; kad?n, dogan?n ?r?n?d?r.
Saptamalar kad?n?n ikincilligini vurgulamak i?in kullan?lmaktad?r. Bu y?zden, genel insan
haklar? ile ilgili d?zenlemelerin ayr?ca ve ?zellikleri de dikkate al?narak kad?n haklar?
taraf?ndan tamamlanmas? gereksinimi dogmaktad?r. Kad?n haklar?n?n ?zg?nl?g?n? belirtmek
yapay bir ayr?m degil, insan haklar? kavram?na somut bir i?erik kazand?rabilmenin ?n
kosuludur. nsan haklar? kavram?n?n salt "insan" soyutlamas? i?inde ele al?nmas?, insan-erkek
kavram? iliskisinde somutlast?g? i?in ataerkil anlay?s?n s?rd?r?lmesi ve pekistirilmesinden
baska bir ise yaramamaktad?r. Bu nedenle, insan haklar? kavram?n?n kad?n haklar? kavram? ile
de tamamlanmas? geregi dogmaktad?r.
Kad?n?n insan haklar? konusuna iliskin iki temel yaklas?m vard?r:
- Evrenselci yaklas?m
- K?lt?rc? yaklas?m
Evrenselci yaklas?m; insan haklar?n?n evrenselliginden yola ??kmaktad?r. nsan haklar?
belgelerinde yer alan haklar?n t?m?nden kad?nlar yararlanmal?d?r d?s?ncesini
savunmaktad?rlar.
K?lt?rc? yaklas?m ise; t?m toplumlarda ge?erli olabilecek insan haklar? anlam?nda ortak
degerlerin bulunmas?n?n olanaks?zl?g?ndan yola ??kar. Ancak bu yaklas?mda, kad?nlara kars?
yap?lan ayr?mc?l?klar?n k?lt?rel farkl?l?klara dayand?r?larak hakl?last?r?lmaya ?al?s?ld?g?
g?r?lmektedir. Her k?lt?r?n kendi degerleri ?er?evesinde ele al?nmas? k?lt?r?n genel
yaklas?m?n?n, kad?n? belirli bir noktaya hapsetmesine engel olmayacakt?r. Bunun anlam?, baz?
farkl?l?klar g?sterse bile genel ataerkil kast?n k?r?lamayacag? noktas?na ulas?r. B?ylece bir ?ifte
standart yarat?lmaktad?r. Kad?nlara Kars? Her T?rl? Ayr?mc?l?g?n ?nlenmesi S?zlesmesi
(CEDA W.1981), insan haklar? belgeleri i?inde en ?ok ?ekince konulan s?zlesmedir. Bu
s?zlesme, bir sekilde imzalanm?s bile olsa yasalarla tan?nm?s pozitif haklar?n, tek baslar?na
degil, egemen toplumsal ve k?lt?rel ortam i?inde varoldugu ger?egini de g?stermektedir.[/b]